Σύντομος είναι
κι ως την ύστερη πνοή
τον ξέρουμε
τον βίο
του Ουλιάνωφ.
Μα του συντρόφου Λένιν
τη μακραίωνη ζωή
τη γράφουμε -
τη γράφουμε
και δεν τελειώνει.
( Μ α γ ι α κ ό φ σ κ ι )
Λένε πως ο Λένιν μόλις έμαθε το θάνατο του αδερφού του παρηγόρησε τη μητέρα του με τη φράση: " Εμείς θα πάρουμε άλλο δρόμο". Υπάρχει και ζωγραφικός πίνακας, και τον είδαμε στο σπίτι ή στο σχολείο, που παρασταίνει τη σκηνή: ο νεαρός Λένιν - ήταν τότε 17 χρονών - όρθιος πλάι στη μάνα του. Η μαυροφορεμένη μάνα κάθεται στην καρέκλα και προσπαθεί μ' ένα μαντήλι να κρατήσει το αναφυλλητό της. Στο τραπέζι ανοιχτό το γράμμα που έφερε την είδηση. Το χέρι του Λένιν ακουμπά στο τραπέζι, το άλλο είναι περασμένο στον ώμο της μάνας του - τώρα ο Βλαδίμηρος είναι ο πιο μεγάλος άντρας στο σπίτι.
Αν δεν ξέραμε τι έγινε κατόπιν ο Λένιν, μπορεί και να βρίσκαμε πολύ τολμηρή μια τέτοια φράση στα χείλη ενός παιδιού 17 χρονών. Μα εκείνο που με βεβαιότητα διαπιστώνουν οι βιογράφοι του είναι ότι κανένα από τα γραφτά του Λένιν, αυτά που υπάρχουν και μένουν, ούτε τα πιο νεανικά, δε φαίνονται να είναι από χέρι ανθρώπου που μόλις τώρα ξεκινά, από χέρι νέου. Τα γνώριμα σημάδια της ασχημάτιστης ακόμα σκέψης, των πρωτόλειων, των πρώτων αβέβαιων βημάτων στο δρόμο της μαθητείας, μάταια, λέει, θα τα ζητήσουμε στα πρώτα γραφτά του Λένιν. Τη διαδικασία της διαμόρφωσης του πνεύματός του, το πώς μέστωνε και πότε μέστωνε η σκέψη του είναι ζήτημα αν θα μπορέσει να τη συλλάβει κανείς εξονυχίζοντας τους πενήντα τόμους των έργων του. Αυτή είναι μια διαπίστωση που την έχουν κάνει άλλοι, εκείνοι που έσκυψαν στα έργα του Λένιν. Η Μαρία Σαγινιάν γράφει λ.χ. στο βιβλίο της:
"...Ο Ιλίτς βγήκε στον ιστορικό στίβο πολύ, πάρα πολύ νέος. Μα ο νέος αυτός από τα πρώτα του βήματα παρουσιάστηκε ως ένας ώριμος άντρας, ήταν κιόλας ο " Ιλίτς ", όπως τον θυμούνται οι σύγχρονοί του. Η πρώτη - πρώτη εργασία του γραμμένη το 1893, κριτική στο βιβλίο του Πόστνικωφ για την αγροτική οικονομία στη νότια Ρωσία, μας παρουσιάζει κιόλας έναν ώριμο Λένιν, έναν αριστοτέχνη της ανάλυσης με τα στέρεα συμπεράσματά του, με την ακαταμάχητη πειστική του δύναμη. Δεν είναι δυνατόν να την ονομάσει κανείς την εργασία αυτή " νεανική " γιατί σε μια νεανική εργασία ο συγγραφέας συνήθως είναι πάνω στη διαμόρφωσή του, ψάχνει νάβρει τον εαυτό του, δεν είναι ακόμη κατασταλαγμένος, αναμιγνύει ορθό και μη ορθό. Εδώ προβάλλει ένας ώριμος νους, με εντελώς αποκρυσταλλωμένη την πολιτική θέση."
