Χορός στα ποτήρια

Την συγγραφέα Γεωργία Τάτση  δεν την γνώριζα ούτε καν την είχα ακουστά και δεν ξέρω αν θα αγόραζα  το βιβλίο της , Χορός στα ποτήρια, αν το έβλεπα στην προθήκη ενός βιβλιοπωλείου. Το αγόρασα μετά από πρόταση πολύ καλού μου φίλου και  κυρίως από την προτροπή του να το διαβάσω οπωσδήποτε. 

Τι να γράψω για το Χορό στα ποτήρια;! Το διάβασα μονορούφι μέσα σε δύο ώρες. Μια συνομιλία με τη μνήμη και μια σπαρακτική αφήγηση που δεν αφορά μόνο στο θάνατο αλλά  στη μετανάστευση, στη μοναξιά, στην εκδίκηση, στην τιμωρία, στην αγάπη και στον ανθρώπινο πόνο. Στην πτήση και στην πτώση , στον πάνω και τον κάτω κόσμο , στο γεφύρωμα και στην αντιστροφή τους. Ποιος είναι ο πάνω κόσμος και ποιος ο κάτω ;

Αρχικά διαβάζοντας το η περίπτωση του Αλέξανδρου, μετανάστη σε μια σουηδική πόλη τη δεκαετία του '70 μού έφερε στο νου το Διπλό Βιβλίο του Χατζή. Ένας άνθρωπος ξένος ανάμεσα στους ξένους .Η υπόθεση όμως διαφοροποιείται σημαντικά γιατί παρακολουθούμε αυτόν τον νέο να συνομιλεί με τους δικούς του, να θυμάται, να πονάει, μέσα από τα είδωλα τους όπως αυτά καθρεφτίζονται στα τζάμια που καθαρίζει σαν αντανάκλαση της φαντασίας του και των βαθύτερων συναισθημάτων του.Με αυτό τον τρόπο μεταφέρεται και μεταφερόμαστε στο παρελθόν του. Γνωρίζουμε σιγά σιγά την ιστορία του. Πολύ δυνατές οι εικόνες με τα πλάγια γράμματα. Ο θάνατος της μάνας του, η μεταφορά της από τον πατέρα σε ένα κοφίνι, η εικόνα των παιδιών στο παράθυρο, τα μοιρολόγια είναι σκηνές πολύ οδυνηρές αλλά συγχρόνως μάς ταξιδεύουν  σε μια άλλη εποχή που οι άνθρωποι ήταν εξοικειωμένοι περισσότερο με την ιδέα του θανάτου .  Πιο πολύ και από το θάνατο της μάνας με σπάραξε η εικόνα του παιδιού που αφήνεται στη θεία για να το μεγαλώσει. Κάποιος πεθαίνει ξαφνικά, η ζωή τελείωσε γι' αυτόν αλλά ο πόνος του παιδιού που αποχωρίζεται έτσι βίαια τη μάνα  του είναι αξεπέραστος, αφήνει πληγές που δεν κλείνουν ποτέ. Η απώλεια πολύ αγαπημένου προσώπου είναι αβάσταχτη όσο πιο μικρή είναι η ηλικία αυτού που τη βίωσε, αλλά η απώλεια της μάνας είναι ό,τι πιο επώδυνο και τραυματικό μπορεί να συμβεί στη ζωή ενός ανθρώπου σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται. Αντικρύζεις τη μάνα σου στο φέρετρο , αποδέχεσαι το συμβάν και αν αυτό είναι και μετά από βασανιστική αρρώστια βοηθάει περισσότερο, όμως περνώντας ο καιρός επανέρχεται συνεχώς η εικόνα και λες κρυφά μέσα σου κλαίγοντας με ένα βουβό εσωτερικό κλάμα " Μα ήταν η μάνα μου αυτή εκεί μέσα;" και τότε σού έρχονται στο νου εικόνες διάφορες  από την παιδική σου ηλικία. Εικόνες απαλλαγμένες από όποιες κακές στιγμές και εξαγνισμένες μέσα σου. Η μορφή του νεκρού εξιδανικεύεται με το χρόνο. Πόσο μάλλον όταν αυτό έχει συμβεί ξαφνικά και σε μικρή ηλικία όπως στην περίπτωση του Αλέξανδρου. 

 Άρωμα μανταρινιού διαχέεται στην ατμόσφαιρα και συνδέει το παρελθόν με το παρόν του ήρωα. Ένας μετανάστης ο Αλέξανδρος με πολλές αναμνήσεις και βιώματα τραυματικά, που βρίσκει τον έρωτα και την αγάπη εκεί μακριά στη Σουηδία και που όλα αυτά έρχονται να δεθούν με τον αντιδικτατορικό αγώνα και γενικότερα με τον αγώνα και τα θύματα του σε μια αναδρομική αφήγηση όπου εμπλέκονται θύτες και θύματα της νεότερης ιστορίας- Αντίσταση, Εμφύλιος- και φτάνουν μέχρι τα δικά του χρόνια. Μια γραμμή αίματος συνδέει τον Αλέξανδρο με νεκρούς - αγωνιστές της οικογένειας του, αντάρτες του ΕΛΑΣ, και η είδηση για τα βασανιστήρια του ξαδέλφου του Δημήτρη από τους βασανιστές της χούντας, που τον άφησαν παράλυτο και μουγκό, δίνουν νέα ώθηση στη δράση και στην εξέλιξη της ιστορίας.

