Η Ήπειρος του Αγώνα

   Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας στην Ήπειρο, όπως άλλωστε και σ' όλη την Ελλάδα, αρχίζει στις 28 Οχτώβρη του 1940. Από την ημέρα δηλαδή, που μια χούφτα Έλληνες πρόταξαν τα στήθια στις σιδερόφραχτες μεραρχίες του Μουσσολίνι και του Χίτλερ.
Τις πρώτες μέρες πάνω από 100.000 στρατός της φασιστικής Ιταλίας αντιμετωπίζεται από την 8η Μεραρχία της Ηπείρου, την 9η της Δυτικής Μακεδονίας και ένα απόσπασμα με διοικητή τον Δαβάκη στην Πίνδο. Οι πιο σκληρές μάχες, που κράτησαν 15 περίπου μέρες, διεξάγονται στην Ήπειρο, στον Κεντρικό τομέα του μετώπου, στο Καλπάκι και στη Γκραμπάλα. Στις μάχες αυτές ο εχθρός είχε τεράστιες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό.
Αν και το Γενικό Στρατηγείο διαπνεόταν από ηττοπάθεια, ο πόλεμος από τις πρώτες μέρες παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα. Την 8η Μεραρχία και το Απόσπασμα Δαβάκη τους βοηθάνε όλοι οι Ηπειρώτες που διαμένουν στον τομέα , που διεξάγονται οι επιχειρήσεις. Άνδρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά κουβαλάνε με τα ζώα τους, μα και στις πλάτες τους πυρομαχικά, τρόφιμα και ό,τι άλλο είναι απαραίτητο για τον πόλεμο.

