Οικοδόμοι, το ηρωικό προλεταριάτο της Ελλάδας

 Βάλιας Σεμερτζίδης, Μπετατζήδες (1960)

 

     « Ο ιστορικός είναι σαν το δράκο του παραμυθιού. Όπου οσφραίνεται ανθρώπινη σάρκα, καταλαβαίνει ότι εκεί είναι το θήραμα του» (Marc Bloch). 

Αυτό  σημαίνει ότι  ο ιστορικός δεν αναφέρεται απλά στο παρελθόν αλλά  του δίνει πολύ συγκεκριμένη μορφή  φέρνοντας στην επιφάνεια εποχές, γεγονότα  και πρόσωπα που έδρασαν είτε ως πρωταγωνιστές είτε ως δευτεραγωνιστές , θύματα ή θύτες και διαδραμάτισαν σημαντικό  ρόλο στη διαμόρφωση της γενικότερης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτή η σκέψη με ακολουθούσε όσο διάβαζα το βιβλίο του Αναστάση Γκίκα 
" Από την πείρα του κινήματος των οικοδόμων στην Ελλάδα"

   Με μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι το αντικείμενο της έρευνας - μελέτης είναι εξειδικευμένο  και απευθύνεται μόνο σε οικοδόμους. Από τις πρώτες σελίδες του όμως ξεκίνησα ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ιστορία μέσα από την ιστορία των οικοδόμων. Σελίδα τη σελίδα συνειδητοποίησα  πόσα λίγα γνώριζα   και πόσα πολλά γεγονότα και πρόσωπα αγνοούσα αλλά κυρίως  την ιστορία τους.

     Ο συγγραφέας Αναστάσης Γκίκας καταφέρνει να  δώσει με κατανοητό  και ιδιαίτερα  ελκυστικό τρόπο τις εμπειρίες  του οικοδομικού κινήματος  στην Ελλάδα στηριζόμενος σε γεγονότα, μελετώντας  πηγές και χρησιμοποιώντας μια αρκετά πλούσια βιβλιογραφία. Τοποθετεί την αρχή στον 9^ο αι.μ.Χ, στο Βυζάντιο. Αναφέρει τις πρώτες μορφές οργάνωσης  των τεχνιτών, τις σχέσεις και τους όρους εργασίας στη φεουδαρχική κοινωνία   και διατρέχοντας τις εποχές  από τότε μέχρι και το 1977 παρουσιάζει τις οικονομικές , κοινωνικές, πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε , οργανώθηκε και αναπτύχθηκε το οικοδομικό κίνημα.Παράλληλα εκθέτει τα προβλήματα, τις συνθήκες εργασίας, τις αντιπαραθέσεις, τους αγώνες, τις θυσίες, τις ήττες και τις νίκες των οικοδόμων.

     Η γοητεία του βιβλίου οφείλεται στο γεγονός ότι σε κάθε σελίδα ανοίγει μια πόρτα , ένα παράθυρο  σε μια πραγματικότητα που συνήθως κρύβεται πίσω από τις γενικού περιεχομένου πληροφορίες των ιστορικών βιβλίων.  Ο αναγνώστης θα ακολουθήσει τα βήματα  των  οικοδόμων στα γιαπιά των ανακτόρων , θα ανέβει  στις σκαλωσιές των κτιρίων, των πολυώροφων πολυκατοικιών ,των νοσοκομείων, των σχολείων, των εργοστασίων.  Θα κατέβει στον υπόγειο στην Ομόνοια , θα περπατήσει στους δρόμους και στις γέφυρες . Πολλές φορές αναφέρουμε τα ονόματα πρωθυπουργών γιατί αυτά συνδέθηκαν με μεγάλα έργα υποδομών ή  εκείνων που τα χρηματοδότησαν και μνημονεύονται στην ιστορία ως ευεργέτες. Κι όμως αν κοιτάξουμε προσεκτικά θα διαπιστώσουμε ότι τίποτε από αυτά δεν θα είχε αποκτήσει μορφή αν δεν υπήρχαν οι χιλιάδες εργάτες που δούλεψαν σε αυτά. Πού αναφέρεται το όνο μά τους, ποιος τους τιμά;

   Μέσα από αυτό το «οδοιπορικό» ξαναβρίσκουμε   τα γεγονότα και συλλαμβάνουμε   τη σημασία τους  στη διαμόρφωση της  εργατικής – ταξικής  συνείδησης ,στην οργάνωση των συνδικαλιστικών αγώνων και μέσα από αυτούς τη διεκδίκηση  ενός ολόκληρου κλάδου στο  δικαίωμα του στη ζωή.

