Στη μνήμη του Αλέξη Δημαρά

Το 2008 κυκλοφόρησε το λεύκωμα " Από το κοντύλι στον υπολογιστή, 1830 - 2000, Εκατόν εβδομήντα χρόνια ελληνική εκπαίδευση με λόγια και εικόνες" . Δημιουργοί του  ο Αλέξης Δημαράς και η Βάσω Βασιλού - Παπαγεωργίου.

Η ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης δοσμένη με κείμενα και εικόνες. 

Αναφέρεται στον πρόλογο του λευκώματος  ότι " ο τόμος αυτός αποτελείται από τεκμήρια - εικαστικά και λεκτικά - πολλά από τα οποία είναι ανέκδοτα και σχεδόν αθησαύριστα. Η σύνθεσή του είναι αποτέλεσμα επίμονων αναζητήσεων, λεπτών επιλογών και καθοριστικών αποφάσεων. Με την ολοκλήρωσή του ύστερα από πολύχρονη προετοιμασία παραδίδεται στο κοινό με διπλή προσδοκία : να αποτελέσει ταυτόχρονα ευχάριστο, διαφωτιστικό άνοιγμα προς το παρελθόν για τον ανειδίκευτο αναγνώστη και χρήσιμο εργαλείο για όσους μελετούν την ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης και την ανέλιξη της νεοελληνικής κοινωνίας." 

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε επτά χρονικές και θεματικές ενότητες, όπου στην κάθε μία γίνεται μια σύντομη εισαγωγή των ιστορικών στοιχείων της εκπαιδευτικής πολιτικής που προτάθηκε ή εφαρμόστηκε. Ανάμεσα στα τυπικά ιστορικά στοιχεία παρεμβάλλεται πλήθος εικόνων και κειμένων από την κάθε εποχή. 

Ταξίδι στο χρόνο  και στο χώρο της εκπαίδευσης , γνώση, συγκίνηση, αναπόληση αλλά και πικρία ανάμεικτη με οργή για τα σχέδια , τα προγράμματα, τους στόχους και τους προσανατολισμούς που δεν μπόρεσαν να γίνουν πραγματικότητα. Ο οποιοσδήποτε προοδευτικός προσανατολισμός έμενε ανολοκλήρωτος ή ματαιωνόταν εντελώς εξ αιτίας των πολιτικών παρεμβάσεων και αλλαγών που οδηγούσαν την παιδεία και την εκπαίδευση σε πιο συντηρητικούς δρόμους.

Αντιγράφω από την ενότητα: [ 1951 -1974 , ανασυγκρότηση, αναστολή, καταστολή ]

     " Τα εκπαιδευτικά πράγματα στην αρχή της περιόδου βρίσκονταν σε κρίσιμη καμπή και η ανάγκη μεταρρύθμισης ήταν πάλι επιτακτική. Φαίνεται από σχετικά στοιχεία ότι σε όλη την προηγούμενη περίοδο  έχει πληγεί ιδιαίτερα η δημοτική εκπαίδευση . Το Σύνταγμα του 1951 ενδυνάμωσε τη συντηρητική κατεύθυνση της εκπαιδευτικής πολιτικής, ενώ το 1952 έγινε μια ακόμη προσπάθεια εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης με σημαντικές ρυθμίσεις για το σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος, που κι αυτή όμως δεν τελεσφόρησε, λόγω των πολιτικών εξελίξεων.

      Η επόμενη σημαντική μεταρρυθμιστική πρόταση έγινε το 1957 με την Επιτροπή Ειδικών με ποικίλη σύνθεση που συνέστησε ο πρωθυπουργός Κ.Καραμανλής για να μελετήσει όλες τις διαστάσεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Παρά το γεγονός ότι τα πορίσματα της Επιτροπής και οι προτάσεις που διατυπώθηκαν δεν είναι ριζοσπαστικές αλλά αποπνέουν έναν αέρα προοδευτισμού και εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης, οι επικριτές και οι αντιδράσεις είναι πολλές ( Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων, Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών) ενώ επιφυλάξεις διατυπώνει και η Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ).

