Το άγαλμα του Λένιν

Επιμέλεια: ofisofi //atexnos

Τον Ιούνιο του 1967, ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος επιβιβάζεται στο ποταμόπλοιο “Λένιν” μαζί με άλλους 449 τουρίστες και διαπλέουν το Βόλγα για 20 ημέρες σταματώντας σε διάφορες πόλεις. Αποτέλεσμα αυτού του ταξιδιού είναι το βιβλίο “Από τη Μόσχα στη Μόσχα”. Ένα συναρπαστικό ταξίδι που η πένα του Αλεξανδρόπουλου σε κάνει να νιώθεις όλα τα συναισθήματα. Συγκίνηση, ρίγος, θαυμασμό, στενοχώρια. Δεν είναι ένα απλό ταξιδιωτικό οδοιπορικό αλλά παρουσίαση πόλεων, τοποθεσιών, προσώπων, γεγονότων, μνημείων και μέσω αυτών η ιστορία και ο πολιτισμός τους καθώς και των κατακτήσεων του σοσιαλισμού και της Σοβιετικής Ένωσης.

Το απόσπασμα που ακολουθεί αφορά την αρχή του ταξιδιού. Ο συγγραφέας αναφέρεται σε ένα άγαλμα του Λένιν.

Το άγαλμα της Κοστρομάς

[…] Όμως από τα μνημεία της Κοστρομάς  που διατηρούνται – ακόμη και τα πιο παλιά –  σε αρκετά καλή κατάσταση, πολύ χρόνο μας πήρε εκείνο το πρωί το άγαλμα του Λένιν,  που βρίσκεται στη θέση του παλιού Κρεμλίνου. Σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις που θα επισκεφθούμε, σε κάποια από τις κεντρικές πλατείες τους, θα δούμε να υψώνεται η ορειχάλκινη τις περισσότερες φορές φιγούρα του Λένιν. Τα μνημεία έχουν γίνει μέσα σ’ αυτή τη σύντομη, μα τόσο περιεχτική εποχή των πενήντα χρόνων που χωρίζουν τις μέρες μας από τις δέκα μέρες του 1917. Το θέμα Λένιν, μεγάλο από τότε, μεγαλώνει όσο περνούν τα χρόνια. Ενώνει πολλά θέματα της ιστορίας σαν έργο καταχτημένο και σαν έργο που συνεχίζεται. Το θέμα αυτό δε μπορεί να είναι κάτι που κοκκάλωσε στη ζωή και στην τέχνη – κινιέται κι αναπτύσσεται και μόνο έτσι θα μπορεί να είναι ζωογόνα δύναμη. Πολύ φυσιολογικό λοιπόν ότι τα αγάλματα που θα δούμε στις πόλεις του Βόλγα δεν αποτελούν στερεότυπη επανάληψη. Εκτός από το ότι εδώ δούλεψε ο ένας τεχνίτης και εκεί ο άλλος, αισθανόμαστε και μία πολυμορφία άλλου είδους, σαν εκείνην που παρουσιάζει η ζωή στην εξέλιξή της, η μία χρονιά πίσω από την άλλη. Από μνημείο σε μνημείο γινόμαστε παρατηρητές μιας πορείας. Ακολουθούμε το Λένιν στους ιστορικούς βηματισμούς μιας τόσο κρίσιμης ιστορικής περιόδου σαν τα πενήντα χρόνια που πέρασαν από τότε. Στο Καζάν λ.