Ο Αλέξανδρος  θέλει να εκδικηθεί  το βασανιστή του ξαδέλφου του. Το σχέδιο του  αποκαλύπτεται σταδιακά και  μάς κάνει να φανταστούμε το τέλος.Θα είναι όμως έτσι; Εκπληκτική ψυχογράφηση του ήρωα κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του για την τιμωρία του βασανιστή του ξαδέλφου του Δημήτρη. Τρομερές οι εσωτερικές συγκρούσεις και η κατάδυση στα βάθη του υποσυνείδητου του.

Μπορεί η πτώση της χούντας και η αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού να έφερε τη λήθη, και να καταπράυνε τα εκδικητικά συναισθήματα, όμως δεν τα σκότωσε.

Η επάνοδος του Αλέξανδρου στο χωριό για το γάμο της αδελφής του εμμέσως  προετοιμάζει την κατάληξή του. Η περιγραφή του γλεντιού, του χορού, της μουσικής αλλά κυρίως η συμμετοχή του Αλέξανδρου σε αυτά είναι συγκλονιστική. Η εικονογραφία του χορού, η λεπτομερής περιγραφή του χορού στα ποτήρια με τελετουργικές κινήσεις, ο παραπονιάρικος, μακρόσυρτος ήχος του κλαρίνου που συνοδεύει το χορευτή και γίνεται ένα μαζί του στην απόλυτη έκφραση τού μέσα του κόσμου. Την ώρα του χορού ο χορευτής βγάζει από μέσα του τη χαρά και τη λύπη του, τον πόνο του θανάτου, το σπαραγμό του αποχωρισμού και την ένταση του ανταμώματος. Αγγίζει την ψυχή του και βγάζει φτερά. Η πτήση. Και πάνω εκεί που στροβιλίζεται και ακροπατά αέρινος στα ποτήρια εμφανίζεται ο εφιάλτης , ο βασανιστής. Τότε έρχεται το τέλος αντεστραμμένο. Η πτώση. Η ψυχή σπρώχνει στην έξοδο, ραγίζει το σώμα, σπάει τα δεσμά και απελευθερώνεται. Κατεβαίνει στο έρεβος, περνά στην αντίπερα όχθη και μετά ιριδίζει ψηλά ,σύννεφο και αέρας. Ένα πάνω – κάτω είναι η διαφορά ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Ένα κλάσμα του χιλιοστού η μετάβαση από τη μια όχθη στη άλλη. Ανάμεσά τους το απαθανάτισμα, ό,τι μπορεί να κρατήσει την εικόνα και τη μνήμη του νεκρού ανάμεσά μας.

Αλλαγή πλάνου. Ένας άρρωστος ηλικιωμένος άνθρωπος σε ένα υπόγειο διαμέρισμα βασανίζεται από την αρρώστια, τους εφιάλτες και τις αναμνήσεις του. Αναμνήσεις σε πρώτο επίπεδο από τη γυναίκα του. Νεκρή πλέον. Τον συντροφεύουν ό,τι απέμεινε από τα κοκκαλάκια της και μερικά προσωπικά αντικείμενα. Διαβάζω και φεύγουν τα δάκρυα από τα μάτια μου χωρίς να το θέλω. Ανακινούνται μέσα μου σκέψεις και συναισθήματα για τις σχέσεις των ζευγαριών, για τη ζωή, το θάνατο, τη μοναξιά. Ο έρωτας των εφηβικών χρόνων που έγινε μόνιμη σχέση, η αγάπη, η συντροφικότητα, η τρυφερότητα, η φροντίδα όταν η γυναίκα αρρωσταίνει. Όλα αυτά με φορτίζουν και σκέφτομαι πόσο ταιριαστό και αγαπημένο είναι αυτό το ζευγάρι και πόσο τραγική η ζωή όταν ο ένας στερείται τον άλλο.

Όμως μέσα από τις αναμνήσεις του άνδρα και την εναλλαγή τους με τη σύγχρονη ζωή του, αρχίζει να υποχωρεί η συναισθηματική φόρτιση και να αποκαθηλώνεται η εικόνα του. Το παρελθόν του, η σχέση με την οικογένειά του, τον πατέρα του, τα στερεότυπα με τα οποία μεγάλωσε, οι κοινωνικές προλήψεις αποκαλύπτουν ένα διαφορετικό άνθρωπο και μέσα από τους εφιάλτες του έρχεται η σύνδεση του με τον Αλέξανδρο και το Δημήτρη. Είναι ο Τάσος. Πρώτα βασανιστής και μετά φονιάς. Λαγός στιφάδο το εύρημα της συγγραφέα για αυτή την αποκάλυψη και πιο συγκεκριμένα τα μάτια του λαγού που είναι πάντα ανοικτά ακόμη και στον ύπνο και παρακολουθούν τα πάντα.