  Από τις 14 του Νοέμβρη του 1940 που ο Ελληνικός Στρατός πέρασε σε επίθεση, η 8η Μεραρχία μάχονταν ηρωικά στα αλβανικά βουνά προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους Ιταλούς κατακτητές. Με απαράμιλλο ηρωισμό πολέμησαν και οι Ηπειρώτες κομμουνιστές που υπηρετούσαν στην 8η Μεραρχία τους Ιταλούς και Γερμανούς φασίστες στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου.
 Πώς κατάφεραν, όμως, να γλυτώσουν κομμουνιστές από τη φασιστική κυβέρνηση του Μεταξά και μάλιστα στο Στρατό;
 Η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ στην Ήπειρο ήταν από τις λίγες οργανώσεις που μπόρεσαν να διατηρηθούν σ' όλη τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας. Με τα πρώτα χτυπήματα απομόνωσαν τις χτυπημένες οργανώσεις και έτσι κατάφεραν και κράτησαν την Οργάνωση.
 Η  ασφάλεια προσπάθησε να χτυπήσει από τα μέσα την οργάνωση στέλνοντας δυο φορές χαφιέδες με κανονικές συνδέσεις. Όμως και οι δυο ξεσκεπάστηκαν. Οι ζημιές που προξένησαν ήταν ελάχιστες.
 Η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ αποκεντρωμένα, με βάση τις αποφάσεις των προηγουμένων σωμάτων του κόμματος μπόρεσε να κρατήσει τις κομματικές οργανώσεις στα Γιάννενα, την Άρτα, την Πρέβεζα, την Πάργα, την Παραμυθιά, την Ηγουμενίτσα και σε πολλά χωριά , όπως στη Βουνοπλαγιά (Ζέλοβα με το παλιό), στην Πρωτόπαπα, στα Δολιανά, στο Σταυράκι, στο Πόποβο, στην Ποταμιά, στην Γλυκή και σε πολλά άλλα χωριά, και να δημιουργήσει αξιόλογες οργανώσεις στο Στρατό.
Μόνο στο 15ο Σύνταγμα , που είχε την έδρα του στα Γιάννενα υπήρχαν οργανωμένοι 100 περίπου φαντάροι. Με την καθοδήγηση των κομμουνιστών φαντάρων έγιναν δυο μεγάλες αντιφασιστικές εκδηλώσεις στο 15ο Σύνταγμα. Η μια με την εξέγερση τον Ιούλη του 1938 στην Κρήτη ενάντια στη δικτατορία και η άλλη τον Απρίλη του 1939, όταν οι φασίστες του Μουσσολίνι κατέλαβαν την Αλβανία. Και στις δυο αυτές εκδηλώσεις εκατοντάδες στρατιώτες του 15ου Συντάγματος της 8ης Μεραρχίας βροντοφώναξαν: 
- Κάτω ο φασισμός!
Το 1940 σ' όλα τα τμήματα της προκάλυψης της 8ης Μεραρχίας υπήρχαν και δρούσαν γερές κομματικές οργανώσεις. Μια βδομάδα πριν την επίθεση  οι οργανώσεις αυτές πήραν απόφαση να πολεμήσουν μ' όλες τους τις δυνάμεις τους Ιταλούς εισβολείς.
 Με τη κατάρρευση του μετώπου οι κομμουνιστές φαντάροι έρριξαν το σύνθημα στους συναδέλφους τους να μην παραδώσουν τον οπλισμό τους, γιατί γρήγορα θα τον χρειστεί η Πατρίδα. Χάρη στις προσπάθειες των κομμουνιστών και όλων σχεδόν των Ηπειρωτών διαφυλάχτηκαν πολλά όπλα, οπλοπολυβόλα, πολυβόλα και πυρομαχικά που χρειάστηκαν αργότερα , όταν ξεκίνησε το αντάρτικο.
 Τις τελευταίες μέρες του Μάη 1941 έγινε σύσκεψη στελεχών στα Γιάννενα. Θέματα που την απασχόλησαν ήταν η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην περιοχή μετά την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανοϊταλούς φασίστες  και τα καθήκοντα των κομμουνιστών στις συνθήκες της ξενικής κατοχής.
 Ιδιαίτερη προσοχή έδωσε η σύσκεψη στην ανασυγκρότηση των κομματικών οργανώσεων και στη δημιουργία καινούργιων, εκεί που δεν υπήρχαν. Η σύσκεψη τόνισε, επίσης, ότι  πρέπει να δημιουργηθούν παντού σε πόλεις και χωριά ομάδες Πατριωτικού Μετώπου, στις οποίες θα εντάσσεται κάθε πατριώτης που θέλει να αγωνιστεί για την απελευθέρωση της Πατρίδας. Στη σύσκεψη τονίστηκε, πως στελέχη του Κόμματος πρέπει να πάνε σ' όλους τους νομούς και τις επαρχίες για οργανωτική δουλιά.
Σε λίγο άρχισε να ξαναβγαίνει πολυγραφημένη η εφημερίδα "ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ", που σταμάτησε την έκδοσή της στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας και ένα δελτίο ειδήσεων.
Σοβαρή ώθηση στην ανάπτυξη του κινήματος στην Ήπειρο έδωσαν μερικοί εξόριστοι Ηπειρώτες κομμουνιστές, που μπόρεσαν να δραπετεύσουν από τη Φολέγανδρο και την Κίμωλο, όπως ο Παναγιώτης Μίνος, σερβιτόρος, ο Τάσος Φωτιάδης, τσαγκάρης, ο Χαράλαμπος Τσίτσιος, αγρότης, ο Μενέλαος Πέτρου, δάσκαλος και άλλοι.

 

Φωτογραφία Κώστας Μπαλάφας

Οι κάτοικοι της Ηπείρου ήταν πριν από τον πόλεμο από τους πιο φτωχούς της Ελλάδας. Στους λιγοστούς της κάμπους οι αγρότες δούλευαν σκληρά, χωρίς να χορταίνουν ποτέ το ψωμί τους. Το μόχθο τους τον έτρωγαν η Αγροτική Τράπεζα και οι τοκογλύφοι. Οι χωριάτες ήταν βυθισμένοι στη δυστυχία και στα χρέη, τους έλιωνε η ελονοσία και τους θέριζε το χτικιό. Ζούσαν σε μια αληθινή κόλαση. στις ορεινές περιοχές η φτώχεια και η δυστυχία ήταν ακόμη μεγαλύτερες. Έτσι, τα κηρύγματα του ΕΑΜ που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και με συμμετοχή του Αγροτικού Κόμματος, του Σοσιαλιστικού Κόμματος και της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας στις 27 Σεπτέμβρη 1941 βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην Ήπειρο. Δημοκρατικός λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία, ο λαός της Ηπείρου κατάλαβε, πως μόνο άμα ακολουθήσει το ΕΑΜ η ζωή του θα καλυτερέψει, θα γίνει χαρούμενη.
Στα τέλη του 1941, χάρη στην υπεράνθρωπη, στην σκληρή δουλιά μελών και στελεχών του Κόμματος δημιουργούνται πυρήνες στις κωμοπόλεις, στα κεφαλοχώρια και στα περισσότερα χωριά της Ηπείρου. Η δουλιά αυτή τα επόμενα χρόνια αναπτύσσεται αλματώδικα. Το ΕΑΜ αγκαλιάζει το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού. Στην ΕΠΟΝ, που δημιουργήθηκε στις 23 Φλεβάρη του 1943 προσχωρούν μαζικά τα Ηπειρωτόπουλα. Στις απελευθερωμένες περιοχές οργανώθηκε η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη. Στις πόλεις αναπτύσσονται καθημερινά οι αγώνες του λαού για την επιβίωση και το σταμάτημα της τρομοκρατίας. Οργανώνονται γι΄αυτό το σκοπό διαδηλώσεις, συλλαλητήρια. 

