Εγνατία Οδός , η ιστορία ενός δρόμου (6)

Βυζαντινά Χρόνια, Οι πόλεις
Η Εγνατία οδός συνέχισε και στα χρόνια αυτά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των πόλεων και στο σχηματισμό της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους. Αρκετές από τις πόλεις που άκμασαν στη Ρωμαϊκή εποχή εξακολουθούν να έχουν μια ξεχωριστή θέση και στη Βυζαντινή.
Το Δυρράχιο είναι μία από αυτές εξ αιτίας της γεωγραφικής του θέσης.

Κατά τη Βυζαντινή περίοδο έγινε πεδίο πολύ συχνών εχθρικών επιδρομών , που είχαν ως στόχο τις βυζαντινές επαρχίες. Σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα δέχτηκε Οστρογότθους, Βουλγάρους, Νορμανδούς, Βενετούς, Σέρβους. Όλοι αυτοί προσπαθούσαν να περάσουν τα στρατεύματά τους από και προς το Δυρράχιο μέσω της Εγνατίας.
Ο δρόμος αυτός έδινε στην πόλη ιδιαίτερη σπουδαιότητα και την καθιστούσε κλειδί της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στη Δύση, καθώς αποτελούσε την έξοδο στην Αδριατική Θάλασσα. Ακριβώς γι' αυτό οι Βυζαντινοί φρόντισαν πριν τις αρχές του 9ου αι. να ιδρύσουν το θέμα του Δυρραχίου, με το οποίο φρόντιζαν να ελέγχουν τις πειρατικές δραστηριότητες των Αράβων από τις Δαλματικές Ακτές αλλά και να προστατεύουν τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας από τους Φράγκους στη Βενετία και τη Βόρεια Αδριατική. Επειδή όμως το Δυρράχιο αλλά και ολόκληρη η περιοχή γίνεται πεδίο συγκρούσεων και συνεχών επιδρομών είτε από τα δυτικά είτε από τα ανατολικά από τον 4ο αι. έως τον 10ο αι., η Εγνατία δεν είναι ασφαλής και γι' αυτό χάνει το ρόλο της ως κεντρικής οδικής  αρτηρίας που συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή . Οι μετακινήσεις γίνονταν από άλλους δρόμους και αυτό έφερε την απομόνωση της Ηπείρου.
Η πόλη όμως που ανδεικνύεται ιδιαίτερα είναι η Θεσσαλονίκη

Τοπογραφικό σχέδιο Βυζαντινής Θεσσαλονίκης  

Το περίγραμμα των βυζαντινών τειχών της πόλης.

Μολονότι το τέλος του 4ουαι. είναι τραγικό για την πόλη εξ αιτίας της σφαγής 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο

αλλά και επικίνδυνο εξ αιτίας εχθρικών επιδρομών, η Θεσσαλονίκη ορίζεται ως η δεύτερη μεγάλη πόλη στα ανατολικά του βυζαντινού κράτους.
Ως τα τέλη του 5ου αι. η πόλη μετατρέπεται σε χριστιανικό κέντρο με ευρύτερη ακτινοβολία.

Άγιος Δημήτριος

Ναός Οσίου Δαβίδ

Ο άγιος Λέων
λεπτομέρεια από τη ζωφόρο των μαρτύρων, τέλη 4ου - 5ος αι., Θεσσαλονίκη, Ροτόντα

Αχειροποίητος

Στους επόμενους αιώνες θα πολιορκηθεί από Οστρογότθους, Ούννους, Σλάβους, Βούλγαρους, Αβάρους.
Από τον 9ο αι. όμως και μετά τον εκχριστιανισμό των Σλάβων και την επέκταση της βυζαντινής επιρροής στους σλαβικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν εκτός της αυτοκρατορίας επικρατεί ειρήνη στην περιοχή της Μακεδονίας.
Η Θεσσαλονίκη γίνεται γρήγορα ένα μεγάλο κοσμοπολίτικο κέντρο και διεθνής εμπορική αγορά. Ένα πραγματικό σταυροδρόμι που συνέδεε την Κωνσταντινούπολη με την Ιταλία μέσω Εγνατίας. Στον οριζόντιο άξονα της Εγνατίας προστίθεται μια διαβαλκανική αρτηρία που οδηγεί στις χώρες του Δούναβη. Στο σημείο που συναντιέται η Εγνατία με το νέο δρόμο βρίσκεται η Θεσσαλονίκη στο λιμάνι της οποίας συνέκλιναν οι ναυτικοί δρόμοι από τα λιμάνια της Ανατολής. και του Πόντου. Οι δρόμοι αυτοί συνέδεεαν το Βυζάντιο με την Ιταλία και την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη καθώς και με τον σλαβικό και αραβικό κόσμο. Οι οδικές αρτηρίες έφερναν στη Θεσσαλονίκη εμπορεύματα , ταξιδιώτες, προσκυνητές , που κατευθύνονταν και μέσω της Εγνατίας στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στην Αδριατική. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η Θεσσαλονίκη γίνεται πολύ γρήγορα το κέντρο που συναγωνίζεται όχι μόνο τα μεγάλα λιμάνια της Ανατολής αλλά και της ίδιας της Κωνσταντινούπολης.

Νότια όψη του ναού της Παναγίας των Χαλκέων Θεσσαλονίκης.

Στα τέλη του 9ου αι. η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο απόγειο της δόξας της  και του πλούτου της. Τότε  ξεσπά όμως μεγάλος βυζαντινοβουλγαρικός πόλεμος και ανταγωνισμός γιατί ο Λέων Στ΄μετέφερε τους Βουλγάρους εμπόρους από την Κωνσταντινούπολη στη Θεσσαλονίκη, όπου οι Βούλγαροι πλήρωναν βαρύ φόρο. Αυτό έγινε διότι οι Βυζαντινοί , αφού αποκατέστησαν την Εγνατία, ήθελαν να αποσυμφορήσουν το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης από την παρουσία πολυπληθών εμπορικών αποστολών αλλά και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να αναπτυχθεί το διεθνές εμπόριο από τη Θεσσαλονίκη. 

Η ανοδική πορεία της πόλης διακόπτεται με την κατάληψή της από τους Σαρακηνούς πειρατές στις αρχές του 10ου αι.

.Από τότε η πόλη θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα. Αλλεπάλληλες καταστροφικές επιδρομές από Βουλγάρους, Νορμανδούς, Φράγκους Σταυροφόρους, Βενετούς, Τούρκους θα τη σημαδέψουν μέχρι το 1430, χρονιά που οριστικά παραδίνεται στο Μουράτ Β΄ ορίζοντας 'ετσι την αρχή του τέλους της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Και άλλες πόλεις μεταβάλλονται σε κέντρα εμπορικής κίνησης και πολιτιστικής δραστηριότητας. Μία από αυτές είναι η Νεάπολη που κτά τον 9ο αι. μετονομάζεται σε Χριστούπολη , ανήκει στο Θέμα του Στρυμόνα και αποτελέι το τελευταίο οχυρό αντίστασης στις σλαβικές; επιδρομές. Τον 12ο αι. είναι ήδη μια πολύ καλή οχυρή θέση και εμπορικό λιμάνι. Το 1185 πυρπολείται και ισοαπεδώνεται από τους Νορμανδούς.

Οι Φίλιπποι επίσης από τα μέσα του 5ου αι. απειλούνται από τους Γότθους , στη συνέχεια από τους Σλάβους(7ος -8ος αι.) και τους Βουλγάρους(9ος αι.). Οι Βυζαντινοί για να προστατέψουν την πόλη ανοικοδομούν στα τέλη του 10ου αι.τα τείχη και κτίζουν πύργους στην ακρόπολη. Στα μέσα του 12ου αι. οι Φίλιπποι είναι μια πόλη με ζωηρή εμπορική κίνηση.

Αποψη της Βασιλικής Α. Η εκκλησία είχε δύο ορόφους. Τα στοιχεία της διακόσμησής της, όπως τα μαρμάρινα δάπεδα ή οι καλύψεις των τοίχων, φανερώνουν τη μεγάλη οικονομική ισχύ της πόλης την περίοδο που κτίστηκε. (5ος-6οςαι)

Ο τρούλος της Βασιλικής Β’ κατ’ άλλους κατέρρευσε πριν ολοκληρωθεί το μνημείο και κατ’ άλλους λίγο μετά την ολοκλήρωσή του, λόγω σεισμών. Πάντως, η αρχιτεκτονική της εκκλησίας φανερώνει ότι ήταν κτισμένη στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης.

 Η Εγνατία  διασχίζει παράλληλα το Forum της πόλης στη βορεινή πλευρά και την ενώνει με το Δυρράχιο. Αυτός ο δρόμος γίνεται αιτία να επισκεφτούν την πόλη ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας, ο Ανδρόνικος Β΄Παλαιολόγος και ο Ιωάννης Κατακουζηνός. Με την εμφάνιση των Οθωμανών μετά το 1387 ο τόπος ερημώνει από τους κατοίκους και μένει μόνο το όνομα.