Το νερό

[...] Όλα τ' άσπρα νερά, από τη βυσούλα πια του σπιτιού μας και το πηγάδι της γειτονιάς, ως τον ποταμό και τη λίμνη, κι ακόμα ως την απέραντη θάλασσα, τα έχει από τα πρώτα χρόνια της ζωής του εκτιμήσει ο ευεργετημένος άνθρωπος, τα έχει κάπως θεοποιήσει, κι ασκεί με τον δικό του τρόπο τη λατρεία τους, παράλληλα προς τις ευλογίες όλων των ιερατείων της γης.
Είναι γνωστό εθνολογικά, ότι κανένα φυσικό στοιχείο δεν αποθεώνεται, αν δεν είναι ουσιαστικά πολύτιμο και ζωικό. Ο άνθρωπος θαύμασε, ότι μέσα στ' άσπρα νερά κινούνται πλήθος οργανισμοί, ενώ από τα ίδια διατηρούνται όλοι οι έξω οργανισμοί. Στο "ζωντανό" αυτό στοιχείο διατύπωσε κάποτε τον δυνατότερο όρκο του ( της Στυγός), ή το σκέφτηκε σαν αιώνιο μέσο αθανασίας ( το "αθάνατο νερό" των μυθολογιών του). Χάρηκε μαζί την πολιτιστική βοήθεια των ποταμιών και της θάλασσας στις επικοινωνίες του, που του έδωσαν νέα αίσθηση ζωής. Κι η προσωποποίηση έγινε από τότε το βασικότερο λαογραφικό αντίκρυσμα των νερών.
Σύμφωνα με τις παγκόσμιες δοξασίες, το νερό( και της πηγής και του ποταμού και της λίμνης και της θάλασσας) έχει δική του οντότητα, που κάτω κι από την πιο ήρεμη ροή ή επιφάνειά του, ζει και μάς αισθάνεται. Θέλει την αγάπη αλλά και τον σεβασμό μας, όσο κοιμάται ( " Το νερό κοιμάται, ο εχθρός δεν κοιμάται") κι απαιτεί το χαιρετισμό μας στο πρωινό ξύπνημα ( " Καλημέρα, το νερό!). Κάποτε παίρνει φύλακα ένα Στοιχειό ( που δεν επιτρέπει το λέρωμα και την προσβολή), ή εκπροσωπείται από καλλίμορφες Νύμφες και Νεράιδες , που τόσο τις χρειάζεται η μίζερη ζωή των αγροτών μας. Τα κελαρύσματα των νερών σ' όλες τις ώρες τους, από τα ρυάκια και τις βρύσες ως τους καταρράχτες και τις ακρογιαλιές, είναι φωνές και κουβέντες μεταφυσικών υπάρξεων, που το πιο ρεαλιστικό μυστικό τους είναι η υδάτινη πολύτιμη παρουσία τους. Ο πεζοπόρος, που θα προσπεράσει αδιάφορος μια βρύση που τραγουδάει, θα αισθανθεί τύψεις, αν δεν σταματήσει να πιει ή αν δεν γυρίσει πίσω στον κρουνό της.
Έχει και μαγικές δυνάμεις το νερό, ( όλων των στοιχείων έχει καταλάβει την "δυνάμει"ενέργεια ο λαός), που όταν τις δεσμεύουμε, μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε για τη μαντική και το μέλλον μας. Το περίφημο " αμίλητο νερό", που τόσο τελετουργικά κουβαλούσαν από τις πηγές και τα πηγάδια οι κοπέλλες, σε πλήθος μέρες και γιορτές, από την Πρωτοχρονιά ως τον Αι - Γιάννη τον Κλήδονα, είναι μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές ενέργειες της μαγικής αυτής δέσμευσης, όσο και μιας λατρείας του νερού, με την μυστηριακή εκδήλωση της σιγής.
Ακολούθησε η καθαρτική και θεραπευτική λατρεία των νερών, με τις αρχαίες ιερές κρήνες, με τους προσωποποιημένους ποταμούς, και με τα χριστιανικά μας αγιάσματα. Σπηλιές με σταλαχτό κρύσταλλο, βρύσες μοναστηριών και πηγάδια έδιναν ευλογητικό το νερό τους, όταν ο κουρασμένος προσκυνητής κολλούσε τα χείλη του στο κρεμαστό τάσι, ή η νοικοκυρά ερχόταν από μακριά να το ζητήσει για τις γιατρευτικές του ιδιότητες. Κι όταν έρχονται οι μέρες των " αγιασμών ", ο κόσμος πίνει το νεράκι του Θεού σαν μετάληψη. Όλα τα νερά "αγιάζονται ", με ωραία ανανεωτική και για τον νέο Χρόνο εξόρμηση, την ημέρα των Φώτων. Κι είναι από τις πιο αισιόδοξες θρησκευτικές πρωτοβουλίες αυτή η αγιωτική καθυπόταξη των υδάτων, που ζητεί κάθε χρόνο να κρατήσει άφθονα και καθαρά ( σπουδαίο αυτό στα χρόνια μας) τα νερά της γης, και καλοτάξιδα τα άλλα του πελάγους, για τους ναυτικούς μας.
