Σπίτι από γη

"Στις δεκατέσσερις του Απρίλη,
του χίλια εννιακόσια τριάντα πέντε
χτύπησε η χειρότερη από τις καταιγίδες της σκόνης
που γέμισαν ποτέ στον ουρανό.
Έβλεπες την καταιγίδα να πλησιάζει
μαύρη σαν την πίσσα και φοβερή,
πέρασε μέσα απ' τη μικρή μας πόλη
Και άφησε πίσω της καταστροφή"

με αυτούς τους στίχους ο αμερικανός τραγουδοποιός  Γούντι Γκάθρι τραγούδησε την Dust Bowl, τη μεγάλη οικολογική καταστροφή που συνέβη την άνοιξη του 1935 και συγκεκριμένα την Κυριακή των Βαΐων. 
Ο Γούντι Γκάθρι βρισκόταν στο σπίτι του στην κωμόπολη Πάμπα του Τέξας όταν ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης κάλυψε τα πάντα και πήρε στο πέρασμά του ζώα, σπίτια και ανθρώπους. Όσοι επέζησαν αντιμετώπισαν μεγάλα και σοβαρά προβλήματα υγείας. 

" Την άνοιξη του 1935, το Πάμπα δεν ήταν η μοναδική κωμόπολη που είχε τιμωρηθεί από τον όλεθρο και τις απώλειες της τετράχρονης ξηρασίας. Ξαφνικοί κυκλώνες σκόνης - μαύροι, γκρίζοι, καφετιοί και κόκκινοι - είχαν επιπλέον ρημάξει τις ψηλές, στεγνές πεδιάδες του Κάνσας, της Νεμπράσκα, της Οκλαχόμα, του Αρκάνσας, του Τέξας, του Κολοράντο και του Νέου Μεξικού. Ωστόσο, τίποτε δεν είχε προετοιμάσει τους αγρότες, τους κτηματίες, τους εργάτες γης και τους ανέστιους περιπλανώμενους της περιοχής για αυτό που θα συνέβαινε την Κυριακή των Βαΐων όταν μια τεράστια  μαύρη μάζα και δεκάδες άλλα, μικρότερα σύννεφα σκόνης γρήγορα εξελίχθηκαν σε μια από τις χειρότερες οικολογικές καταστροφές της ιστορίας. Η βλάστηση και η άγρια πανίδα καταστράφηκαν ολοσχερώς. Μέχρι το καλοκαίρι, οι θερμοί άνεμοι είχαν παρασύρει εκατομμύρια κυβικά μέτρα επιφανειακού εδάφους, και η συνεχιζόμενη ξηρασία ερήμωσε τις αγροτικές καλλιέργειες στα πεδινά. Οι φτωχοί αγρότες που μίσθωναν τη γη έγιναν ακόμα πιο φτωχοί, καθώς τα χωράφια τους έμειναν άκαρπα. Σε όλη τη Μεγάλη Κρίση, οι Μεγάλες Πεδιάδες πέρασαν αφόρητα μαρτύρια. Η παρατεταμένη ξηρασία των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1930 είχε καταστρέψει τις σοδειές, είχε διαβρώσει το έδαφος και είχε προκαλέσει πολλούς θανάτους. Χιλιάδες τόνοι σκούρου επιφανειακού εδάφους, ανάμεικτου με κόκκινο πηλό, έφταναν στο Τέξας από την Ντακότα και τη Νεμπράσκα, παρασυρμένοι από ανέμους ταχύτητας ογδόντα με εκατόν  δέκα χιλιομέτρων την ώρα. Μια αίσθηση απελπισίας κατέκλυζε τα πάντα. Όμως ο ακάματος Γκάθρι, που βαθιά μέσα του ήταν ένας καταγραφέας, αποφάσισε ότι το να γράφει φολκ τραγούδια θα ήταν ένας ηρωικός τρόπος για να ανυψώσει το πεσμένο ηθικό των ανθρώπων.
Αντιμέτωπος με τη θλίψη και τον παραλογισμό, με φτωχούς φουκαράδες σε άθλια κατάσταση, πολλοί από τους οποίους είχαν καταστραφεί οικονομικά από το Νταστ Μπόουλ, ο Γκάθρι άρχισε να εξετάζει το ζήτημα από φιλοσοφική σκοπιά. Έπρεπε να υπάρχει κάποιος καλύτερος τρόπος για να ζει κάποιος απ' ό, τι στα ετοιμόρροπα υπόστεγα  που σκέβρωναν από την υγρασία του καλοκαιριού, ήταν ευάλωτα στην προσβολή από τερμίτες, δεν διέθεταν μόνωση σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν και μια αμμοθύελλα ή μια χιονοθύελλα μπορούσε να τα γκρεμίσει. Ο Γκάθρι συνειδητοποίησε ότι για να επιβιώσουν από την Κρίση,οι γείτονες του χρειάζονταν τρία πράγματα: τροφή, νερό και στέγη. Αποφάσισε να ασχοληθεί με το τρίτο στο μοναδικό ολοκληρωμένο του μυθιστόρημα, το εύστοχο και σπαρακτικό Σπίτι από γη."

