Η " Τέχνη "

Η " Τέχνη" του Κώστα Χατζόπουλου υπήρξε ένα πολύ σημαντικό λογοτεχνικό περιοδικό στα τέλη του 19ου αι. και σημάδεψε όχι μόνο την πνευματική ζωή της εποχής του αλλά και την μεταγενέστερη. 

   Τα τεύχη μιας χρονιάς ( Νοέμβριος 1898 - Οκτώβριος 1899) βρίσκονται συγκεντρωμένα σε έναν τόμο που εκδόθηκε το 1980 από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο ( Ε.Λ.Ι.Α) με φωτογραφική αναπαραγωγή

    Πολλές φορές μου αρέσει να γυρίζω σε παλιότερες εποχές μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου ή περιοδικού. Αυτή τη φορά το ταξίδι στο χρόνο έγινε μέσα από τις σελίδες του περιοδικού η " Τέχνη" . Η εμπειρία είναι συναρπαστική διότι μέσα από τα κιτρινισμένα φύλλα του ξαναζωντανεύει η λογοτεχνική παραγωγή της Γενιάς του 1880, με τα έργα πεζογράφων και ποιητών δημοσιευμένα για πρώτη φορά σε αυτό. Παύλος Νιρβάνας, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης , Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Θεοτόκης , Μ( Λορέντζος Μαβίλης), Ιωάννης Γρυπάρης, Γρηγόριος Ξενόπουλος , Ανδρέας Καρκαβίτσας μερικοί από τους πιο γνωστούς. Ν. Επισκοπόπουλος, Γιάννος Επαχτίτης, Κωνσταντίνος Μάνος , Σπήλιος Πασαγιάννης από τους λιγότερο γνωστούς ίσως και άγνωστους σήμερα στο ευρύτερο κοινό. 

Εκτός από τα πρωτότυπα έργα των λογοτεχνών , ορισμένα σε συνέχειες, δημοσιεύονται μεταφράσεις έργων ξένων συγγραφέων και πολύ σημαντική βιβλιοκριτική.

Επέλεξα ένα ποίημα του Σπήλιου Γ. Πασαγιάννη(1874 - 1909)  για τη χρήση της δημοτικής γλώσσας , τις εντυπωσιακές σύνθετες λέξεις και τις όμορφες εικόνες που φτιάχνουν. 

Το ποίημα " Δασοβασίλεμα" δημοσιεύτηκε στο τεύχος 6 του Απριλίου του 1899.

ΔΑΣΟΒΑΣΙΛΕΜΑ

Με τα ηλιοβασιλέματα νεκροθυμιά και κλάμα
Άπλωσε η ώρα στην ερμιά και μούχρωσαν τα δάσα,
Κι από τα μοσκοέλατα σμαραγδοστάζουν δάκρυα.
Σαβανοφέγγει αχνόχρυσος στα δενδροτόπια ο ήλιος,
Και οι ευωδιές λιγόθυμες στις λιβανάτες ώρες
Θυμιαίνουν στ΄αερίσματα. Στα φύλλα ανατριχίλα
Τα δροσοφόρια εξέχυσαν κι ανάσυρτα σαλεύουν`
Κι από τα δένδρα τα πουλιά στερνολαλιές αφήνουν
Και σβύνουν μες τ΄απόσπερο. Η σιγαλιά κ΄η νέκρα 
Δακρυολογούν στα πέριορα , σαν ξεψυχάει κ' η μέρα.
Ίσκιοι τα πλάγια απόσκιωσαν . Από τα δάσα γύρω
Βγαίνει βαθύ αναβούισμα. Κι αφ' τ' άραχνο το δύσμα
Ολόστερνες ηλιοφεγγιές τα δενδροκόρφια βάφουν.
Το φως αχνό κι αψηφωτό ψυχοραγάει στο δάσο
Και σβύνει μες τις φυλλουριές και στις ιτιές νεκρώνει.
Τα φύλλα πέφτουν άψυχα με θρήνο` και τ' αγέρι
Μ΄άρυθμο τα θρηνολογάει και σύγκρυο μυρολόι`
Κι από τα μοσκοέλατα χρυσοσταλάζουν δάκρυα
Με τα ηλιοβασιλέματα, προς την παθιάραν ώρα,
Που κλαιν ταπόσκια και βουβά κλαίνε τα δάσα, κλαίνε.