      Αλλά αν και ήταν ανάγκη να υπάρξουν παρεμβάσεις στη βάση αυτών των προτάσεων, δεν έγιναν παρά ελάχιστες και αποσπασματικές ρυθμίσεις στην τεχνική / επαγγελματική εκπαίδευση. Μέσα στο κλίμα αυτής της γενικής απραξίας αρχίζουν να κινητοποιούνται φοιτητές και εκπαιδευτικοί, οι οποίοιθέτουν με έμφαση τα οξυμμένα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος, αντιμετωπίζονται όμως από κρατική αδιαφορία μέχρι σκληρότητα.

      Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου που προέκυψε από τις εκλογές στις 16 .2. 1964 οφείλει σε μεγάλο βαθμό τη νίκη της, εκτός των άλλων, και στην προτεραιότητα στα εκπαιδευτικά πράγματα κατά την προεκλογική της εκστρατεία. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ανέλαβε ο ίδιος το υπουργείο Παιδείας και σε συνεργασία με τον Ευάγγελο Παπανούτσο , ως Γενικό Γραμματέα του υπουργείου, προετοίμασαν και θεσμοθέτησαν μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την πρώτη που έφθασε να πάρει ψήφο από τη Βουλή( Ν.4379/1964), έπειτα από αυτή του 1929.

Επιδιώχθηκε τότε η προσαρμογή της εκπαίδευσης στα νέα κοινωνικά/οικονομικά και πολιτισμικά δεδομένα για τον αστικό εκστγχρονισμό της ελληνικής εκπαίδευσης. Ειδικότερα καθιερώθηκαν:

δωρεάν εκπαίδευση για παιδιά 6-15 ετών, Ακαδημαϊκό Απολυτήριο, δημοτική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, διδασκαλία αρχαίων ελληνικών από μετάφραση, ρυθμίσεις για την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση, ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κ.α. 

Αργότερα , το 1965, κατατέθηκαν δύο νομοσχέδια που ολοκλήρωναν τη Μεταρρύθμιση: ένα για την τεχνική / επαγγελματική εκπαίδευση  και ένα " περί ιδρύσεως πανεπιστημίων" το οποίο προέβλεπε ίδρυση νέων πανεπιστημίων στην Αττική και σε άλλες πόλεις. Η αρνητική κριτική στις ρυθμίσεις αυτές προήλθε από την αντιπολίτευση (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις/ΕΡΕ), τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και την Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων.

       Η Μεταρρύθμιση δεν εφαρμόστηκε γιατί πολύ γρήγορα , με τις εξελίξεις στην πολιτική σκηνή, άρχισε η αντιμεταρρύθμιση και στο τέλος, το 1967, η Χούντα κατάργησε όλες τις σχετικές ρυθμίσεις.

Έτσι η εκπαίδευση επέστρεψε στα προηγούμενα αναχρονιστικά πλαίσια με μια σειρά από αναγκαστικούς νόμους: επαναφέρθηκε η καθαρεύουσα σε όλες τις βαθμίδες του συστήματος, καταργήθηκαν η υποχρεωτική φοίτηση στο γυμνάσιο, το Ακαδημαϊκό Απολύτήριο και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, τροποποίηθηκε ριζικά τα αναλυτικό πρόγραμμα και διώχθηκαν πολλοί εκπαιδευτικοί για τα πολιτικά τους φρονήματα. Η εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο το 1973 αποτέλεσε την αφετηρία για τις πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν τη χώρα στη δημοκρατική νομιμότητα."

 

Τα κείμενα και οι φωτογραφίες είναι από το προαναφερθέν βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε συνεργασία με το ΕΛΙΑ .

Ο Αλέξης Δημαράς έφυγε από τη ζωή στις 18 Ιουνίου 2012