Καταστολή. Η ιστοριογραφικά " αθέατη " πλευρά της αστικής δημοκρατίας

Δίπλα στα κάθε λογής μέτρα και μεθοδεύσεις που επιστρατεύτηκαν για την ενσωμάτωση του εργατικού - σοσιαλιστικού κινήματος υπήρξε, βέβαια, η καταστολή. Οι μορφές που έλαβε ποικίλαν. Οι δε ρίζες της χρονολογούνται πολύ πριν την ίδρυση της ΓΣΕΕ και του ΚΚΕ, από την πρώτη στιγμή που οι εργάτες άρχισαν να διεκδικούν και οι σοσιαλιστικές ιδέες να έχουν απήχηση.

 Εργάτες μεταλλωρύχοι στο χώρο δουλιάς τους, στις αρχές του περασμένου αιώνα

Η νεαρή εργατική τάξη της Ελλάδας δεν άργησε να βρεθεί αντιμέτωπη με τα όπλα. Γεγονός που στην απεργία, π.χ., των μεταλλωρύχων της Σερίφου το 1916 είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία τεσσάρων εργατών. Δύο χρόνια πριν, οι συνδικαλιστές Μπεναρόγια και Γιονάς θα γίνονταν οι πρώτοι πολιτικοί εξόριστοι στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος. Βάσει του Νόμου ΤΟΔ/ 1871 " Περί καταδιώξεως της ληστείας ", που το 1913 επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλάβει την εκτόπιση κάθε ατόμου που κρινόταν ένοχο για διατάραξη της δημόσιας ασφάλειας ( Ν. 121/1913), οι δύο σοσιαλιστές - στελέχη της Φεντερασιόν συνελήφθησαν το 1914 στη Θεσσαλονίκη και εξορίστηκαν στη Νάξο, επειδή μετείχαν στην οργάνωση της απεργίας των καπνεργατών. Τον Ιούλη του 1919 οι τέσσερις σοσιαλιστές που είχαν εκλεγεί στη διοίκηση της ΓΣΕΕ από το Ιδρυτικό της Συνέδριο εκτοπίστηκαν στη Φολέγανδρο, πυροδοτώντας την πρώτη πανελλαδική πολιτική απεργία.
Τον Οκτώβρη του 1919, η κυβέρνηση Βενιζέλου παρέπεμψε τους απεργούς μυλεργάτες στο στρατοδικείο. Η επόμενη ( του Δ. Γούναρη) θα χρησισμοποιήσει εναντίον των απεργών σιδηροδρομικών το μέτρο της επιστράτευσης ( 14. 3. 1921). 38 εξ αυτών καταδικάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα, ενώ 580 στάλθηκαν στο μικρασιατικό μέτωπο. Η επιστράτευση εφαρμόστηκε ξανά στις 11.6. 1924 στην απεργία των ναυτεργατών.
Το 1924, η κυβέρνηση του Α. Παπαναστασίου ( του " πατέρα της Δημοκρατίας" ) ψήφισε το νομοθετικό διάταγμα " Περί συστάσεως εν εκάστω Νομώ Επιτροπών επί της Δημοσίας Ασφαλείας", το οποίο τροποποιήθηκε το 1926 επί δικτατορίας Θ. Πάγκαλου για να εφαρμοστεί κατά του ΚΚΕ. Ο νόμος προέβλεπε τη σύσταση επιτροπών ασφαλείας σε όλους τους νομούς της χώρας, αποτελούμενων από τον εκάστοτε Νομάρχη, Εισαγγελέα και Διοικητή της Χωροφυλακής. Οι επιτροπές αυτές είχαν το δικαίωμα, κατόπιν πρότασης των αστυνομικών Αρχών, να προβαίνουν στην εκτόπιση κάθε υπόπτου που θεωρούνταν απειλή " δια το κράτος και την κοινωνίαν", δίχως να έχει προηγηθεί απαραιτήτως κάποια δικαστική απόφαση ή να έχει διαπραχθεί αναγκαστικά κάποια νομική παράβαση. Η υποψία και μόνο ήταν αρκετή. Το μέτρο της " προληπτικής " εκτόπισης θα ενεργοποιηθεί και πάλι επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου τον Ιούλη του 1931 ( Ν. 5174/ 1931).