Γραφικά λατρευτικά είναι και τα ελληνικά έθιμα, που τελούνται στις  βρύσες και στις πηγές των χωριών τις χρονιάρες μέρες ( Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα, Πρωτομαγιά), όπου από το χάραμα αποθέτουν οι νοικοκυρές μειλίγματα και βούτυρα και καρπούς και λουλούδια ( κάποτε ανάβουν και καντήλι στη βρύση), ζητώντας τους να μη σταματήσουν την ευλογημένη ροή , και ν' αφήνουν έτσι τ' αγαθά να τρέχουν στο σπίτι, όπως το άφθονο νερό τους. Κι ακόμα πιο εντυπωσιακές είναι οι επισκέψεις των νιόπαντρων στις βρύσες και στις πηγές ( την πρώτη ή τρίτη μέρα από το γάμο), όπου η νύφη αφήνει τα δώρα της (γλυκούδια ή και νομίσματα ) και παίρνει ευοίωνο κι ευτεκνιακό το πρώτο νερό για το σπιτικό της. [...].
Βρίσκω την ευκαιρία ν' αναφερθώ εδώ και στο αρχιτεκτονικό θέμα της ελληνικής βρύσης. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας , η επαινετή αγάπη και των Τούρκων προς τα νερά, μαζί με την τοπική παράδοση της προσωποποιημένης πηγής, μας έδωσε γραφικά αρχιτεκτονήματα ( στέγαστρα και κρήνες), που τα σχήματα κι οι ανάγλυφες μορφές τους έχουν μείνει μουσειακά.[...] Το καλό σύστημα συνεχίστηκε μεταπελευθερωτικά στις επαρχιακές πόλεις μας, όπου φιλοδόξησαν να στήσουν, καλαίσθητα, κρήνες νεοκλασικές[...] 
Με τον καιρό εγκαταλείψαμε τις ωραίες βρύσες. Η προχειρότητα, η στηριγμένη στα εύκολα υλικά, σκέπασε κακόγουστα τους σωλήνες του νερού, και χάλασε τα πλυσταριά κάτω από τα πλατάνια. Λίγα είναι τα παλιά που συγκρατήθηκαν ή που ξαναφτιάχτηκαν με φροντίδα. Παρήγορο είναι κάτι που διαπίστωσα, ότι εργολάβοι κι επιχειρήσεις ανοίγματος δρόμων, προσφέρουν, ύστερ' από την εκτέλεση του έργου, σαν αναμνηστικό δώρο ( και από τα κέρδη τους) στην περιοχή, ένα καλοφτιαγμένο στέγαστρο βρύσης, με παραδοσιακό κτίσιμο και ρυθμό. Αν η συνήθεια συνεχισθεί, θα μπορούμε να έχουμε συχνό, σ' όλην την Ελλάδα, το πολιτιστικό και χαρούμενο αυτό δείγμα της ευγνωμοσύνης μας προς τα νερά.[...]
Φωτεινοί τώρα και "πολιτισμένοι" οι μεγάλοι δρόμοι μας από τα καλοχτισμένα πρατήρια βενζίνης και τις πλούσιες αντλίες τους. Δικαιολογημένη κι η αγωνία του κόσμου - αν και πέρασε χιλιετηρίδες χωρίς την ανάγκη τους - μήπως στερέψουν. Τι θα γινόμαστε όμως, αν όχι αυτές αλλά  οι άλλες πηγές, του ζωντανού νερού, όσες ποτίζουν και σαν φυτά τις υπάρξεις μας, εστέρευαν κάποτε ( ας πούμε κι από μια παράφρονη πετρελαιοενέργεια), ή εμολύνονταν, νεκρώνοντας και κάθε άλλον ζωογόνο οργανισμό; Και όχι μονάχα τα πόσιμα, αλλά και τα νερά του περιβάλλοντος μας, της θάλασσας , της λίμνης και των ποταμών;
Αλλά ας μένουν γερά κι "αγιασμένα"

Δημ. Σ. Λουκάτος Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1979