Βάσω Κατράκη, η γυναίκα που λάμπρυνε την ελληνική χαρακτική

ΒΑΣΩ ΚΑΤΡΑΚΗ - 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ

Συμπορεύτηκε με το λαϊκό κίνημα

«Δε θέλω παρά να εκφράσω την αγάπη και τον ενθουσιασμό μου προς τη ζωή. Κάθε στιγμή που μου ανήκει δεν θα ήθελα να είναι παρά ένας χαιρετισμός προς αυτήν. Να εκφράσω την αγάπη μου προς τον άνθρωπο και τη δικιά του ζωή, με τις χαρές, τα βάσανα και το μόχθο της. Προσπαθώ να εκφραστώ με τον πιο σαφή τρόπο. Αυτό το κάνω γιατί έτσι νιώθω. Με ενδιαφέρει να 'ρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να μιλήσω με τη γλώσσα τους. Αυτό είναι η πιο μεγάλη καταξίωση ενός καλλιτέχνη. Δε διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα. Και αυτά μπορεί να έρχονται είτε από τη χώρα που ζεις είτε απέξω, φτάνει να είναι ανθρώπινα».

Αυτή ήταν η Βάσω Κατράκη (1914 - 1988), η γυναίκα που λάμπρυνε την ελληνική χαρακτική, υπηρετώντας την με αφοσίωση και γνώση. Στο έργο της μεγάλης δημιουργού, που γνώρισε όχι μόνο πανελλήνια, αλλά και παγκόσμια αναγνώριση, κυριάρχησαν τα πρόσωπα της καθημερινής ζωής και τα ανθρωπιστικά μηνύματα, οι αξίες και τα ιδανικά της. Μαχητική παρουσία σε όλα τα μεγάλα γεγονότα και τους αγώνες του λαού μας, στην Αντίσταση, στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια, στη δικτατορία, η Βάσω Κατράκη συμπορεύτηκε όλη της τη ζωή με το λαϊκό κίνημα, με τόλμη και αποφασιστικότητα, με σεμνότητα, ήθος, αξιοπρέπεια.

  Στο άσπρο και μαύρο της ζωής

Πλούσια η θεματολογία της. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος. Η αγωνιστική συνείδηση, η ένταξη και η δράση της. Οι περιπέτειες, οι διώξεις και η εξορία... Η Αντιγόνη σκεπάζει το νεκρό αδελφό της, παρά την απαγόρευση του Κρέοντα. Οι «Μάνες Πλατυτέρες» σηματοδοτούν το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι για περισσότερη ατομική και συλλογική ελευθερία. Σπουδαία και τα έργα της, που καταγγέλλουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της πολιτικής και ιδεολογικής βίας Νταχάου, Αουσβιτς, Μακρόνησο, Γυάρο, Αϊ - Στράτη κι άλλα παρόμοια της σημερινής πολιτικής και οικονομικής βίας. Σε κάθε χάραξή της βρίσκεται ένα πνευματικό πάθος απ' όπου πηγάζει και κάθε ανθρώπινο μήνυμά της. Η δημιουργία της συνιστά μια από τις πιο ολοκληρωμένες προτάσεις, καθώς στο έργο της πραγματεύεται με συνέχεια και συνέπεια τα μεγάλα, τα θεμελιώδη θέματα της ζωής που εικονογραφεί, από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Από τα πρώτα σπουδαστικά της έργα μέχρι τις μετέπειτα μνημειακές της προτάσεις, η πρόσληψη και η απόδοση της ανθρώπινης μορφής είναι η κυρίαρχη αισθητική - θεματική επιλογή της δουλειάς της, στην οποία η ενδελεχής μελέτη και ο διάλογος με την ελληνική τέχνη - από την προϊστορία μέχρι τις λαϊκές-παραδοσιακές εκφάνσεις της - παίζουν πρωταρχικό ρόλο. Ξεκινώντας από την ξυλογραφία, θα περάσει το 1955 στη χάραξη πάνω σε λίθο, μια τεχνική πρωτότυπη, στην οποία αναγνωρίζεται η «απόλυτη καλλιτεχνική δεξιοτεχνία» της χαράκτριας, συνδυασμένη με «οξυδερκή ελευθερία».