Τα μάτια του λαγού που γίνονται ερινύες και τον καταδιώκουν, τον βασανίζουν, μπήγουν τα νύχια τους βαθιά μέσα του και ξεσχίζουν την ψυχή του αν υπάρχει ακόμη κάτι από αυτή.

Το τέλος του το μαθαίνουμε από τον ίδιο αλλά ενώ είναι νεκρός πια. Λίγο αδύνατη λογοτεχνικά μου φάνηκε αυτή η ενότητα. Έχω την αίσθηση της βιασύνης να δοθεί ένα τέλος στην ιστορία. Αυτό όμως δεν μειώνει στο ελάχιστο την αξία του. Το μήνυμα είναι σαφές.Το παρελθόν επιστρέφει και η αδικία πληρώνεται αλλά η ψυχή – αν υπάρχει – δεν ξέρω κατά πόσο αναπαύεται.  Τα μάτια του νεκρού που μένουν ανοικτά γιατί κανείς δεν βρέθηκε να τα κλείσει είναι ίσως μια τιμωρία. Μεγαλύτερη όμως είναι ο βασανιστικός δρόμος που περπατά μέχρι να βγει η ψυχή του, μέχρι να πεθάνει.

Ο κύκλος κλείνει. Η τάξη αποκαθίσταται.

Ύβρις – άτη – νέμεσις – τίσις. Αυτό το σχήμα ήρθε στο νου μου τελειώνοντας το βιβλίο. Ο άνθρωπος που διαπράττει αδικία, που ασκεί εξουσία ,που χρησιμοποιεί βία εναντίον των άλλων γιατί νομίζει ότι είναι πανίσχυρος , που καταπατά την αξιοπρέπεια τους, που γνωρίζοντας ή αγνοώντας το κακό που κάνει, γίνεται α- νόητος και τυφλός. Κάποια στιγμή θα τιμωρηθεί ακόμα και αν αυτή την τιμωρία τη βλέπουμε στο βασανιστικό θάνατο. Σε μια δεύτερη ανάγνωση θα μπορούσε να επεκταθεί σε μηχανισμούς εξουσίας και δυνάμεις καταστολής που τοποθετούν απέναντι τους τον άνθρωπο - αγωνιστή.

Από την άλλη μεριά με κάποιο τρόπο έρχεται η δικαίωση και η κάθαρση για τα θύματα. Είτε βρίσκονται στη ζωή είτε έχουν βρει το θάνατο. Κάποιος άλλος θα αποκαταστήσει στο όνομά τους την αδικία.

Δεν ξέρω αν συνέλαβα τις προθέσεις της συγγραφέα, αλλά δεν νομίζω ότι έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί ένα λογοτεχνικό έργο από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του συγγραφέα του γίνεται κτήμα του αναγνώστη και ο κάθε αναγνώστης «συνομιλεί» μαζί του ανάλογα. Μου άρεσε όμως όχι μόνο για την υπόθεση αλλά και για την ευρηματική αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί και την υποστηρίζει ένα πλούσιο και πολύ ζωντανό λεξιλόγιο που αγγίζει τα όρια του ποιητικού λόγου σε πολλά σημεία πχ. η στιγμή του θανάτου του Αλέξανδρου ή μάλλον το πέρασμα του από τον ένα κόσμο στον άλλο.

Εξαιρετικό, συγκινητικό, συνταρακτικό, σπαρακτικό, υπαρξιακό, αισιόδοξο αν και ο θάνατος κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος. Ανθρώπινο! Γήινο και μεταφυσικό συγχρόνως.

  Γεωργία Τάτση, Χορός στα ποτήρια,Γαβριηλίδης , 2013

Η Γεωργία Τάτση γεννήθηκε το 1952 στο Κλειστό Άρτας. Από το 1965 ζει στην Αθήνα. Εργάστηκε σε διαφημιστικές εταιρείες το κρατικό ραδιόφωνο και την κρατική τηλεόραση. Σκηνοθέτησε ντοκιμαντέρ και σειρές ντοκιμαντέρ ("Η Βουλή στο χακί", "Σαν παλιά φωτογραφία", "Σήμερα έχεις εφημερία", "Με τα μάτια του Αλεσσάνδρο Νάτα" κ.ά.) Το διήγημά της "Κολοκύθα" δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Τα δέκατα" ενώ "Η κλωτσιά της πεταλούδας" συμπεριλαμβάνεται στο "HOTEL ένοικοι γραφής", 2007 "Είμαστε όλοι μετανάστες ", εκδόσεις Πατάκη.

Πηγή:BiblioNet