    Οικοδόμοι. Μετακινούμενα μπουλούκια  αρχικά , κάτω από ιδιαίτερες εργασιακές συνθήκες  έκτισαν  τον κόσμο . Δύσκολη ζωή , σκληρή δουλειά για ένα κομμάτι ψωμί, για το μεροκάματο , για να ζήσει η οικογένεια που έμενε πίσω.

    Πίσω από τα όμορφα κτίρια , τα αρχοντόσπιτα , τα φτωχόσπιτα, τα ψηλά και τα χαμηλά, τα μεγάλα και μικρά οικοδομικά έργα κρύβονται  ο μόχθος και ο κόπος της βαριάς χειρωνακτικής εργασίας, ο ιδρώτας και το αίμα, η εκμετάλλευση και η αδικία,  το μεροδούλι  - μεροφάι.  Τα εργατικά ατυχήματα, οι θάνατοι, οι αναπηρίες. Ένας συνεχής αγώνας  για το μεροκάματο. Ένας συνεχής αγώνας η ζωή τους . 

    Ο συγγραφέας δεν μένει στην επιφάνεια των γεγονότων και των  προβλημάτων.  Αναζητεί τα αίτια που οδηγούν τους οικοδόμους στη φτώχεια και τους εργοδότες στον πλούτο. Εξειδικεύει  και παρουσιάζει  τις  σκληρές συνθήκες  δουλειάς. Αυτές δεν ήταν μόνο οι εργασιακές αλλά και οι κοινωνικές , οι πολιτικές, οι οικονομικές, οι συνδικαλιστικές.  Σχεδόν  κάθε οικοδομή  είναι σημαδεμένη από εργατικά ατυχήματα, είναι ποτισμένη με το αίμα οικοδόμων. Πίσω από κάθε οικοδομή  βρίσκονται  η αγωνία και το κλάμα της οικογένειας . Αυτά σηματοδοτούσαν νέους αγώνες, νέες συγκρούσεις  που έπαιρναν τη μορφή συγκεντρώσεων και απεργιών  με αιτήματα  την προάσπιση και θεμελίωση  στοιχειωδών δικαιωμάτων  όπως εκείνα της δουλειάς, της ασφάλισης, του ωραρίου, της σύνταξης.

       Παρακολουθούμε όλα τα στάδια της ανάπτυξης και της  οργάνωσης του οικοδομικού κινήματος. Οι οικοδόμοι όμως δεν πάλεψαν συντεχνιακά για την κατάκτηση και διασφάλιση των δικαιωμάτων τους, αλλά ενέταξαν τους αγώνες τους  μέσα σε ένα ευρύτερο  πλαίσιο  πολιτικών,οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών. Γι΄αυτό δεν υπάρχει περίοδος της νεώτερης ελληνικής ιστορίας  στην οποία  οι οικοδόμοι δεν αντιπροσωπεύονται. Δίνουν παντού το παρόν και αμείβονται με συλλήψεις, φυλακίσεις, ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια,εξορίες,εκτελέσεις.

    

    Θα τους δούμε να πρωτοστατούν στην Εθνική Αντίσταση κυρίως μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, να συμμετέχουν στο Δημοκρατικό Στρατό. Παντού μπροστά σε όλες τις μεγάλες κινητοποιήσεις για την Κύπρο , για την Ειρήνη , για το 114. 

    Μαζικά  και οργανωμένα κατεβαίνουν και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Η συμμετοχή τους βοήθησε να σπάσει ο φόβος του κόσμου που απέκτησε περισσότερο θάρρος και ένιωσε  δυνατές  τις πλάτες που ακουμπούσαν. 

   Σημαντική η συμβολή τους στην αποχουντοποίηση και  στον εκδημοκρατισμό των συνδικάτων. Με κάθε τρόπο συμπαραστέκονται στους διωκόμενους  αγωνιστές  και  υπερασπίζονται  τα δικαιώματα των λαών που ξεσηκώνονται διεκδικώντας εθνική ανεξαρτησία και μια διαφορετική κοινωνία. 