χ. θα δούμε τρία αγάλματά του: τα δύο από αυτά θα μας τα δείξει ο ξεναγός, το άλλο θα το ανακαλύψουμε τυχαία στη γωνιά ενός πάρκου. Είναι μπρούτζινο, μπορεί και από μαντέμι, πάντως δείχνει φτώχεια. Το στήσανε εκεί, όπως μάθαμε, με έρανο των εργατών αμέσως σχεδόν μετά το θάνατο του Λένιν. Ίσως να είναι και το πρώτο άγαλμά του. Η φιγούρα σε φυσικό μέγεθος απάνω σε ταπεινότατο βάθρο. Ο Λένιν πάει βιαστικά, όπως πάμε το πρωί στις δουλειές μας. Μπορεί ο ξεναγός να μην το θεωρεί σημαντικό και αξιόλογο για να μας το δείξει. Αλλά το αγαλματάκι τούτο έχει  το μέγα προνόμιο ότι κρατάει γύρω του ανέπαφη την ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής. Και πέρα από αυτό –  έχει το χάρισμα της φυσικής αλήθειας, την εγκαρδιότητα μιας καλής συνάντησης. Ο περαστικός θα σταθεί ή θα περάσει μ’ ένα χαμόγελο, όπως στεκόμαστε να σφίξουμε το χέρι ενός φίλου, να πούμε μια καλημέρα. Έτσι να ξαμώσεις το χέρι σου, έπιασες το δικό του. Ύστερα θα πάμε στην πλατεία της Ελευθερίας. Στη μέση του φαρδιού χώρου θα δούμε το άγαλμα του Λένιν πάνω σε ψηλό βάθρο από κοκκινωπό γρανίτη. Εδώ έχουμε να προσέξουμε πολλά πράγματα, όχι μόνο ένα άγαλμα: την πλατιά κλιμακωτή βάση, που κάπως θυμίζει το μαυσωλείο της Μόσχας, τις γλυπτικές παραστάσεις με τα επαναστατικά επεισόδια πάνω σε χάλκινες πλάκες, το πώς έχει στηθεί η φιγούρα, πώς όλο αυτό το σύμπλεγμα συντονίζεται με τον άλλο χώρο, με τα μεγάλα κτίρια που περιστοιχίζουν την πλατεία κλπ. Θα θαυμάσουμε την τέχνη του γλύπτη και του αρχιτέκτονα, θα δούμε να μας επιβάλλεται το έργο με τα μεγέθη του. Ταυτόχρονα θα αισθανθούμε πως εδώ πια είμαστε σε άλλη εποχή. Ανάμεσα σ’ εκείνο το μνημείο, εκεί στο πάρκο, και σε τούτο δω μεσολαβούν όχι μόνο δυο, τρεις ή τέσσερις δεκαετίες. Μεσολαβεί το συγκροτημένο κράτος. Η γιγάντια βιομηχανία με τα τόσα εκατομμύρια τόννους ατσάλι το χρόνο, τόσες εκατοντάδες χιλιάδες αυτοκίνητα  και τραχτέρια, τα τόσα δισεκατομμύρια ωριαία κιλοβάτ. Δε θα πούμε πως μπροστά στο μεγάλο μνημείο της πλατείας ακούσαμε μόνο τη μουσική των αριθμών της κρατικής οικονομίας. Ο περαστικός νιώθει ασφαλώς και τη δική του ποίηση. Αλλά έχει τη γοητεία της ρομαντικής λογοτεχνίας των πρώτων επαναστατικών χρόνων, όταν παίρνοντας μία στροφή στο μονοπάτι του κήπου, κάτω από τα ψηλά δέντρα, βλέπεις να έρχεται εντελώς απροειδοποίητα προς συνάντησή σου, στο ίδιο περίπου ύψος μ’ εσένα, η απαράμιλλη ανθρωπιά όλων εκείνων που ακούν σε μια – δυο λέξεις: κομμουνισμός, σοσιαλισμός, Λένιν.