                                              Διαδήλωση στα Γιάννενα 1943

 Το Γενάρη του 1944 η Περιφερειακή Επιτροπή των Γιαννίνων του ΚΚΕ οργανώνει μεγάλο συλλαλητήριο στα Γιάννενα. Οι διαδηλωτές με επικεφαλής τους κομμουνιστές φθάνουν στη Γενική Διοίκηση Ηπείρου και απαιτούν από τον υπουργό Μιχάλη Τσιμπρή να επέμβει , για να σταματήσει η τρομοκρατία και να μοιραστούν τρόφιμα στους κατοίκους των Γιαννίνων. Ο υπουργός τρομοκρατείται και ειδοποιεί τους Γερμανούς, οι οποίοι καταφθάνουν γρήγορα. Με υπόδειξη των χαφιέδων συνέλαβαν αρκετούς Γιαννιώτες. Τρεις: τον Φίλη, τον Τάτση και τον Τσάρα, τους εκτέλεσαν, τους άλλους τους έστειλαν σε στρατόπεδο στη Γερμανία.

Φωτογραφία Κώστα Μπαλάφα

Από τις πρώτες μέρες της κατοχής η Περιφερειακή Επιτροπή Ηπείρου του ΚΚΕ δίνει ιδιαίτερη σημασία στον ένοπλο αγώνα: συγκροτεί γι' αυτό το σκοπό ένοπλες ομάδες, συγκεντρώνει οπλισμό. Η πρώτη ένοπλη ομάδα Ηπέιρου εμφανίζεται στο νομό Θεσπρωτίας τον Ιούλη του 1941. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο Σπύρος Μπαλούμης και ο Σπύρος Ιωάννου(Τσουκνίδας)[...]
Στις 29 - 30 του Μάρτη 1943 στο σχολειό των Πιστιανών έγινε η Α΄Συνδιάσκεψη των Ανταρτών Ηπείρου, στην οποία πήραν μέρος ο Κώστας Ράφτης ( Νεμέρτσικας), ο Μήτσος Πλιάτσικας (Καραντάνης), ο Γεράσιμος Πρίφτης, ο Θόδωρος Ζαλοκώστας (Παλιούρας), ο Γεράσιμος Μαλτέζος (Τζουμερκιώτης), ο Γιώργης Αναγνωστάκης (Καταχνιάς), ο Φάνης Τσάκας(Τζαβέλας), ο Χρόνης Βάης 
( Αχιλλέας Πετρίτης), ο Άγγελος Δούπης, ο Βάγιας Χαριλόης, ο Βασίλης Πηγής, ο Άγγελος Πίσπερης  και ο Λεωνίδας Σωμάκος. Ταγματάρχες, ο Παναγιώτης Μίνος, ο Μίμης Γεωργονίκος, ο Γιώργος Γκεσούλης, ο Σπύρος Ρήγας, ο Αλέκος Κουτσούκαλης, ο Τέλης Αράπης και πολλοί άλλοι.Τις εργασίες της Συνδιάσκεψης παρακολούθησε σαν παρατηρητής και ο στρατηγός Παναγιώτης Νάσης, ο οποίος στο τέλος της συνδιάσκεψης μέσα σε συγκινητικές εκδηλώσεις προσχώρησε στον ΕΛΑΣ.
Εισήγηση στη Συνδιάσκεψη έκανε ο Γιάννης Γουλιμάρης ( Νίκος Γεωργιάδης), γραμματέας τότε του Γραφείου Περιοχής Ηπείρου. Οι εργασίες της Συνδιάσκεψης διεξήχθηκαν σε ατμόσφαιρα εθνική - αγωνιστική. Η Συνδιάσκεψη αποτέλεσε σταθμό για την παραπέρα ανάπτυξη του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο. Με απόφαση της Συνδιάσκεψης συγκροτήθηκαν τρία αρχηγεία: το Αρχηγείο Σουλίου - Ζαλόγγου, το Αρχηγείο Καλαμά - Γκραμπάλας και το αρχηγείο Τζουμέρκων.
Με απόφαση της συνδιάσκεψης ιδρύθηκε το Στρατηγείο Ηπείρου με αρχηγό τον ταγματάρχη Άγγελο Πίσπερη.

