Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας

Στις 2 του Φλεβάρη 1942, είναι μια μέρα βροχερή, κανείς δεν ξεμυτίζει. Τέσσερις Αθηναίοι βρίσκουνται σ' αγωνία καθένας χωριστά. Άραγε θα' ρθουνε οι άλλοι στο σημερινό ραντεβού;...Κάτω απ' τη νεροποντή, σ' ένα δρομάκι, στους Αμπελόκηπους, στις 12 το μεσημέρι , οι τέσσερις αγωνιστές βρεθήκανε παρόντες. Η συνεδρίαση έγινε. Μόνο μια δυσκολία παρουσιάστηκε για την ονομασία. Ύστερα από σκέψη, η λέξη γίνηκε δεχτή απ' όλους. 
Δόθηκε τ' όνομα:" ΕΛΑΣ ".
Τη μέρα εκείνη δημιουργήθηκε στο σκλαβωμένο τόπο μας ο ελληνικός, λαϊκός, απελευθερωτικός στρατός.
Την πρώτη ιδρυτική πεντάδα σχηματίζουν ο Λύσανδρος Μουράτωφ, πολιτικός μηχανικός και Γιώργης Σάμιος , τελειόφοιτος Νομικής. Αργότερα εχτελέστηκαν απ' τα ελληνικά Ες -Ες. Ο Μουράτωφ βρέθηκε πεταμένος στο δρόμο, στο Θησείο, τον Αύγουστο του 1944. Ήτανε παραμορφωμένος απ' τα βασανιστήρια, και με τη συνηθισμένη επιγραφή στο στήθος: " Έτσι εκδικούνται οι Εθνικισταί".
Ανάμεσα στα πρώτα του 87 στελέχη βρίσκουνται 15 μόνιμοι αξιωματικοί. Στρατολογήθηκαν από την Καλλιθέα, Δουργούτι, Κατσιπόδι, Καισαριανή, τις δοξασμένες εκείνες περιοχές, που ονομάστηκαν: "Ανατολικές Συνοικίες".
Τότε η κατοχή ήταν ακόμα εξαιρετική πυκνή. Η δράση του ΕΛΑΣ περιορίζεται αρχικά σε σαμποτάζ και πληροφορίες πολύτιμες στο Στρατηγείο Μ. Ανατολής. Βρίσκεται σ' άμεση επαφή μαζί του. Γι' αυτό τα πρώτα θύματά του, στον πρώτο μήνα της ίδρυσής του, είναι  οι κάτοχοι ασύρματου στην οδόν Σωζοπόλεως, που εχτελούνται απ' τη Γκεσταπό. Ταυτόχρονα οργανώνει την αποστολή στελεχών απ' την πρωτεύουσα στον ΕΛΑΣτης υπαίθρου. Μόνο σε μια τέτοια αποστολή στέλνει 25 μόνιμους αξιωματικούς στα βουνά.
Απάνω στον ΕΛΑΣ πέφτει το ειδικό καθήκον να εμποδίσει το σχηματισμό ταγμάτων του Ράλλη. Το καθήκον αυτό το εχτελεί αποτελεσματικά. Δίχως την άγρυπνη δουλειά του, θα ' χαμε μέσα στην Αθήνα πολλές λεγεώνες μισθοφόρων. Όλες οι κατεχόμενες πρωτεύουσες, ακόμα και το Βελιγράδι, χρησιμοποιήθηκαν σαν ορμητήρια απ' τους καταχτητές, απ' όπου ξαμολούσαν τα ντόπια εκστρατευτικά σώματα ενάντια στις συμμαχικές επιχειρήσεις , ή στα ντόπια αντάρτικα.
Όχι μόνο στο Ανατολικό, αλλά και στο Δυτικό μέτωπο, τυχοδιώκτες απ' όλες τις φυλές κι εθνικότητες στάλθηκαν από την αντίδρασή τους για να στηρίξουν το αξονικό καθεστώς. Τιμητική εξαίρεση αποτελεί η Ελλάδα. Όχι γιατί δεν επροσπάθησαν οι ντόπιοι Ράλληδες - Λαβάλ. Αλλά γιατί το εμπόδισε ο αγνός ελληνικός λαός, με επικεφαλής το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Κι αν μέσα απ' την Αθήνα δε μπόρεσαν να μάσουν οι φασίστες, μ' όλες τις λυσσασμένες τους προσπάθειες, μήτε 2000 καθάρματα για να χτυπήσουν τους αντάρτες μας του βουνού, η τιμή αυτή ανήκει στον ΕΛΑΣ της Αθήνας, 1 1/2 μεραρχία ανάγκασε ο ΕΛΑΣ τους Γερμανούς να βαστούν συνέχεια μέσα στην πρωτεύουσα. Και 25 μεραρχίες τους σ' όλο το διάστημα της κατοχής βαστούσανε ακίνητες μέσα στην ανταρτοκρατούμενη  Ελλάδα. Στρατεύματα τόσο πολύτιμα για τις ανάγκες των μετώπων τους. Αυτό είναι ένα μόνο μέρος της συμβολής του ΕΛΑΣ στο συμμαχικό πόλεμο.
Το Μάη 1943, οι καταχτητές δημοσιεύουν τελεσίγραφο να τους παραδοθούν οι αντάρτες. Αντί να τους παραδοθούν, οι αντάρτες πληθαίνουν.
Τον Ιούλη 1943, είναι κιόλας σχηματισμένα 2 συντάγματα Αθηνών με δύναμη 2400 άντρες. Από κείνη την ώρα αρχίζει απότομη ανάπτυξη. Το Σεπτέμβρη συγκροτείται το 1ο Σώμα στρατού. Με τη συνθηκλόγηση της Ιταλίας ο ΕΛΑΣ εξοπλίζεται. Αρχικά του εφόδια δεν είχε τίποτε άλλο, από πιστόλια και χειροβομβίδες. Τώρα μαζεύει τα ιταλικά όπλα. Οι πατριώτες δίνουν χρήματα και οι λαϊκές οργανώσεις αγοράζουν το υλικό. Αλλά οι περισσότεροι Ιταλοί αντιστέκουνται, και τότε δίνει ο ΕΛΑΣ μάχες, κυκλώνει ιταλικές στρατιωτικές αποθήκες, και κάτω από τη φοβερή γερμανική παρακολούθηση, κουβαλέι νύχτα - μέρα τα πολύτιμα εφόδια. Έτσι εξοπλίστηκε ο ΕΛΑΣ με σύγχρονο οπλισμό.
Το Νοέμβρη 1943, ο ΕΛΑΣ της Αθήνας φτάνει τις 18000 άντρες. Και στο 1944, το σύνολό τους είναι 23000, με 8000μόνιμο κανονικό στρατό. Τον Απρίλη 1943, σχηματίζουνται τα πρώτα φρουραρχεία. Από εθελοντικές δυνάμεις που είναι αναγκασμένες να εργάζουνται επαγγελματικά να ζήσουν και παράλληλα να πολεμούν, ο ΕΛΑΣ αποχτά τώρα μόνιμο στρατό υπό τα όπλα. Το πρώτο τέτοιο φρουραρχείο δημιουργείται στον Υμηττό.
Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας απ' την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του βρίσκεται στο πλευρό του αγώνα του λαού...

Μέλπω Αξιώτη, Αθήνα 1941- 1945 στα Χρονικά , Άπαντα Γ' τόμος, Κέδρος 1980