 Μεγάλη εργατική απεργία στον Πειραιά τη δεκαετία του 1920

 Ανάμεσα στα νησιά που έγιναν τόποι εξορίας και μαρτυρίου για εκατοντάδες εργάτες , συνδικαλιστές, κομμουνιστές και άλλους προοδευτικούς ανθρώπους την περίοδο του Μεσοπολέμου, ήταν η Αμοργός, η Ανάφη, ο Άι- Στράτης, η Γαύδος, η Γυάρος, οι Παξοί, η Σίκινος, η Σκύρος, η Φολέγανδρος, τα Ψαρά κ.α. Τα περισσότερα εξ αυτών ήταν μικρά, άνυδρα και άγονα νησιά, με ανεπαρκή έως ανύπαρκτη επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Κατά συνέπεια, οι συνθήκες διαβίωσης ήταν ιδιαίτερα δύσκολες για τους εξόριστους που, εκτός από την πείνα, είχαν να αντιμετωπίσουν και αρρώστιες όπως η ελονοσία, ο τύφος και η φυματίωση. Πολλοί δε θα αντέξουν σωματικά και ψυχικά αυτήν τη δοκιμασία.
Στα αντικομμουνιστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν στο Μεσοπόλεμο συγκαταλέγονται ακόμη α) η υποχρεωτική διδασκαλία ειδικών μαθημάτων σε όλα τα σχολεία της χώρας για την " καταπολέμισιν του κομμουνισμού " ( 27.1.1926 ) και β) η σύσταση της " επιτροπής καταπολέμησης του κομμουνισμού ", που τον Οκτώβρη του 1927 αποφάσισε την " εκκαθάριση των δημοσίων υπηρεσιών από τα κομμουνιστικά στοιχεία ".
Το μέτρο όμως που αναμφισβήτητα σφράγισε την περίοδο που εξετάζουμε δεν είναι άλλο από το Ν. 4229 " Περί μέτρων ασφάλειας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών", το περιβόητο Ιδιώνυμο ( δηλαδή με " ίδιον χαρακτήρα"). Το Ιδιώνυμο υπήρξε τμήμα μιας γενικότερης πολιτικής  την οποία ο Ε. Βενιζέλος εξέθεσε μιλώντας σε προεκλογική του συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, ένα μήνα πριν τις εθνικές εκλογές του 1928[...]
Τέσσερις μήνες μετά από τη νίκη του Κόμματος των Φιλελευθέρων, στις 22.12.1928, η κυβέρνηση Βενιζέλου κατέθεσε το σχετικό νομοσχέδιο στο ελληνικό κοινοβούλιο. Με τη θετική ψήφο της συντριπτικής πλειοψηφίας των βουλευτών και των δύο αστικών παρατάξεων έγινε νόμος του κράτους στις 25.7.1929.

 Κρατούμενοι στις φυλακές της Αίγινας, την περίοδο που ίσχυε το «Ιδιώνυμο»