Μπορεί να είναι αξιοθαύμαστο κι αυτό. Μα θα το λογαριάσουμε πολύ φυσικό κυττάζοντάς το από το ύψος της αποστολής που έθετε η ιστορία στο Λένιν και κυττάζοντάς το ακόμη μέσα στη συνέχειά του. Ύστερ' από τον Αλέξανδρο Ουλιάνωφ, μόνο ο Βλαδίμηρος Λένιν μπορούσε να έλεγε τον καινούργιο λόγο. Οι στίχοι του Μαγιακόφσκι είναι σίγουρα από τις καλλιτεχνικές εκείνες αστραπές που φιξάρουν το συμπυκνωμένο νόημα μερικών αιώνων:
Χρόνια και χρόνια,
διακόσια χρόνια πριν,
τα πρώτα
ακούγονται
μηνύματα
για τη ζωή του Λένιν.
Μέσα στο Λένιν θημωνιάζονται οι καιροί. Άλλωστε στη Ρωσία του 19ου αιώνα τα θαύματα πια είναι μια συνήθεια. Ο επιγραμματικός Λεσκώφ έχει πει πως αν στη Ρωσία της εποχής του καθόταν κανείς ν' απορεί και να θαυμάζει γι' αυτά που έβλεπε θα έπρεπε να μεταβληθεί σε άγαλμα μ' ανοιχτό στόμα. Θαυμάζουνε κι οι σημερινοί μελετητές την πνευματική ανάπτυξη της Ρωσίας, μαζί με τ' άλλα, και για τους γοργούς ρυθμούς της. Για λόγους που έχουν βέβαια την ιστορική τους εξήγηση ο 19ος ρωσικός αιώνας, αρχίζοντας από τον Πούσκιν, τρέχει ορμητικά σαν τη γνωστή μας Τρόικα του Γκόγκολ ή , όπως λέει ο Εσένιν, σαν τ' αλογάκια που έχουν στην τριγωνική τους πρόσοψη οι ρωσικές ίζμπες. Έτσι τρέχουν κι οι βιογραφίες των ανθρώπων. Ο Πούσκιν, ο Λέρμοντωφ, ο Μπελίνσκι, ο Ντομπρολιούμπωφ, ο Πίσαρεφ είναι κοντά στ' άλλα και απίθανα ρεκόρ ταχύτητας σε ωρίμανση και απόδοση. Αλλά και η μελέτη άλλων βιογραφιών δε θα μας εκπλήξει λιγότερο, παρόλο που εκεί η ζωή απλώθηκε μερικές δεκαετίες παραπάνω κι ο χρονικός αριθμητής παρουσιάζεται σχετικά μεγαλωμένος.
Όλα αυτά πρέπει κανείς να τα πάρει υπόψη του πλησιάζοντας το Λένιν. Στη σύλληψη του νέου δρόμου, που έπρεπε ν' ακολουθήσει το ρωσικό επαναστατικό κίνημα, στην ένωση της σοσιαλιστικής θεωρίας με τις επαναστατικές δυνάμεις της κοινωνίας, ο Λένιν παρουσιάζεται έτοιμος από πολύ μικρός - τον ίδιο χρόνο που τέλειωσε το γυμνάσιο και μπήκε στη νομική σχολή του πανεπιστημίου του Καζάν το φθινόπωρο του 1887, τα αστυνομικά πρωτόκολλα και οι εκθέσεις των αστυνομικών πρακτόρων του Καζάν, παρουσιάζουν το Λένιν επικεφαλής μιας φοιτητικής διαδήλωσης: μπροστά γράφουν, ο φοιτητής Βλαδίμηρος Ουλιάνωφ, έξαλλος, με κραυγές και βίαιες χειρονομίες, " το δε πρόσωπό του κατέρυθρο". Ασφαλώς ο ηγέτης της οχτωβριανής επανάστασης διαμορφώνεται μέσα στη συνέχεια των αγώνων για την αφομοίωση της παγκόσμιας επαναστατικής θεωρίας και πραχτικής πείρας, αλλά ο