 

      Η ιστορία του οικοδομικού κινήματος είναι κατά κάποιο τρόπο  ο καθρέφτης της ιστορίας του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα προπολεμικά και μεταπολεμικά. Ιδιαίτερα  μετά τον πόλεμο μπορούμε να δούμε την έντονη κινητικότητα που σημειώθηκε τόσο πριν από τη δικτατορία του 1967 , τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια της επικράτησής της  αλλά και μετά, στην μεταπολίτευση.  Με ευκρίνεια  καταγράφονται τα προβλήματα του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος , ανάμεσα τους και εκείνο των οικοδόμων , και  οι πολλές προσπάθειες που έγιναν για να  ελεγχθεί  με κρατικές παρεμβάσεις, εγκάθετες ηγεσίες και την  ίδρυση σωματείων – σφραγίδων . 

    Ένα επιπλέον πλεονέκτημα αυτής της  μελέτης είναι ότι μέσα από την παράθεση των γεγονότων και την ερμηνεία τους  μπορούμε να εξηγήσουμε την σημερινή εικόνα του εργατικού κινήματος. Οι διαφορετικοί δρόμοι  που ακολουθεί το εργατικό κίνημα δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Η ΓΣΕΕ  ελάχιστες φορές ανταποκρίθηκε στο  ρόλο της  ως εκπροσώπου των εργαζομένων.  Τις περισσότερες φορές  η δράση της ήταν ανασταλτική στην οργάνωση των εργατών και δεν έδειχνε τη διάθεση να συγκρουστεί για τα δικαιώματα τους.   Θα τη δούμε υποστηρικτή των εκάστοτε κυβερνητικών θέσεων, ένα συνεπή εκπρόσωπο του κυβερνητικού συνδικαλισμού . Από την άλλη τα ταξικά συνδικάτα που  επιλέγουν να συγκρουστούν με την εκάστοτε εργοδοσία και την κυβερνητική πολιτική.

      Αντανάκλαση αυτού του φαινομένου υπάρχει και στους οικοδόμους . Δόθηκαν σκληροί αγώνες  από τη μεγάλη πλειονότητα των οικοδόμων για να αποκτήσει αυτό το κίνημα σαφή ταξικό προσανατολισμό  . Είναι γεγονός  ότι το οικοδομικό κίνημα δεν ήταν και δεν είναι ένα απλό κίνημα, αλλά  ταξικά προσανατολισμένο. Οι οικοδόμοι δεν έκρυψαν ποτέ ότι μάχονταν για τη ζωή τους έχοντας οδηγό τη σοσιαλιστική ιδεολογία έτσι όπως αυτή εκφράστηκε από  τις  αρχές του ΚΚΕ και των συνδικαλιστικών οργανώσεων του σε όλη την ιστορική του διαδρομή. Απέναντι του ορθώθηκε με διάφορες μορφές και πολύ σκληρό πρόσωπο ο κυβερνητικός συνδικαλισμός  που κατέβαλλε πολύ μεγάλη προσπάθεια  για να διασπάσει και να προσεταιρισθεί τους οικοδόμους . Μετά  τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 , αλλά και με την πολιτική της ΕΔΑ , οι οικοδόμοι είχαν να αντιμετωπίσουν και τις συμβιβαστικές πολιτικές  των οργανώσεων που προέκυψαν μέσα από αυτές τις  εξελίξεις.

    Οι βιωματικές αφηγήσεις των παλαίμαχων οικοδόμων ζωντανεύουν τις  εποχές. Διαβάζοντας τα ρεπορτάζ των εφημερίδων,της Αυγής και του Ριζοσπάστη, ακούμε τα συνθήματα, αισθανόμαστε  τον  παλμό των απεργιακών συγκεντρώσεων. Νιώθουμε την ένταση κάθε στιγμής έτσι όπως αυτή αποτυπώθηκε στο γιαπί, στο σωματείο, στην πορεία, στην απεργία, στη φυλακή, στην εξορία και στο εκτελεστικό απόσπασμα. 

    Η συγγραφή του βιβλίου έγινε με προτροπή  της Διοίκησης της Ομοσπονδίας Οικοδόμων  και 

« αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής στους αγώνες του κλάδου και ένα πρώτο βήμα στην αξιοποίηση του τεράστιου ιστορικού  υλικού  γύρω από τον κλάδο και το κίνημά του» . 

Αναστάσης Γκίκας, Από την πείρα του κινήματος των οικοδόμων στην Ελλάδα, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2013

Οι φωτογραφίες από το βιβλίο