Το Ιδιώνυμο προέβλεπε ποινές φυλάκισης, εκτοπισμού ή απόλυσης ( στην περίπτωση των δημόσιων υπαλλήλων, των δασκάλων κ.λ.π.) για "αδικήματα" που είχαν να κάνουν με την " επιδίωξη εφαρμογής ιδεών εχουσών έκδηλονσκοπόν τη δια βιαίων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος ή την απόσπασιν μέρους εκ του όλου της Επικρατείας". Τιμωρούνταν επίσης όποιος ενεργούσε " υπέρ της εφαρμογής αυτών προσηλυτισμόν ", καθώς και όποιος, " επωφελούμενος απεργίας ή λοκ - άουτ ", προκαλούσε " ταραχάς ή συγκρούσεις ". Τέλος ,ο νόμος επέβαλε τη διάλυση ( ή την απαγόρευση σύστασης) στα " σωματεία ή ενώσεις οιασδήποτε μορφής" που φέρονταν ως φορείς τέτοιων αντιλήψεων. Με το ίδιο σκεπτικό όριζε την απαγόρευση δημόσιων συγκεντρώσεων, συλλαλητηρίων κ.λ.π με " ανατρεπτικό" περιεχόμενο ή σκοπούς.
Ενδεικτικό των ευρύτερωνκινδύνων που ελλόχευε το συγκεκριμένο νομοσχέδιο είναι το γεγονός ότι για την υιοθέτησή του επιφυλάχτηκαν ακόμα και ορισμένοι αστοί πολιτικοί, όπως οι Γ. Παπανδρέου, Γ.Καφαντάρης και Α. Παπαναστασίου, οι οποίοι τελικά και το καταψήφισαν. Ο τελευταίος μάλιστα παρατήρησε με ιδιαίτερη ευστοχία: " Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι κανείς μας δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής, γιατί ο νόμος δεν εξασφαλίζει κανέναν". Η πρότασή του να διώκονται με το Ιδιώνυμο και οι ενέργειες των φασιστών απορρίφθηκε κατηγορηματικά από τον Ε. Βενιζέλο. Οι φόβοι του θα επαληθεύονταν στη συνέχεια, αφού ο νόμος επιστρατεύτηκε τελικά εναντίον κάθε προοδευτικού ανθρώπου, ακόμα και κατά οπαδών του βενιζελισμού[...]
Η καταστολή συστηματοποιήθηκε και εντατικοποιήθηκε με την εφαρμογή του Ιδιώνυμου: " Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΒΕ ( Εργατική Βοήθεια Ελλάδας), από τον Ιούλη του 1929 μέχρι το Δεκέμβρη του 1932 δολοφονήθηκαν 18 άτομα ( 8 εργάτες, 8 αγρότες και 2 επαγγελματίες), καταδικάστηκαν από την αστυνομία και τη χωροφυλακή 1.335 εργάτες και αγρότες, βασνίστηκαν 107. Έγιναν 12.000 συλλήψεις αγωνιστών και εκδόθηκαν 2.203 καταδικαστικές αποφάσεις που επέβαλαν συνολικά 1.936 χρόνια φυλάκιση και 785 χρόνια εξορία". Δεκάδες μαζικές οργανώσεις διαλύθηκαν, ενώ η κυκλοφορία του Ριζοσπάστη απαγορεύτηκε σχεδόν στα 2/3 της επικράτειας.
Ο Ε. Βενιζέλος υπήρξε σαφής για τις πραγματικές του προθέσεις όσον αφορά το Ιδιώνυμο, με το οποίο ανήγαγε το ταξικά προσανατολισμένο εργατικό κίνημα σε μείζονα κοινωνικό εχθρό του αστικού κράτους[...]

Αν και αρχικά θεσπίστηκε ως μέτρο κατά του κομμουνισμού, το Ιδιώνυμο εφαρμόστηκε στη συνέχεια ενάντια σε κάθε λογής προοδευτικό και δημοκρατικό άνθρωπο που κρινόταν " επικίνδυνος" για το καθεστώς[...] Ωστόσο, το κύριο βάρος του κατασταλτικού μηχανισμού έπεσε αναμφίβολα στις γραμμές της εργατικής τάξης[...] Η γεωγραφία των συλλήψεων δείχνει επίσης πως περιοχές που μπήκαν στο στόχαστρο των διωκτικών Αρχών υπήρξαν κυρίως πόλεις με σημαντική υποστήριξη στο Κομμουνιστικό Κόμμα, όπως τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης, της Λάρισας, της Καβάλας, των Σερρών και αλλού. Είχε, λοιπόν, καθαρά ταξικό και πολιτικό περιεχόμενο.

Συχνά, απέναντι στους αγώνες και τις διεκδικήσεις της εργατικής τάξης το αστικό κράτος αντιπαρέταξε τα όπλα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που για την καταστολή των απεργών κινητοποιήθηκε όχι μόνο η αστυνομία, αλλά και ο στρατός, με αποτέλεσμα το θάνατο δεκάδων και τον τραυματισμό εκατοντάδων εργατών[...]
Τέλος, παράλληλα και πάνω στη γενικότερη απολυταρχοποίηση του κράτους ( ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1930) ανέπτυξαν δράση μια σειρά παρακρατικές φασιστικές οργανώσεις, όπως η Εθνική Ένωσις Ελλάς, η Τρίαινα κ.α[...]

Αναστάσης Ι. Γκίκας, Ρήξη και Ενσωμάτωση.Συμβολή στην Ιστορία του εργατικού - κομμουνιστικού κινήματος του Μεσοπολέμου( 1918 - 1936 ), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2010

Ο τίτλος της ανάρτησης από το αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου.