«Πολεμάμε και τραγουδάμε- πολεμάμε και μαθαίνουμε!»

Στις 23 Φεβρουαρίου του 1943 αρκετές οργανώσεις της νεολαίας  που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ξένους κατακτητές και οραματίζονταν τη δημιουργία μιας άλλης Ελλάδας, κοινωνικά δίκαιης , συγκεντρώθηκαν με πρωτοβουλία της Κ.Ε του ΕΑΜ Νέων στην Αθήνα και αποφάσισαν ομόφωνα την ίδρυση της Ενιαίας Οργάνωσης της Νεολαίας με την επωνυμία Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων ( ΕΠΟΝ). Η ΕΠΟΝ υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις νεολαίας όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην κατεχόμενη Ευρώπη. Τις παραμονές της απελευθέρωσης αριθμούσε 600.000 μέλη και περίπου 32.000 επονίτες και επονίτισσες πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ.

 

Στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ ανάμεσα στα άλλα αναφέρονται και οι βασικοί σκοποί της που είναι:
α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β) Η εξόντωση του φασισισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.
γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.
δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς. Γενικά πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.
ε) Αποφασίζεται η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο “Νέα Γενιά”.
στ) Η Πανελαδική σύσκεψη αποφασίζει και αναθέτει στο Προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματευσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θάχει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό να προσχωρήσει. Βάση για διαπραγματεύσεις και για προσχώρηση στην ΕΠΟΝ, είναι οι αρχές που περιέχει το καταστατικό της.
ζ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπο της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ.



Η ίδρυση της ΕΠΟΝ συνέπεσε με τις μεγάλες διαδηλώσεις και απεργίες στην Αθήνα για την ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης την οποία ήθελε να εφαρμόσει ο Χίτλερ προκειμένου να επανδρώσει τα γερμανικά εργοστάσια με εργάτες από κατεχόμενες χώρες αναπληρώνοντας τα κενά που δημιουργούσαν οι γερμανοί εργάτες που στέλνονταν στο μέτωπο.

Συνεργεία του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ γύριζαν στους συνοικισμούς της Αθήνας και ενημέρωναν  το λαό για την πολιτική επιστράτευση καλώντας τον να παλαίψει για να ματαιώσει τα σχέδια των κατακτητών.
" Προσοχή, προσοχή , σας μιλάει η ΕΠΟΝ..." με το "χωνί" η φωνή των επονιτών ακουγόταν σε όλες της γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά.

Κάθε βράδυ οι επονίτες μετέτρεπαν τους τοίχους σε μια μεγάλη εφημερίδα στην οποία οι Έλληνες διάβαζαν τα συνθήματα του αγώνα .

Οι συγκρούσεις ήταν μεγάλες και οδυνηρές. Πολλοί σκοτώθηκαν και δεκάδες διαδηλωτές τραυματίστηκαν .Η επιστράτευση όμως ματαιώθηκε και η Ελλάδα υπήρξε η μόνη κατεχόμενη χώρα στην Ευρώπη που δεν εφαρμόσθηκε η απόφαση του Χίτλερ.

«Από το ζυμάρι της ΕΠΟΝίτικης Νεολαίας μεσ’ στις γραμμές του ΕΛΑΣ πλάστηκε ένας νέος τύπος μαχητή: Ο ανταρτοΕΠΟΝίτης του βουνού, ο ΕΠΟΝΕΛΑΣίτης της πόλης, που πολεμούσε και τραγουδούσε και κάποτε έπεφτε στη μάχη τραγουδώντας! Αυτό αποτελεί τον πιο τιμητικό τίτλο της ΕΠΟΝ και ολόκληρης της Νεολαίας μας. Πολεμήσαμε όσο κανείς για τη λευτεριά της πατρίδας» (Από την Απόφαση της Γ’ Ολομέλειας του ΚΣ της ΕΠΟΝ).

 Ο Πέτρος Ανταίος ,από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΠΟΝ, διηγείται:" Στις 15 Μαρτίου του 1943 ξεκίνησα για τα βουνά, με αποστολή να πάω στον Άρη και να προσπαθήσουμε να κάνουμε μια ομάδα επονιτών ανταρτών για τη συμμετοχή των νέων στον ένοπλο αγώνα αλλά και για την τιμή της ΕΠΟΝ. Θα ήταν μεγάλη υπόθεση για τους φοιτητές στην Αθήνα να λένε ότι η ομάδα μας στο βουνό πολεμάει.

Μετά από ορισμένες περιπέτειες έφτασα στον Άρη. Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή ο Άρης δεν το καλοείδε. Είχαμε και έναν αξιωματικό μαζί μας, έναν καλόκαρδο Κρητικό, που μας δούλευε και μας φώναζε ΕΟΝ, τον οποίο καταφέραμε να πείσουμε. Ενθουσιάστηκε μάλιστα τόσο και με τους άλλους τέσσερις που ήμαστε μαζί, μια ομαδούλα από παιδιά δεκαέξι έως δεκαεννιά χρονών, που στο τέλος πήγε στον Άρη, αυτός, ένας αξιωματικός της Αλβανίας που πολέμησε θαυμάσια, και του είπε: «Θέλω να πάω με τα παιδιά».

