Τα παραμύθια του Σαρλ Περό

Στις 12 Γενάρη του 1628 γεννήθηκε στη Γαλλία ο Σαρλ Περό. Η οικογένειά του ανήκε σε υψηλή κοινωνική τάξη. Καθώς ο πατέρας τους ήταν μέλος του δημοτικού συμβουλίου του Παρισιού, ο Περό και τα τέσσερα αδέλφια του διακρίθηκαν σε ένα ευρύ πεδίο ενδιαφερόντων, από την αρχιτεκτονική και τη θεολογία, μέχρι τη λογοτεχνία και τα νομικά. Αφού πήρε πτυχίο Νομικής, ο Σαρλ έπιασε δουλειά στο γραφείο του αδελφού του στο Παρίσι, που ήταν φοροεισπράκτορας. Στη συνέχεια κατέλαβε σημαντική θέση στην Υπηρεσία Βασιλικών Κτιρίων, όπου υπήρξε υπεύθυνος για την επιλογή των αρχιτεκτόνων που σχεδίασαν τις Βερσαλλίες και το Λούβρο.
Ο Περό παντρεύτηκε το 1672, σε ηλικία σαράντα τεσσάρων χρονών. Η γυναίκα του πέθανε στον τοκετό αφού του χάρισε τρεις γιους. Το 1683, ο Περό πήρε σύνταξη από την υπηρεσία του και αφοσιώθηκε στην ανατροφή των παιδιών του και στα φιλολογικά του ενδιαφέροντα.

 Το περίφημο βιβλίο παραμυθιών του Περό, με τον τίτλο Ιστορίες από το Παρελθόν με Ηθικά Διδάγματα, εκδόθηκε το 1697, πιο γνωστό με τον τίτλο Ιστορίες της Μαμάς Χήνας. Ήταν ένα βιβλίο που ταύτιζε τον Περό με τους λεγόμενους "μοντερνιστές ", δηλαδή εκείνο το κομμάτι των γαλλικών λογοτεχνικών κύκλων που αντλούσε έμπνευση από τη στιβαρή ενέργεια, τη ζωηρή φαντασία και τον παγανισμό της λαϊκής προφορικής παράδοσης. Για τα δεδομένα της εποχής, όπου κυριαρχούσαν τα κλασικά πρότυπα, ήταν μια ριζοσπαστική θέση.

Η συλλογή παραμυθιών του Περό περιλαμβάνει κάποια από τα πιο γνωστά παραμύθια όλων των εποχών, που συγκαταλέγονται στις αρχέτυπες ιστορίες της δυτικής κουλτούρας: Η Ωραία Κοιμωμένη, Η Κοκκινοσκουφίτσα, Ο Κυανοπώγωνας, Η Σταχτοπούτα, Ο Κοντορεβιθούλης, Οι Νεράιδες και ο Παπουτσωμένος Γάτος. Εισήγαγε τις λαϊκές διηγήσεις των χωρικών σε μια αριστοκρατική κουλτούρα, που έδινε πρωταρχική σημασία στη λογοτεχνικά επιμελημένη γλώσσα. Ιστορίες που θεωρούνταν μέχρι τότε χυδαίες και χοντροειδείς, έγιναν πλέον αποδεκτές μέσα στα πλαίσια μιας πιο εκλεπτισμένης κοινωνίας.