Τι είναι όμως τότε το άγαλμα της Κοστρομάς; Αυτό είναι κάτι άλλο ή ίσως να είναι όλα τα παραπάνω μαζί προωθημένα πιο πέρα σε μια εκτίναξη, σαν εκείνη που πενήντα χρόνια πριν έκανε όλο τον κόσμο να πεταχτεί από τον ύπνο του και να δει με νέο μάτι την αισιοδοξία της ζωής. Φτιαγμένο από μπετόν, από χοντρές τετράγωνες πλάκες που τις βλέπουμε να ενώνονται όλες μαζί, σαν οι φυλές κι οι χώρες του κόσμου, σε μια στέρεα τσιμενταρισμένη σύνθεση, η φιγούρα του Λένιν χωρίς διόλου να κραυγάζει είναι ένα σάλπισμα. Αλλά και μια γνωστική χειρονομία. Το άγαλμα έχει τετραγωνισμένη, θάλεγε κανείς, κατασκευή, η πλαστικότητά του όμως δε ζημιώνεται από αυτό. Η κίνησή του, όπως έχει σταθεί με το αριστερό χέρι στην τσέπη του παντελονιού και το άλλο απλωμένο μπροστά, μοιάζει ώριμος καρπός.  Πράξη μελετημένη που διαπνέεται από πεποίθηση, αλλά διατηρεί και την ευλυγισία που έχει η φυσική στάση του ανθρώπου. Αυτό ζωντανεύει την πέτρα. Κάνει τη δύναμή της δύναμη εν κινήσει. Το σωκρατικό μέτωπο του Λένιν δεσπόζει στο έργο. Το δεξί χέρι απλώνεται μπροστά. Εκεί που θα γυρίσουμε να κυττάξουμε θα δούμε, ψηλά από το ύψωμα, τη φυσική προέκταση της χειρονομίας του: τον πελώριο κορμό του Βόλγα που τραβάει ολόισια κάτω. Είναι σαν να κυττάμε από ιστορικά διάσελα μεγάλους ιστορικούς δρόμους. Αυτά τ’ ασύλληπτα πλάτη του ρωσικού κάμπου, που ζυγιάζονται στη φαρδιά ράχη του ποταμού, δίνουν αμέσως στις παραστάσεις μας απροσμέτρητο πλάτος. Αφήνουν τη ματιά μας και τις σκέψεις μας να κινούνται μέσα σε απόλυτα ελεύθερους ορίζοντες. Εδώ είναι που θ’ ανασυνδεθούμε, θέλοντας και μη θέλοντας, με νεανικότερες και ρομαντικότερες παραστάσεις και ηλικίες. Νεανικότερες και ρομαντικότερες για μας, αλλά και στη βιογραφία της εποχής μας. Θα θυμηθούμε το παλιό τραγούδι. Διάφορες εικόνες, πολλά μισολησμονημένα πρόσωπα, πολλές ιστορίες θα ξεδιπλωθούν μέσα μας, σα λάβαρα που πλαταγίζουν, αμέσως μόλις κάνουμε έτσι πως αγγίζουμε τις σκονισμένες χορδές.

Ψηλά από της Ρωσίας τα χιόνια

εφύσηξε πάλι ο βοριάς…

Ασφαλώς κάπου εδώ στα βορεινά τούτα τοπία ήταν το στόμιο των ανέμων. Εδώ κάπου σχηματίζονταν τα ρεύματα και εκείνοι οι πρώτοι κατανυχτικοί ήχοι της παλιγγενεσίας που τους έπαιρνε στη ράχη του ο Βόλγας για να τους πάει στους πέντε ορίζοντες. Ο Βόλγας είναι εκεί από κάτω στα πόδια μας. Ο Βόλγας, ο Σαλιάπιν με την ιεροτελεστική βαθυφωνία του, ο Γκόρκι με τις ευαγγελικές του ιστορίες. Έπειτα – ή ίσως και πριν από αυτά – οι άλλες τάξεις των κρυφών σχολείων με τα φιλοσοφικά δοκίμια και τα επαναστατικά μανιφέστα, και οι προφητικές μορφές των δασκάλων με το φαρδύ γυμνό μέτωπο και το φτενό μουσάκι, όμοιες σαν αυτήν που αντικρύζουμε τώρα εδώ στην άκρη του κόσμου, στην Κοστρομά, κάτω από τον τσιμεντένιον ανδριάντα.

Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Από τη Μόσχα στη Μόσχα, εκδόσεις Καρανάση Αθήνα 1975

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 26 Μάη του 1924.