Ο Γούντι Γκάθρι άρχισε να γράφει το μυθιστόρημά του στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και το ολοκλήρωσε το 1947. Το βιβλίο θεωρήθηκε ότι κινείται στο ίδιο κλίμα με τον κύκλο τραγουδιών του, Dust Bowl Ballads, που κυκλοφόρησε το 1940. Επιπλέον το Σπίτι από γη συμπληρώνει το τραγούδι - λαϊκό μανιφέστο,"This Land is Your Land"

"Είναι ένας όχι και τόσο εκλεπτυσμένος παιάνας για τα βάσανα του απλού ανθρώπου. Στο κάτω - κάτω, σε μια σοσιαλιστική ουτοπία, μόλις μια οικογένεια από τις Μεγάλες Πεδιάδες αποκτούσε γη, θα έπρεπε να χτίσει στο οικόπεδό της μια στέρεη κατοικία. Το μυθιστόρημα  συνεπώς ισορροπεί κάπου ανάμεσα στον αγροτικό ρεαλισμό και την προλεταριακή διαμαρτυρία, με στατική αφήγηση, αλλά και μια υπέροχη απεικόνιση του Πανχάλντ και των περιθωριοποιημένων ανθρώπων  που ζούσαν εκεί τη δεκαετία του'30. Είναι ο Γκάθρι που θίγει το στοιχειώδες ερώτημα με ποιον τρόπο ένα ζευγάρι αγρολήπτες, εργάτες γης, μπορούσαν να ζήσουν στο δυτικό Τέξας, μια περιοχή που μαστιζόταν από καταιγίδες σκόνης. Παγιδευμένοι σε αντίξοες οικονομικές συνθήκες, ανίκανοι να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους ή να κερδίσουν κάτι παραπάνω από έναν μισθό κάτω από το όριο της επιβίωσης, οι κεντρικοί χαρακτήρες του Γκάθρι ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή...
...Αυτό που ήθελε να ερευνήσει ο Γκάθρι στο Σπίτι από γη ήταν  με ποιον τρόπο μέρη όπως το Πάμπα θα μπορούσαν να είναι κάτι άλλο εκτός από πόλεις - φαντάσματα, ή με ποιον τρόπο οι φτωχές αγροτικές οικογένειες θα μπορούσαν να ριζώσουν μόνιμα στο Δυτικό Τέξας. Ήθελε να θίξει ζητήματα όπως η υπερβόσκηση και οι οικολογικές απειλές που ενυπήρχαν στον κατακερματισμό του φυσικού περιβάλλοντος. Αποσαφήνισε την ανάγκη για ταξικό πόλεμο στο Δυτικό Τέξας, για μια εξέγερση του 99% των εργατών ενάντια στο 1% των τραπεζιτών. Η σκοπιά του ήταν σοσιαλιστική. ( Τούβλα στους γαιοκτήμονες! Να χρεοκοπήσουν όλοι οι έμποροι ξυλείας! Κατάρα στις βδέλλες της αγοράς ακινήτων που χορταίνουν από το αίμα των φτωχών!) Και απερίφραστα δηλώνει ότι το να είσαι αγρότης είναι η υψηλότερη αποστολή στα μάτια του Θεού."
Η γραφή του Γκάθρι διακρίνεται για τον ρεαλισμό της. Κάποιοι έγραψαν για τραχύ ρεαλισμό. Αυτός αφορά όχι μόνο τη λεπτομερή περιγραφή των αντικειμένων και των συναισθημάτων, αλλά την ίδια τη ζωή συμπεριλαμβανομένων των ερωτικών σκηνών και της στιγμής του τοκετού. 

" Στο κτήμα, η ζωή επιμένει και ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας μιας παρατεταμένης, γήινης ερωτικής σκηνής. Αυτή η μύχια περιγραφή εξυπηρετεί έναν σκοπό: Ο Γκάθρι ανάγει τη βιολογική πράξη σε έκφραση της ένωσης του Τάικ και της Έλα Μέι με τη γη, με το κτήμα, καθώς και του ενός με τον άλλο. Και παρ' όλα αυτά, η γη δεν ανήκει στους Χάμλιν για να την κάνουν ό,τι θέλουν· έτσι το χτίσιμο του πλίνθινου σπιτιού τους παραμένει με επώδυνο τρόπο μια χίμαιρα." 

