" Μαζεύω τα σύνεργά μου : όραση, ακοή, γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε." Νίκος Καζαντζάκης

   Ήμουν μαθήτρια στην Τετάρτη Γυμνασίου όταν απόκτησα το πρώτο δικό μου λογοτεχνικό βιβλίο. Ο φιλόλογος μάς είχε δώσει έναν κατάλογο με βιβλία να τα διαβάσουμε ,χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό. Εγώ το έκανα υποχρεωτικό. Γυρίζοντας από το σχολείο είπα στη μάνα μου ότι έπρεπε να αγοράσουμε αυτά τα βιβλία και της έδωσα τον κατάλογο. Γράμματα δεν ήξερε για να τον διαβάσει , όμως αφού το είπε ο καθηγητής , τι άλλο θα μπορούσε να κάνει. 
   Μαζί πήγαμε να τα αγοράσουμε. Όχι στην Αθήνα αλλά στον Πειραιά. Έτυχε να έχει κάποια δουλειά εκεί. Πρώτη φορά έμπαινα σε βιβλιοπωλείο. Χάθηκα μέσα στα ράφια και στα εκατοντάδες βιβλία.Κυρίαρχη η μυρωδιά του χαρτιού. Πρωτόγνωρα  τα συναισθήματα στην αφή των βιβλίων πάνω στους πάγκους. Δίνουμε τη λίστα στο βιβλιοπώλη. Όλα δεν μπορούσαμε να τα αγοράσουμε. Πήραμε όμως αρκετά. Ανάμεσά τους η " Αναφορά στο Γκρέκο" του Νίκου Καζαντζάκη. 
   Το πρώτο δικό μου βιβλίο και η πρώτη επαφή  μου με το έργο του συγγραφέα. Ήμουν μόλις δεκαέξι χρονών. Το γράψιμό του, οι ιδέες του , οι ανησυχίες, οι συγκρούσεις  και οι αναζητήσεις του σημάδεψαν την εφηβεία μου.Έγινε ο αγαπημένος μου συγγραφέας. Ρουφούσα κάθε του λέξη στα βιβλία του. Με συνάρπαζε  η γραφή του . Οι προβληματισμοί του έρχονταν να ταράξουν τη σκέψη μου, έθεταν σε αμφισβήτηση όσα μέχρι τότε είχα μάθει. 
    Πάντα κουβαλούσα μαζί μου ένα βιβλίο του Καζαντζάκη. Αποσπάσματα από διάφορα έργα του είχαν γεμίσει τα τετράδια μου και τις μικρές χαρτονένιες καρτελίτσες που τις κολλούσα παντού όπου έβρισκα άδειο τοίχο ή ράφι. 
   Αργότερα διάβασα διάφορα άλλα βιβλία που έκριναν το έργο και την προσωπικότητα του Νίκου Καζαντζάκη. Κάποια με ταρακούνησαν , άλλα με ενθουσίασαν και κάποια άλλα γκρέμισαν την εικόνα που είχα σχηματίσει γι' αυτόν. Δεν έχει σημασία τίποτε απ' όλα αυτά . Μέσα από τα βιβλία του Καζαντζάκη , μυήθηκα στη λογοτεχνία, διεύρυνα τη σκέψη μου, πλούτισα την ψυχή μου. Χρόνια μετά από εκείνη την πρώτη φορά η γοητεία της γραφής του εξακολουθεί να με αιχμαλωτίζει.

 " Δέκα χρόνια ζητούσε  ο Καζαντζάκης από το Θεό του διορία, δέκα ακόμα χρόνια, να τελέψει το Έργο του, να πει ό,τι είχε να πει, " ν' αδειάσει". Να' ρθει ο Χάρος να πάρει μονάχα ένα τσουβάλι κόκαλα. Δέκα χρόνια τού έφταναν - έτσι νόμιζε" όμως " Ανάθεμά τον ! Ήρθε και τον θέρισε απάνω στον πρωτανθό της νιότης! " αφού " Εβδομήντα τεσσάρων χρονών, όχι μονάχα δεν ένιωθε γέρος και κουρασμένος, παρά ακόμα κι ύστερα από την τελευταία τραγική περιπέτεια, το μπόλι, είχε, όπως μάς έλεγε ξανανιώσει"[1]

Η φωτογραφία από το Μουσείο Καζαντζάκη

Από το πρώτο μου εκείνο βιβλίο - ανάγνωσμα, Αναφορά στο Γκρέκο, το απόσπασμα :

     Η Αναφορά μου στον Γκρέκο  δεν είναι αυτοβιογραφία` η ζωή μου η προσωπική, για μένα μονάχα έχει κάποια, πολύ σχετική , αξία, για κανέναν άλλον ` η μόνη αξία που της αναγνωρίζω είναι ετούτη: ο αγώνας της ν' ανέβει από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι και να φτάσει όσο πιο αψηλά μπορούσαν να την πάνε η δύναμή της και το πείσμα - στην κορφή που αυθαίρετα ονομάτισα Κρητική Ματιά.
    Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιός του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του` πολλοί, οι πιο πολλοί, φτάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζουνται στη μέση της πορείας και δε φτάνουν στη κορφή του Γολγοθά - θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους - να σταυρωθούν, ν' αναστηθούν, και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν, και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης` άλλον δεν έχει.
    Τέσσερα στάθηκαν τ' αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμά μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω` έναν άνθρωπο ν' ανεβαίνει, με την ψυχή στο στόμα, το κακοτράχαλο βουνό της μοίρας του. Αλάκερη η ψυχή μου μια Κραυγή` κι όλο μου το Έργο, το σχόλιο στην Κραυγή αυτή.
     Μια λέξη πάντα , σε όλη μου τη ζωή, με τυραννούσε και με μαστίγωνε` η λέξη Ανήφορος` τον ανήφορο αυτόν θα' θελα εδώ, με αλήθεια μαζί και φαντασία, να παραστήσω` και τις κόκκινες πατημασιές που αφήκε το ανηφόρισμά μου. Και βιάζουμαι, προτού φορέσω το " μαύρο κράνος" και κατέβω στο χώμα, γιατί η αιματωμένη αυτή γραμμή θα' ναι το μόνο αχνάρι που αφήκε το διάβα μου απάνω στη γης` ό,τι έγραψα ή έπραξα γράφτηκε και πράχτηκε απάνω στο νερό και χάθηκε.
     Φωνάζω τη μνήμη να θυμηθεί, περιμαζώνω από τον αέρα τη ζωή μου, στέκουμαι σα στρατιώτης μπροστά στο στρατηγό και κάνω την Αναφορά μου στον Γκρέκο` γιατί αυτός είναι ζυμωμένος από το ίδιο κρητικό χώμα με μένα, και καλύτερα απ' όλους τους αγωνιστές που ζουν ή έχουν ζήσει μπορεί να με νιώσει. Δεν αφήκε κι αυτός την ίδια κόκκινη γραμμή απάνω στις πέτρες;

Ν. Καζαντζάκη, Αναφορά στο Γκρέκο, Εκδόσεις Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1964,6η έκδοση.
[1] Ελένη Καζαντζάκη , Πώς είδα να γράφεται η Αναφορά στο Γκρέκο(στο ίδιο)

Ο Νίκος Καζαντζάκης  φόρεσε το "μαύρο κράνος" και κατέβηκε στο χώμα στις 26 του Οκτώβρη του 1957
  


Η σορός μεταφέρθηκε αεροπορικώς στο Ηράκλειο, Νοέμβριος 1957
(Η φωτογραφία από το Μουσείο Καζαντζάκη )