ρόλος αυτού εδώ του σπιτιού, η παρουσία του στη ζωή και στο έργο του Λένιν, η παρουσία των οικογενειακών και των εθνικών παραδόσεων, όπως οι τελευταίες αποκρυασταλλώνονταν εδώ μέσα, θα τον συνοδεύουν σ' όλη του τη ζωή. Ο ίδιος άλλωστε έχει γράψει πολλές φορές για τη μεγάλη επιρροή που άσκησε απάνω του η πρωτοποριακή εθνική παράδοση. " Πριν από το Μαρξ, τον Ένγκελς και τον Πλεχάνωφ, με είχε οργώσει κυριολεκτικά ο Τσερνισέφσκι" έλεγε σ' έναν από τους συγχρόνους του. Το έχει γράψει και στα βιβλία του, όπως λ.χ. στο περίφημο " Τι να κάνουμε ":
" Το ρόλο του πρωτοπόρου αγωνιστή μόνο ένα κόμμα μπορεί τώρα να τον παίξει, ένα κόμμα εξοπλισμένο με πρωτοπόρα θεωρία. Για να σχηματίσει ο αναγνώστης μία κάπως συγκεκριμένη αντίληψη τι σημαίνει αυτό, ας θυμηθεί τους προδρόμους της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας, το Χέρτσεν, το Μπελίνσκι, τον Τσερνισέφσκι και τη λαμπρή πλειάδα των επαναστατών του 1870. Ας αναλογιστεί την παγκόσμια σημασία που αποχτά σήμερα η ρωσική λογοτεχνία."
Πέρα όμως από το σπουδαιότατο αυτό κεφάλαιο, μπορούμε και σ' άλλες, επίσης σπουδαίες πλευρές της προσωπικότητάς του, να ψηλαφήσουμε τους δεσμούς με το φυτώριο του Σιμπίρσκ - ας θυμηθούμε λ.χ. την ηθική ακεραιότητά του για την οποία τόσα ζωντανά επεισόδιά μπορεί κανείς να διαβάσει στις αφηγήσεις των συγχρόνων του, στις αφηγήσεις της ζωής του. Θα ξαναγυρίσουμε για λίγο στο λαμπρό βιβλίο της Σαγκινιάν:
Πέθανε, μας λέει, το 1836 στο Άστραχαν ο παππούς του Λένιν, ο ράφτης Θανάσης Ουλιάνωφ, κι άφησε μια χήρα με τέσσερα παιδιά, ένα φτωχόσπιτο και κανένα πόρο ζωής. Πεθαίνει το 1886 στο Σιμπίρσκ ο πατέρας του Λένιν, ο Ηλίας Ουλιάνωφ, κι αφήνει μια χήρα με έξη παιδιά, με μια σύνταξη κι ένα σπίτι. Πεθαίνει το 1924 στη Μόσχα ο Λένιν. Αφήνει ένα παλιό ρολόι της τσέπης και μια επίσης παλαιϊκιά καδένα - και τα δύο τώρα στο μουσείο. Είχε κι ένα παλτό με με γούνινο γιακά, μονταρισμένο κοντά - κοντά με το βελόνι - τώρα είναι και το παλτό στο μουσείο. Είχε, όταν ζούσε, το μιστό του, μια κατοικία που ανήκε στο κράτος, έπιπλα που ανήκαν και αυτά στο κράτος και είχαν απάνω τη μεταλλική καρτελίτσα της απογραφής. ( Την κατοικία του μπορεί να τη δει κανείς σήμερα στο Κρεμλίνο, ήταν πλάι στο γραφείο του - τρία ή τέσσερα μικρά δωμάτια όπου έμεναν οικογενειακώς με μιαν από τις αδελφές , η μητέρα πέθανε το 1916, η επίπλωση λιτότερη από λιτή, από μια σιδερένια κουκέτα σε κάθε δωμάτιο, ένα