Ο Ιούλιος Βερν και ο Νίκος Καζαντζάκης

Στις 8 Φλεβάρη του 1828 γεννήθηκε ο Ιούλιος Βερν. Η αλήθεια είναι ότι δεν μου δόθηκε η ευκαιρία σε μικρότερη ηλικία να διαβάσω κάποιο από τα έργα του μεγάλου συγγραφέα γιατί απλά ήταν δύσκολο να έχω πρόσβαση σε  αυτά. Πιο πολύ το έργο του συγγραφέα το γνώρισα διασκευασμένο για παιδικές σειρές ή κινηματογραφικές ταινίες.

Από την άλλη μεριά όμως ως έφηβη αγάπησα το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Αυτή η αγάπη με οδήγησε στο μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν, Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, σε μετάφραση του Νίκου Καζαντζάκη. Το έργο είχε κυκλοφορήσει το 1931 από τον Εκδοτικό Οίκο Δημ. Δημητράκου στην Αθήνα . Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη , που βρίσκεται στη Μυρτιά Ηρακλείου, επανακυκλοφόρησε τη μετάφραση του Καζαντζάκη σε ομοιότυπη έκδοση το 2010.

Όπως γράφει η Γενική Γραμματέας του Δ.Σ του Μουσείου Τασούλα Μακρομιχελάκη:  "Σκοπός του Μουσείου είναι να αναδείξει, 70 και πλέον χρόνια μετά, την άγνωστη αυτή βιοποριστική δράση του Καζαντζάκη και να προσφέρει στους μεν εφήβους ένα διαχρονικό ποιοτικό ανάγνωσμα για τις ελεύθερες ώρες τους. στους δε ενήλικες μια ρομαντική επιστροφή  σε γραφή και αισθητική που σήμερα προσδίδουν στις εκδόσεις  αυτές χαρακτήρα συλλεκτικό..."

Η φιλόλογος Χριστίνα Αργυροπούλου , ερευνήτρια του έργου του Καζαντζάκη και γνώστρια της μεταφραστικής του δράσης έχει γράψει ένα εκτενές και διαφωτιστικό κείμενο στην εισαγωγή του βιβλίου:
" Το έργο του Ιουλίου Βερν με τίτλο Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες είναι ένα έργο κλασικό για νέους και εφήβους, που ταξιδεύει τους αναγνώστες ευχάριστα. Το μεταφρασμένο βιβλίο είναι χωρισμένο σε 34 υποκεφάλαια, αριθμημένα με την ελληνική κεφαλαιογράμματη γραφή. Η μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο έχει γίνει από τον Νίκο Καζαντζάκη, ο οποίος - πέρα από συγγραφέας μυθιστορημάτων , διηγημάτων, θεατρικών έργων και σχολικών βιβλίων, πέρα από ποιητής, από στοχαστής και δοκιμιογράφος - ασχολήθηκε και με τη μετάφραση , τόσο των ομηρικών επών, όσο και ξένων φιλοσοφικών και ποιητικών κειμένων[...]
Ο Παντελής Πρεβελάκης αναφέρει ότι ο Καζαντζάκης " μεταφράζει ή διασκευάζει μια δεκαπενταριά παιδικά βιβλία για δύο Αθηναίους εκδότες", ενώ βρίσκεται ανάμεσα στην Αίγινα και το Γκόττεσγκαμπ το 1931. Σύμφωνα με δική του μαρτυρία, όπως καταθέτει η Ελένη Καζαντζάκη στο βιβλίο της Νίκος Καζαντζάκης , Ο Ασυμβίβαστος , ο Καζαντζάκης μεταφράζει εκείνη τη χρονιά Ιούλιο Βερν. Η Ελένη Καζαντζάκη διασώζει αυτή τη μαρτυρία του δημιουργού: " Ας μεταφράσουμε και μια σειρά παιδικά βιβλία. Χωρίς να ξεχάσουμε το μεγάλο πρωτοπόρο, τον Ιούλιο Βερν"[...]
Άρα, τόσο αυτές οι μαρτυρίες  όσο και η ίδια η ελληνική μετάφραση ως νέο λογοτεχνικό κείμενο προδίδουν την πατρότητα του μεταφραστή, καθώς τότε δεν αναγραφόταν πάντα το όνομά του στο βιβλίο` άλλοτε γραφόταν ως Ν.Κ., άλλοτε ως Ν. Καζαντζάκης και άλλοτε απουσίαζε. Στο αντίτυπο του Γύρου του κόσμου που έχω υπόψη μου , αναγράφεται ο τίτλος και ο εκδοτικός οίκος: " ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ Α.Ε. ΑΘΗΝΑΙ: ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ 10" , αλλά απουσιάζει το όνομα του μεταφραστή, όπως και η χρονολογία έκδοσης.