«Δεν ντρέπεσαι», λέει ο Άρης, «εσύ, ολόκληρος αξιωματικός, εδώ δεν έχουμε αξιωματικούς κι εσύ θα πας με τα παιδιά;» Τελικά και τον Άρη τον καταφέραμε, κάναμε μια πρώτη ομάδα, πήραμε αρχηγό τον Καψάλη, ο οποίος σκοτώθηκε ηρωικά στην πρώτη μεγάλη μας μάχη, πάνω στην Ήπειρο. Εκεί πολεμήσαμε δεκαπέντε παιδιά και εμποδίσαμε τους Γερμανούς από το να κάψουν ένα χωριό, τους Ασπράγγελους της Ηπείρου.

Υπάρχει μια οροσειρά μπροστά από το χωριό και είχαμε πληροφορίες ότι θα έρθουν οι Γερμανοί. Το προηγούμενο βράδυ συγκεντρωθήκαμε στο χωριό, χορέψαμε, τραγουδήσαμε, ήμαστε ενθουσιασμένοι. Την άλλη ημέρα ήρθαν οι Γερμανοί. Βγήκαμε στα υψώματα, πάνω από το βουνό, ακροβολιστήκαμε δεκαπέντε-δεκαέξι παιδιά, με τον ανθυπολοχαγό μας, το παλικάρι της Αλβανίας να μας εμψυχώνει. Αντίκρυ οι Γερμαναράδες είχαν παρατάξει ένα τάγμα.

Πολεμήσαμε. Οι Γερμανοί υποχώρησαν αλλά σκότωσαν τον στρατιωτικό διοικητή και τον καπετάνιο, τον Φρίξο, και δύο από τα παιδιά. Είναι όλοι τους θαμμένοι εκεί, στους Ασπράγγελους. Αυτή ήταν η πρώτη μας μάχη και έγινε τραγούδι, ενθουσίασε τον κόσμο. Συγκινήθηκαν οι άνθρωποι που κάποιοι νεολαίοι τότε έδωσαν το αίμα τους στα κατσάβραχα της Ηπείρου, εκεί όπου λίγα χρόνια πριν είχαν δώσει το αίμα τους άλλοι αγωνιστές. Εγώ διασώθηκα και μαζί με τα άλλα παιδιά αναπτύξαμε ένα κίνημα με την αίγλη της ΕΠΟΝ αλλά και με την υποστήριξη των οργανώσεων της ΕΠΟΝ. Μπάσαμε στην ύπαιθρο τα επονίτικα τραγούδια των φοιτητών της Αθήνας και δημιουργήσαμε ένα κίνημα μοναδικό. Με 32.000 επονίτες αντάρτες.

Ήταν ένας στρατός από νέους της ΕΠΟΝ. Φτιάξαμε ξεχωριστές οργανώσεις, λόχους και τάγματα της νεολαίας. Όλοι αυτοί που στα καπέλα τους έφεραν το
ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ, έγραψαν σελίδα στην ιστορία της Ελλάδας. Οι κοπέλες της Κολοκυθιάς, του χωριού όπου ήταν το αρχηγείο του Άρη, μας είχαν κεντήσει σε μια σημαία το «Ελευθερία ή Θάνατος». Ήταν εκεί και ένας τσολιάς, ο Λιόλιος, που είχε καταφέρει, με χίλια βάσανα, να μάθει σάλπιγγα. Στις 13 Απριλίου του 1943, με τη σάλπιγγα και το «Ελευθερία ή Θάνατος», ξεκινήσαμε από την Κολοκυθιά μια περιοδεία ατέλειωτη σε όλη την Ελλάδα.

Η ΕΠΟΝ είχε μεγάλη συμβολή στον ένοπλο αγώνα, εξίσου σημαντική με τη μαζική δουλειά που έκανε στις πόλεις, με τις διαδηλώσεις. Χάσαμε 1.100 επονίτες αντάρτες σε μάχες. Η ΕΠΟΝ όμως δημιούργησε και ένα θαυμάσιο πολιτιστικό κίνημα, με τον Ρώτα και το θίασο της ΕΠΟΝ."

Πολλά και φωτεινά τα παραδείγματα ηρωικής δράσης και αυτοθυσίας. Οι επονίτες συνέδεσαν τη ζωή τους με τον αγώνα για καλύτερες μέρες. 

Πηγές: Ιστορία Εθνικής Αντίστασης 1940-1945, Δοκίμιο. 3η έκδοση, Σύγχρονη Εποχή, 1976

           Μανώλης Γλέζος, Εθνική Αντίσταση 1940-1945 , τ.Α΄,  2η έκδοση,Στοχαστής

           Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ, η εμπειρία της Κατοχής, 2η έκδοση, Αλεξάνδρεια