Πού πάει ο καιρός που φεύγει κι όταν φτάνει ξαναφεύγει; *

                     

                                                               Χρόνος παρών και χρόνος παρελθών ίσως και οι δύο

                                                                                  Παρόντες είναι εις χρόνο μέλλοντα

                                                   Κι ο μέλλων χρόνος έγκλειστος εις χρόνοπαρελθόντα

                                                                                                                                 Τ.Σ.Έλιοτ

Η έννοια του χρόνου απασχόλησε την ανθρώπινη νόηση σε όλες τις εκφάνσεις της: τη φιλοσοφία, την τέχνη, τη λογοτεχνία. Το μη αντιστρεπτό του, ο σαφής δηλαδή διαχωρισμός του παρελθόντος - που δεν ξαναζεί - από ένα αινιγματικό μέλλον, αποτελεί μια πικρή διαπίστωση που πλούτισε τον πολιτισμό μας με αριστουργήματα. Στις ταινίες του Βισκόντι ή στον Φάουστ του Γκαίτε κυριαρχεί η φθορά και η απόγνωση. Ο Προυστ , αντίθετα, στην αναπότρεπτη ροή χρόνου αντιτάσσει την αναζήτηση του παρελθόντος, τη σημασία της μνήμης και της στιγμής. Έτσι, το " βέλος του χρόνου", όπως ονόμασε εύστοχα τη μονόδρομη φορά του χρόνου ο αστροφυσικός  Arthur Eddington, ούτε να αμφισβητηθεί ούτε να αγνοηθεί μπορεί. Και βρίσκει την πιο παραστατική και συνάμα πιο σπαρακτική έκφρασή του στον Κ.Π.Καβάφη.

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ΄εμπροστά μας

σα μια σειρά κεράκια αναμένα-

χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,

μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων

τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,[...]

Δεδομένης λοιπόν της μονόδρομης φοράς που έχει ο χρόνος στην ανθρώπινη  ζωή, ο αναγνώστης ίσως αιφνιδιαστεί ,από την ουδετερότητά του στην επιστήμη. Εκεί, στον κόσμο της Φυσικής και των Μαθηματικών, το βέλος του Χρόνου δεν υπάρχει! Ή, αν υπάρχει , είναι πολύ δύσκολο να εντοπισθεί. Οι φυσικές διαδικασίες φαίνεται ότι απεχθάνονται την απαγόρευση που θέτει ο κοινός νους -" το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω"- στη ροή του χρόνου[...]

[...] ο χρόνος είναι ένα απόλυτο μαθηματικό μέγεθος που ρέει ομοιόμορφα. Το μέλλον είναι προβλέψιμο, όπως είναι προσιτή και η γνώση για το παρελθόν[...]

[...] εύκολα κατανοεί κανείς την επανάσταση που, ανάμεσα σε άλλα, έφερε η μεγαλοφυΐα του Αϊνστάιν όσον αφορά στην πραγματική φύση του χρόνου. Η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας , που διατυπώθηκε όσο ο Αϊνστάιν ήταν ακόμα υπάλληλος σ΄ένα γραφείο ευρεσιτεχνιών, ενοποιεί, κατ΄ουσίαν, το χώρο και τον χρόνο. Για τον κοινό άνθρωπο αυτό είναι αδιανόητο. Ο χώρος, με τις τρεις διαστάσεις του, είναι απόλυτα προσιτός στη νόηση και την εμπειρία μας. Ο χρόνος , αντίθετα, όχι μόνον είναι δύσκολο να οριστεί, αλλά έχει και φύση ποιοτικά διάφορη. Ο αταίριαστος εντούτοις αυτός γάμος του χώρου με τον χρόνο έλυσε - όπως γίνεται και με κάποιους αταίριαστους γάμους στη ζωή! - πρακτικά αδιέξοδα , ενώ είχε βαθήτατες συνέπειες στην κατανόησή μας για τον κόσμο. Ο χωροχρόνος, με τον τρισδιάστο χώρο και τον χρόνο ως τέταρτη διάστασή του, αποτελεί τον βασικό ιστό του Σύμπαντος. Η ροή του χρόνου " επιβραδύνεται" όσο η ταχύτητα ενός σώματος πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός, που είναι η ανώτερη που γνωρίζει η φύση[...]

Καιρός όμως να επιστρέψουμε στην ανθρώπινη πλευρά του χρόνου. Όταν στο ομώνυμο βιβλίο ο μικρός πρίγκηπας επισκέπτεται τον πέμπτο του πλανήτη, διαπιστώνει ότι χωρούσε ίσα ίσα ένα φανάρι και έναν φανοκόρο, που είχε εντολή να ανάβει το βράδυ το φανάρι και να σβήνει το πρωί.

- Εκεί ακριβώς είναι το δράμα, είπε ο φανοκόρος. Ο πλανήτης από χρονιά σε χρονιά άρχισε να περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα, κι η εντολή δεν άλλαξε!

- Και λοιπόν, είπε ο μικρός πρίγκηπας.

- Και λοιπόν, τώρα που κάνει κάθε λεπτό και μια περιστροφή, δεν έχω ούτε στιγμή ανάπαυση. Ανάβω και σβήνω κάθε λεπτό!

Το κυνήγι του χρόνου και η αγχωτική ροή του είναι ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης ζωής. Κατά κάποια έννοια, ο δικός μας πλανήτης περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα. Κι ενώ αυτό σημαίνει περισσότερα ηλιοβασιλέματα, η Εντολή έγινε αυστηρότερη και δεν αφήνει το σύγχρονο άνθρωπο να τα χαρεί.

Ένα απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη , ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2012

* Ο στίχος στον τίτλο είναι της Μαριανίνας Κριεζή