Σπήλιος Γ. ΠΑΣΑΓΙΑΝΝΗΣ

Στα τεύχη 8-9 του Ιουνίου - Ιουλίου του 1899 είναι δημοσιευμένη η κριτική του Κωστή Παλαμά για την ποιητική συλλογή του Σπήλιου Πασαγιάννη " Αντίλαλοι" 

Σπήλιος Πασαγιάννης " Αντίλαλοι", Αθήνα, Έκδοση της " Τέχνης" 1899

    " Έξω αναβρύζει κ΄η ζωή...". Της εξωτερικής ζωής το ανάβρυσμα θέλησε να ξαναπαραστήση μέσα στους στίχους του ο νέος ποιητής. Η ζωή αυτή  βρίσκεται γι΄αυτόν στους κάμπους και στα βουνά και στα χωριά, σε ό,τι , απλούστερο και ταπεινότερο, απλώνεται σιμότερα στην πρωτογέννητη πλάση, ξανοίγεται κάτου από τον ξέσκεπον ουρανό, έχει χαρακτήρα ευκολοδιάκριτο κ΄ευκολοπερίγραφτο. Η ζωή αυτή δεν είνε στις ανεπαίσθητες μεταβολές και στανακατώματα των λεπτοκάμωτων και δυσκολοξάνοιχτων χρωματισμών, αλλά στα παχιά χρώματα και στις πλατιές γραμμές. Από τη μορφή των στίχων αυτών πηγάζει της τιμής των η ακρίβεια. Ο ποιητής των είν΄ ένας Κρυστάλλης ολιγώτερον  εγκρατής , περισσότερο σπάταλος` αλλά δεν είναι σπάταλοι παρά οι πλούσιοι. Με όλον τον άϋλο τίτλον των " Αντιλάλων" η ωμορφιά των έχει κάτι τι υλικό και χειροπιαστό. Τι πλούτος λέξεων, και κάπου κάπου, με τη βοήθεια των λέξεων αυτών, τι νεότης εκφράσεως! Αξίζει τότε, θαρρείς, ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ο ποιητής . Το ύφος του δεν είνε το λυρικό, το συνθετικό, το συμπυκνωμένο και υπονοητικό` (πρώτη πηγή του ο Πίνδαρος). Είνε το ύφος το επικό, το ανοιγμένο, το πλατύ, και το ζωγραφικό
( πρώτη πηγή ο Όμηρος) Ο ποιητής δεν έχει καιρό να βυθίση το βλέμμα στον εσωτερικό κόσμον, ή δεν γνωρίζει από τέτοιον κόσμο , ή δεν θέλη να γνωρίζη` δεν κάνει διάκριση μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού` μια ζωή γνωρίζει. Του φτάνει, για να τον μεθύση, το κρασί της γύρω του ζωής, όσο κι αν είνε αυτή στενή για τους άλλους. Και τη ζωή αυτή την αντιλαλεί με δυνατή φωνή. Ή καλλίτερα , δεν ξέρει τί να τής αντιλαλήση πρώτα και τί ύστερα. Ό,τι του λείπει, είνε το διάλεγμα `  αλλά τι νεότης ενθουσιασμόυ και γλώσσας μέσα στο ανακάτωμα των πάντων ! Κι αν δεν κρατή τη σμίλη του πλάστη, αλλ' ο ζωγράφος κλει χρώματα στην πυξίδα του για τοιχογραφίες φανταχτερώτατες.

Κωστής Παλαμάς

Το βιογραφικό του Σπήλιου Πασαγιάννη εδώ