 

Φωτογραφία Κώστα Μπαλάφα

Την 1 Σεπτεμβρίου 1943 τα στρατηγεία των περιοχών ονομάζονται Μεραρχίες και σε συνέχεια τα αρχηγεία συντάγματα. Έτσι το Στρατηγείο Ηπείρου ονομάζεται 8η Μεραρχία. Στην Ήπειρο συγκροτούνται 4 Συντάγματα: το 15ο , το 24ο, το 3/40 και το 85ο. Ο ΕΛΑΣ στην Ήπειρο την περίοδο της Κατοχής έδωσε φονικότατες μάχες ενάντια στους Ιταλούς και Γερμανούς φασίστες, ανατίναξε γέφυρες, δρόμους, έκανε πολλά σαμποτάζ[...]

 Φωτογραφία Κώστα Μπαλάφα

Στα τέλη του 1944 η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ αριθμούσε πάνω από 5.000 αντάρτες.
Οι χιτλεροφασίστες κατακτητές και οι Ιταλοί φασίστες, για να αναχαιτίσουν το ογκούμενο κίνημα στην Ήπειρο πήραν σκληρά μέτρα. Στις 25 Ιούλη του 1943 οι χιτλερικοί εκτέλεσαν σχεδόν όλους τους κατοίκους του χωριού Μουσιωτίτσα, 165 πατριώτες και έκαψαν όλα τα σπίτια.
 Στις 16 Αυγούστου του 1943 οι Γερμανοί φασίστες σκότωσαν στο χωριό Κομμένο της Άρτας 317 γυναικόπαιδα και γέρους και έκαψαν 300 σπίτια. Στις 10 Ιούλη έκαψαν ζωντανούς στο χωριό Κεφαλόβρυσο 23 πατριώτες. Έκαψαν και πολλά σπίτια.

 Η σφαγή στο Κομμένο Άρτας

Στις 30 Σεπτέμβρη του 1943  οι χιτλερικοί εκτέλεσαν στην κωμόπολη Παραμυθιά 49 πατριώτες.

 Στις 3 του Οχτώβρη 1943 οι Γερμανοί φασίστες σκότωσαν και έκαψαν ζωντανούς 82 κατοίκους του χωριού Λιγγιάδες. Οι περισσότεροι ήταν γυναικόπαιδα και γέροι. Έκαψαν, επίσης, όλα τα σπίτια του χωριού.

 Το μνημείο στους Λιγγιάδες

Το Μάρτη του 1944 οι χιτλεροφασίστες, στην Ήπειρο, όπως , άλλωστε και σε όλη την Ελλάδα, διέπραξαν ένα μεγάλο και στυγερό έγκλημα. Συνέλαβαν πάνω από 4.000 Εβραίους στα Γιάννενα και 1000 περίπου από την Πρέβεζα και την Άρτα, τους οποίους έστειλαν όμηρους στη Γερμανία. Από τις 5.000 Εβραίους γλύτωσαν μόνο 240[...]

 

Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων

Στα χρόνια της κατοχής οι Γερμανοί και Ιταλοί φασίστες λήστεψαν κυριολεκτικά όλη την Ήπειρο. Πήραν με τη βία από το λαό τα σιτηρά, τα βόδια, τα πρόβατα, τα γίδια, τα μουλάρια, τα άλογα και ό,τι άλλο πολύτιμο βρήκαν σε πόλεις και χωριά[...]

Απόσπασμα από το πρώτο μέρος του ιστορικού δοκιμίου του Δήμου Κ. Βότσικα, Η Ήπειρος ξαναζώνεται τ' άρματα, 1946 - 1949 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Αθήνα 1983