Οπως είναι γνωστό, με το που επιβλήθηκε η δικτατορία, οι χουντικοί συνέλαβαν την Β. Κατράκη και την έστειλαν στην εξορία. Το πρώτο που φρόντισε να πάρει μαζί της ήταν μπλοκ και μαρκαδόρους για να ζωγραφίζει. Μετατρέποντας το χώρο της εξορίας της σε εργαστήριο δημιουργίας, δούλεψε πολύ πάνω στα βότσαλα, τα οποία ζωγράφιζε και για τους συνεξόριστούς της. Η ίδια, μάλιστα, δεν τα θεωρούσε εικαστικό έργο, αλλά κυρίως μέσον επικοινωνίας, επαφής των εξόριστων με τον έξω κόσμο, με τις οικογένειές τους. Εννέα μήνες έμεινε εξόριστη στα Γιούρα η Β. Κατράκη, απ' όπου αναγκάστηκαν τελικά να την αφήσουν, μετά από διεθνείς πιέσεις.

Όνειρο ζωής

Η δημιουργία ενός μουσείου στη γενέτειρά της ήταν όνειρο ζωής και υπόσχεση. Στο μικρό, «ριζωμένο» στο μέσο της λιμνοθάλασσας, νησάκι του Αιτωλικού, βρίσκεται το «Μουσείο Βάσως Κατράκη - Εικαστικό Κέντρο Χαρακτικής». Μία μοναδική, φιλόξενη «γωνιά» της χαρακτικής δημιουργίας αγκαλιάζει τα δεκάδες «παιδιά» της Β. Κατράκη, πολύτιμη παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές.
«Η τέχνη δεν είναι παιχνίδι για αργόσχολους. Είναι αστραπή, είναι πόνος, είναι γέννα». Η φράση αυτή, από τις χειρόγραφες σημειώσεις της δημιουργού, υποδέχεται τους επισκέπτες στο χώρο του Μουσείου. Οι παρουσιαζόμενες δημιουργίες είναι χωρισμένες σύμφωνα με τις δύο καλλιτεχνικές περιόδους της: Της πρώτης 15ετίας, όταν βασικό υλικό ήταν το ξύλο, και της 35ετίας που ακολούθησε, με τα χαρακτικά στην πέτρα, τα οποία η χαράκτρια δουλεύει - όπως και οι γλύπτες - με σμίλη.
Χτισμένο πάνω σε έναν τεχνητά υπερυψωμένο μικρό λόφο, σε παραχωρημένη από το Δήμο Αιτωλικού έκταση 25 στρεμμάτων, αγναντεύει τη γαλήνια «νερένια πολιτεία», και τις ήρεμες, οριζόντιες γραμμές της λιμνοθάλασσας. Το κτίσμα είναι διώροφο. Οι εκθεσιακοί χώροι (δύο αίθουσες 400 τ.μ. η καθεμία) και η αίθουσα υποδοχής, που τις συνδέει, βρίσκονται στον όροφο, όπου φιλοξενούνται οι πέντε κύριες ενότητες δουλειάς της Β. Κατράκη. Τετρακόσια περίπου έργα, πολλά χαρακτικά ανάτυπα και μεγάλο μέρος από τις μήτρες (ξύλα και πέτρες), πάνω στα οποία χάραξε τα έργα της. Εκτίθενται, επίσης, μεγάλα και μικρά σε μέγεθος μαυρόασπρα και χρωματιστά σχέδια, καθώς και σχέδια προετοιμασίας για την παραγωγή του χαρακτικού ανατύπου. Τη συλλογή ενισχύουν τα αντικείμενα τέχνης, καλλιτεχνικές αφίσες και ζωγραφικά έργα. Ακόμη, φιλοξενούνται το εργαστήριο, η βιβλιοθήκη, τα αρχεία της και πολλές φωτογραφίες. Στο ισόγειο, οι τέσσερις αίθουσες, περίπου 400 τ.μ., προορίζονται για εργαστήρια χαρακτικής. Το μουσείο (ΝΠΔΔ, υπαγόμενο στο Δήμο Αιτωλικού) είναι ένας δυναμικός οργανισμός, που φιλοδοξεί να συμβάλει στην ανάπτυξη και εξέλιξη της χαρακτικής τέχνης στην Ελλάδα. Τα εργαστήρια χαρακτικής θα αποτελέσουν τόπο δοκιμών, πειραματισμών και δημιουργίας των χαρακτών, ενώ η ευρύτερη περιοχή του μουσείου είναι ένας θαυμάσιος τόπος έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, αλλά και σημείο αναφοράς για τις γενικότερες εκδηλώσεις (εικαστικά συμπόσια, πολιτιστικές βραδιές, περιοδικές εκθέσεις κ.ά.), που προγραμματίζονται.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Πηγή : Κυριακάτικος Ριζοσπάστης ( 29- 6- 2014)