Ο Γκάθρι πίστευε ότι το βιβλίο του θα γυριζόταν ταινία, κάτι που δεν έγινε, και το βιβλίο ξεχάστηκε. Τα τελευταία χρόνια και μετά από το ενδιαφέρον που εκδήλωσε το Πανεπιστήμιο του Τάλσα για το έργο του Γούντι Γκάρθρι, το μυθιστόρημα αυτό ήλθε στο προσκήνιο.

" Το ερώτημα που προκύπτει είναι προφανές: Γιατί το Σπίτι από γη δεν εκδόθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940; Γιατί ο Γκάθρι εργάστηκε με τέτοιο ζήλο για ένα μυθιστόρημα κι έπειτα το άφησε να μαραζώσει αγνοημένο; Υπάρχουν κάποιες πιθανές απαντήσεις. Το πιο πιθανό είναι ότι ήλπιζε πως θα προέκυπτε ένα κινηματογραφικό συμβόλαιο· κάτι τέτοιο ήθελε υπομονή. Ίσως ο Γκάθρι καταλάβαινε ότι ένα μέρος από το περιεχόμενο του βιβλίου ήταν ξεπερασμένο... ή ότι η σεξουαλικά προκλητική του γλώσσα ήταν μπροστά από την εποχή του...Άλλο ένα εμπόδιο για την έκδοση ίσως ήταν η ενασχόληση του Γκάθρι με τη διάλεκτο των ανθρώπων της υπαίθρου των νότιων πολιτειών...Επίσης ένα αυθεντικά αριστερό έργο ήταν δύσκολο να βρει μαζική πρόσβαση στην αγορά στην εποχή του Τρούμαν, όταν ο σοβιετικός κομμουνισμός ήταν ο υπ' αριθμόν ένα δημόσιος κίνδυνος. Και οι κριτικοί της εποχής ήταν γραφτό να απορρίψουν το ενθουσιώδες ενδιαφέρον του μυθιστορήματος για τις πλίνθους των νοτιοδυτικών πολιτειών ως φετιχιστικό..."

Το Σπίτι από γη είναι ένα πολιτικό- ταξικό μυθιστόρημα  γιατί:
"...Διαβάζοντας τη φωνή του Γκάθρι, ακούει κανείς τις πολλές φωνές των ανθρώπων, των δικών του ανθρώπων, των σκληρά εργαζόμενων κατοίκων των Μεγάλων Πεδιάδων που δεν διέθεταν κάποιον χώρο δημόσιας συζήτησης απ' όπου θα μπορούσε να ακουστεί το πικρό τους μαρτύριο. Η φωνή του είναι η γνήσια έκφραση των χαμένων, των περιθωριοποιημένων, των ξεχασμένων Αμερικανών που ζούσαν στο όριο της πείνας στη ζωτική ενδοχώρα.
Ενώ ο Γκάθρι ήταν ο ίδιος ένας συνηθισμένος άνθρωπος, η ένταση της προσπάθειάς του να υμνήσει το προλεταριάτο στην τέχνη του είναι ασυνήθιστη. Ήλπιζε ότι κάποια μέρα οι Αμερικανοί θα μάθαιναν πώς να καταργήσουν τους νόμους του χρέους και της εξόφλησης. Απαίτησε οι πολιτικές του πεποιθήσεις να αναγνωρίζονται, να γίνονται σεβαστές και να αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια. Όπως δηλώνουν οι ερωτικές σκηνές, δεν φοβόταν κανέναν. Δεν είχε φόβο. Ζούσε την τέχνη του. Εν ολίγοις, ο Γκάθρι ενέπνευσε όχι μόνο ανθρώπους των καιρών του, αλλά ανθρώπους μεταγενέστερων εποχών που εξοργίζονταν από την αδικία, διψούσαν για αλήθεια και αναζητούσαν τη δυσκολοθεώρητη κατάργηση των ταξικών ανισοτήτων..."

Γούντι Γκάθρι, Σπίτι από γη, μετφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, Εκδόσεις Αίολος, Αθήνα 2018.
Τα αποσπάσματα είναι από τον εξαιρετικό  Πρόλογο των Ντάγκλας Μπρίνλεϊ και Τζόνι Ντεπ.