Η Μέλπω Αξιώτη για τον Νίκο Καζαντζάκη

Στις 26 Οκτωβρίου 1957 έφυγε από τη ζωή ένας από τους πιο σημαντικούς έλληνες λογοτέχνες, ο Νίκος Καζαντζάκης. Η Μέλπω Αξιώτη τον συνάντησε στα 1949 στην γαλλική πόλη Αντίμπ της Κυανής Ακτής και θυμάται το ενδιαφέρον του για το Δημοκρατικό Στρατό και τις εξελίξεις στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις που προκάλεσε η έκδοση στην Ελλάδα του Καπετάν Μιχάλη. Η μικρή σε έκταση αναφορά της βρίσκεται στο κείμενο «Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας» που εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1955 από τις «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις».

[…] Στα 1949 που ο Δημοκρατικός Στρατός μας έδινε τις γιγάντιες μάχες πάνω στο Βίτσι και στο Γράμμο, ο Νίκος Καζαντζάκης είχε παραιτηθεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ όπου δούλευε στο Παρίσι, κι είχε αποτραβηχτεί στη γαλλική πόλη Αντίμπ της Κυανής Ακτής. Εκεί έτυχε τότε να τον συναντήσω. Με παρακάλεσε πάρα πολύ να του στέλνω ό,τι έχω από το έντυπο υλικό της Ελεύθερης Ελλάδας. Είχε αγοράσει κι ένα ραδιόφωνο κι άκουγε όλες τις εκπομπές της. Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραφε απ’ την αυγή ως τη νύχτα. Μέσα στ’ άλλα που χάραζε η πολύγραφη πένα του, ο Καζαντζάκης έγραφε τότε ένα δράμα. Κι αυτό το δράμα ήτανε ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας. Ίσαμε τώρα δεν ακούστηκε αν εκείνο το έργο του το τέλειωσε ή όχι. Αν δεν το τέλειωσε, κρίμας πρώτα απ’ όλα για τον Καζαντζάκη. Και φυσικά και για την Ελλάδα. ( Εκείνο όμως που μένει, είτε το τέλειωσε είτε όχι, είναι ότι ο Βούδας κι ο Κομφούκιος νικήθηκαν για έναν καιρό μέσα σε κάποιον από τους ναούς τους. Τα όπλα που βαστούσε στο χέρι ο λαός της Ελλάδας απάνω στις βουνοκορφές της, ξαστράφτανε τόσο πολύ, που η λάμψη τους έφτανε μέχρι το ακρωτήρι της Κυανής Ακτής, εκείνη την πιο προχωρημένη στεριανή πούντα μέσα στη Μεσόγειο, όπου ήταν αποτραβηγμένος ένας έλληνας ποιητής. Μια φωτεινή στιγμή στη ζωή του Καζαντζάκη. Μια παραπάνω προπαντός απόδειξη για την απέραντη δύναμη του λαού που κάνει έφοδο σ’ όλα τα κάστρα, κι αν δεν τα ρίχνει με την πρώτη, η ζωή τον καρτερεί να τα εκπορθήσει αύριο.

Ώσπου να τυπωθεί τούτο το γραφτό, χαρούμενα μαντάτα μάς ήρθαν για τον Καζαντζάκη. Η γηραλέα Εστία, αμερικάνοι και έλληνες ιερωμένοι, ντόπια και ξένη αντίδραση, χίμηξαν όλοι μαζί ενάντια στο βιβλίο του Ο Καπετάν Μιχάλης. Γύρω απ’ αυτή την υπόθεση, ο Καζαντζάκης έκαμε ορισμένες δηλώσεις: «Με πήραν για φιλοπόλεμο. Από γράμματα που πήρα από την Αθήνα φαίνεται ότι κάποιες σκέψεις μου παρεξηγήθηκαν. Βλέπω το καινούριο που έρχεται. Γι’ αυτό είμαι ρεαλιστής. Δεν είμαι φιλοπόλεμος…Ελπίζω σε μια χαλάρωση και σ’ ένα διεθνή κατευνασμό…». Μα το πιο σπουδαίο ακόμα είναι το ίδιο το βιβλίο του, απόχτημα σημαντικό για τη λογοτεχνία μας, με την περίφημη γλώσσα του, τα λαϊκά μοτίβα του, τον πατριωτισμό που το αγκαλιάζει ολάκερο, με την ψυχή της Κρήτης, του απροσκύνητου νησιού, που ανασαίνει στις σελίδες του.

Ο κρητικός λυράρης δεν ήταν μπορετό να μην ακούσει τις φωνές που βγαίναν απ’ τα στήθια όχι μόνο της Κρήτης του, που τη λάτρεψε πάντα, μα κι απ’ τα στήθια όλης της σύγχρονης  ανθρωπότητας, και σ’ αυτές τις φωνές ο Καζαντζάκης απάντησε μ’ έναν τρόπο θετικό. Κι αυτό τον τιμά ανάλογα…

Μέλπω Αξιώτη, Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας και άλλα κείμενα, Άπαντα ΣΤ’ τόμος. Φιλολογική επιμέλεια: Μάρω Δούκα – Βασίλης Λαμπρόπουλος, Κέδρος 1983

Επιμέλεια: ofisofi// atexnos