 Για τον Περό, ήταν σημαντικό να προβάλονται μέσα από τα παραμύθια της συλλογής του αρετές όπως η τιμιότητα, η υπομονή, η σύνεση, η εξυπνάδα, η εργατικότητα, η υπακοή. Έγραψε μάλιστα κάποτε σαν ηθικό δίδαγμα ότι " υπάρχουν παιδιά που έγιναν μεγάλοι άρχοντες γιατί υπάκουσαν στον πατέρα και στη μητέρα τους, ενώ άλλα τιμωρήθηκαν με φοβερή κακοτυχία γιατί ήταν μοχθηρά και ανυπάκουα". Κι όμως, μια πιο προσεκτική ματιά σε αρκετά από τα παραμύθια του Περό, μας αποκαλύπτει σοβαρές ηθικές αντιφάσεις. Μπορεί η Κοκκινοσκουφίτσα ( στην εκδοχή του Περό) να πληρώνει με τη ζωή της την ανυπακοή στη μητέρα της, αλλά ο νεαρός γιος του μυλωνά στον Παπουτσωμένο Γάτο ανταμείβεται με ένα ολόκληρο βασίλειο και την αγάπη μιας πριγκίπισσας, παρ' όλο που συστηματικά λέει ψέμματα, εξαπατεί και κλέβει, ενώ ο Κοντορεβιθούλης αρπάζει την περιουσία του δράκου λέγοντας ψέματα στην καλοπροαίρετη γυναίκα του. Εκείνο λοιπόν που τα παραμύθια του Περό μας μεταδίδουν πιο έντονα, δεν είναι απαραίτητα μια αφελής ηθικολογία που ανταμείβει την καλή συμπεριφορά, αλλά κυρίως μια συναρπαστική πλοκή, η οποία όπως επισημαίνει ο Ρόμπερτ Ντάρντον, " μας βοηθά να σκεφτόμαστε". Ο Ντάρντον βλέπει επίσης στις ιστορίες αυτές τη σαφή διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στη Γαλλία, όπου όπως παρατηρεί με αρκετή δόση κακεντρέχειας " είναι καλό να είσαι κακός ", και την πιο συντηρητική και άκαμπτη Βρετανία.

 Σε αντίθεση με τους αδελφούς Γκριμ, ο Περό ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να δώσει έμφαση στη γαλλική φυσιογνωμία των παραμυθιών που συγκέντρωσε στις Ιστορίες της Μαμάς Χήνας. Του αρκούσε να καταγράφει και να ξαναδιηγείται τις παλιές ιστορίες των γιαγιάδων με τις οποίες είχε μεγαλώσει και οι οποίες συνέχισαν να ψυχαγωγούν και τα δικά του παιδιά. Λειτουργώντας ως μεσολαβητής ανάμεσα στη λαϊκή παράδοση και την λόγια  κουλτούρα, έκανε αυτά τα παραμύθια κτήμα της συλλογικής συνείδησης του δυτικού κόσμου.

 [...]Στη Γαλλία του 17ου αιώνα, στα χρόνια του Περό, η ζωή για τους απλούς ανθρώπους ήταν ένας συνεχής αγώνας ενάντια στη φτώχεια, στην αρρώστεια και στην πείνα. Τα επιπλέον στόματα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά ανάμεσα στην επιβίωση και τη λιμοκτονία. Η εγκατάλειψη παιδιών για οικονομικούς λόγους, αν και όχι συχνή, ασφαλώς συνέβαινε.
Ο Κοντορεβιθούλης προβάλλεται σαν ένας ήρωας πανέξυπνος, αλλά χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς, που καταφεύγει στην εξαπάτηση για να πετύχει το σκοπό του. Όμως παρά το γεγονός ότι προδίδει τη γυναίκα του δράκου και κλέβει τους θησαυρούς του, παραμένει ένας γοητευτικός κατεργάρης, ο οποίος με την πράξη του κατατροπώνει το κακό, που ενσαρκώνεται από τον δράκο.

 [...] Παρ' όλο που οι παλιότερες παραλλαγές της ιστορίας είναι ιταλικές, η πρώτη ολοκληρωμένη εκδοχή του Παπουτσωμένου Γάτου, εμφανίζεται το 1697 στην περίφημη συλλογή παραμυθιών του Περό Ιστορίες της Μαμάς Χήνας. Η επιτυχία του παραμυθιού υπήρξε από τότε διαχρονική. Για κάποιους, ο Παπουτσωμένος Γάτος αποτελεί τυπικό προϊόν της εποχής του, καθώς ενσαρκώνει το είδος εκείνο της ευγενούς συμπεριφοράς και εθιμοτυπίας, που αποτελούσε απαραίτητο εφόδιο στην αριστοκρατική κοινωνία της Γαλλίας του Λουδοβίκου του ΙΔ΄. Το βέβαιο είναι ότι η εξυπνάδα , η αισιοδοξία και η καλοπροαίρετη διάθεσή του αποτελούν αρετές που εκτιμώνται από κάθε κοινωνία και κάθε εποχή.

Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο Τα παραμύθια της ζωής μας σε επιμέλεια - εισαγωγή Maria Tatar και μετάφραση του Κωνσταντίνου Σταμέλου, που εκδόθηκε το 2005 από τις εκδόσεις Νάρκισσος.