 Το βιβλίο αυτό αποτελείται από 208 σελίδες - χωρίς το εξώφυλλο, το οπισθόφυλλο και τα λευκά εσώφυλλα. Από τις 208 αριθμημένες σελίδες , οι 193 ανήκουν στο έργο του Ιουλίου Βερν και οι υπόλοιπες σε αποσπάσματα από κυνηγετικό ημερολόγιο με τίτλο " Κυνήγι για Γουναρικά". Ο Γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες έχει πλούσια εικονογράφηση. Παρατηρούμε, όμως , ότι η εικονογράφηση δεν συνομιλεί πάντα με το κείμενο της σελίδας, καθώς πολλές εικόνες προηγούνται του κειμένου και παραπέμπουν σε επόμενες σελίδες. 'Ισως αυτό να εθεωρείτο τότε παιδαγωγικά ορθό ως ένα είδος παιχνιδιού και επανανακάλυψης, ώστε να φυλλομετράει πάλι το παιδί το βιβλίο. Σήμερα, βέβαια, θεωρείται παιδαγωγικά ορθό η εικονογράφηση να βρίσκεται δίπλα στο κείμενο  με το οποίο συνομιλεί και το οποίο προεκτείνει αφήνοντας τη φαντασία του νεαρού αναγνώστη ελεύθερη.
Όσον αφορά το ίδιο το έργο του Ιουλίου Βερν, αυτό έχει αγαπηθεί από όλους μας, καθώς το έχουμε απολαύσει  ως μικροί αναγνώστες , και δεν είναι τυχαίο που το επιλέγει ο Νίκος Καζαντζάκης  για να το κάνει προσιτό στο ελληνικό κοινό και να συμβάλει, έτσι , στη φιλαναγνωσία. Βέβαια, θα μπορούσα να σχολιάσω ότι ένας τόσο ανήσυχος και πετυχημένος συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, όπως ήταν ο Βερν, μπορεί να συγκινούσε ιδιαίτερα και τον ίδιο τον μεταφραστή, αφού ο φανταστικός αυτός γύρος του κόσμου βρίσκει στον Καζαντζάκη τον πραγματικό ταξιδευτή, τον άνθρωπο που ως νέος Οδυσσέας ταξιδεύει, γνωρίζει ήθη και έθιμα και κυρίως γράφει εξαίρετη ταξιδιωτική λογοτεχνία[...]
Το μεταφραστικό έργο του Καζαντζάκη είναι σημαντικό. Ο Καζαντζάκης ως μεταφραστής προσέχει ιδιαίτερα στην απόδοση  τόσο του νοήματος του πρωτότυπου  βιβλίου, όσο και του ύφους, αξιοποιώντας την τέχνη της γραφής. Στο συγκεκριμένο έργο, ο Καζαντζάκης δίνει έμφαση στο " χτίσιμο" των αντίθετων χαρακτήρων και αντιθετικών καταστάσεων και το πετυχαίνει απόλυτα[...]
Η μετάφραση του έργου αυτού θεωρώ ότι δίνει πολύ πετυχημένα τα απαραίτητα στοιχεία γύρω από τα οποία θα προκύψουν ανατροπές και μεταβολές στο εναντίον, θα αφήσουν τη φαντασία να περιπλανηθεί στους τόπους που αναφέρονται, και οι αναγνώστες θα γίνουν μέτοχοι της αγωνίας των ηρώων με τα απρόοπτα που τους συμβαίνουν. Αν και η μετάφραση έχει δυσκολίες , διότι εμπεριέχει όρους τεχνικούς, διότι το βιβλίο είναι πολυσέλιδο  και διότι θα πρέπει να κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών , εν τούτοις ο συγγραφέας αποδίδει πρόσωπα και καταστάσεις πολύ πετυχημένα. Ο Καζαντζάκης αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της γαλλικής του πρωτοτύπου και άριστος χειριστής της ελληνικής, της δημοτικής με κρητικά ιδιωματικά στοιχεία, και έχει πάντα στο νου του το αναγνωστικό κοινό, τους νέους και εφήβους, τους οποίους μπορεί να συναρπάζει με τις περιγραφές του, με τις μεταφορές και τις παρομοιώσεις, με το διάλογο και με την αποφυγή εκτενούς υποτακτικού λόγου. Επίσης επιλέγει το κατάλληλο λεξιλόγιο, ηχηρό όπου χρειάζεται, για να αποδοθούν ποιότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων χαρακτήρων ή των καταστάσεων που αναπαρίστανται. Στη μετάφραση αυτού του έργου ο Καζαντζάκης επιλέγει να αποφεύγει τις πολλές λεπτομέρειες, που θα κούραζαν τους νεαρούς αναγνώστες, και αποδίδει πιο συνοπτικά το περιεχόμενου του πρωτοτύπου[...]

 Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να επισημάνουμε στη μεταφραστική προσπάθεια του Νίκου Καζαντζάκη για τους μικρούς του αναγνώστες είναι ότι αποδίδει τα πάντα στα ελληνικά επιδιώκοντας να βρεθεί κοντά στον ορίζοντα προσδοκίας των μικρών αναγνωστών του κατά την εποχή που μεταφράζει αυτό το έργο[...]
Θα ήταν καλό να επανεκδοθεί και το παρόν βιβλίο με σύγχρονη εκδοτική παρουσία - φύλλο, μέγεθος, γραμματοσειρά -, να αποκατασταθούν τα τυπογραφικά λάθη και οι άλλες αβλεψίες, να επιλεγεί το μονοτονικό και η σύγχρονη ορθογραφία, να υπάρχει γλωσσάρι υποσέλιδο - όχι στο τέλος του βιβλίου -, να παρατεθούν κάποια ερμηνευτικά σχόλια και να πλαισιωθεί το κέιμενο με εικονογράφηση σε τετραχρωμία, που θα εμπνέεται από την αφήγηση και θα την προεκτείνει..."

Ιουλίου Βερν, Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, Μετάφραση Ν. Καζαντζάκη, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Παιδική και Νεανική Σειρά, αρ. 1. Ηράκλειο - Μυρτιά 2010

Οι φωτογραφίες από το βιβλίο