κομοδίνο κι ένα γραφειάκι - στων γυναικών τα καμαράκι από μια ντουλάπα - έναν δυό καναπέδες, όλα αυτά συγυρισμένα, σκεπασμένα με αυτοσχέδια κελύφια, ίδια σαν αυτά που είδαμε κι εδώ στο Σιμπίρσκ. Υπάρχει και μια κουζινίτσα μ' ένα τραπεζάκι και τα ελάχιστα απαραίτητα σκεύη.) Ο μιστός του, συνεχίζει η Σαγκινιάν, ήταν λιγοστός κι ο προσωπάρχης του Υπουργικού Συμβουλίου αποφάσισε εν αγνοία του Λένιν να του κάνει αύξηση από 1 Μαρτίου 1918 αντί 500 να του δίνουν 800 ρούβλια. Το αποτέλεσμα ήταν να πάρει πίσω τα 300 ρούβλια με αυστηρότατες παρατηρήσεις. Ούτε βιβλία δικά του είχε. Όσα χρειαζόταν τα ζητούσε δανεικά από τις βιβλιοθήκες. Έχει διατηρηθεί ένα από τα σημειώματά του στη βιβλιοθήκη Ρουμιάνοφ ( αυτή που φέρει σήμερα το όνομά του). Αφού σημειώνει τι βιβλία του χρειάζονταν, κλείνει το σημείωμα με τα εξής: " Αν ο κανονισμός απαγορεύει να δίνονται λεξικά έξω από τη βιβλιοθήκη, παρακαλώ αν είναι δυνατόν να μου δοθούν για τη νύχτα όταν η βιβλιοθήκη είναι κλειστή. Το πρωί θα τα επιστρέψω". Το σκάκι, μόνο το ωραίο σκάκι, χειροτέχνημα του πατέρα του, τότε που εργαζόταν ακόμη δάσκαλος στο Κάτω Νόβγκοροντ και που είχε δει τόσους και τόσους οικογενειακούς αγώνες στο Σιμπίρσκ - μόνο αυτό το σκάκι κουβαλούσε μαζί του ο Ιλίτς στις περιπλανήσεις του ανά την Ευρώπη. Αλλά χάθηκε κι αυτό, κάπου εκεί στη Γαλικία τον καιρό του πολέμου - το κατάσχεσε η αστυνομία...
Μα θα μεταφέρουμε αυτούσιες μερικές παραγράφους από το βιβλίο της Σαγκινιάν:
" ...Όταν στεκόμαστε μπροστά σε μερικές λεπτομέρειες της ζωής του, όπως τις βλέπουμε στα εκθέματα των μουσείων, νιώθουμε μία συγκίνηση, ένα σφίξιμο στην καρδιά και λέμε: " Εξαίρετε, θαυμάσιε Ιλίτς", αλλά αυτό δεν είναι συναισθηματισμός, όπως άλλωστε και στον ίδιο το Λένιν η απλότητα του βίου του, η πλήρης ακτημοσύνη, η οικονομία που έκανε λ.χ ακόμη και στο ντύσιμό του δεν ήταν αποτέλεσμα μιας κάποιας "συναισθηματικής" αντίληψης περί λιτότητας στη ζω΄. Ούτε ήταν από έλλειψη χρόνου, επειδή ο Λένιν δεν είχε τον καιρό να φροντίσει αυτά τα πράγματα με τις διαρκείς περιπλανήσεις του, παρόλο που πράγματι η ζωή του ήταν διαρκής περιφορά...
Ήταν βαθιά ριζωμένο στο χαρακτήρα του Ιλίτς, το είχε συνειδητοποιήσει α π ό π α ι δ ί κι έγινε κατόπιν πεποίθησή του αυτό το αίσθημα, αυτό το γνήσιο, το εντελώς καινούργιο ανθρώπινο αίσθημα να μη μαζεύει, να μη σκλαβώνεται στα πράγματα. Αγαπούσε πολύ, όπως κι η μάνα του, ν' ασχολείται με τη γη, να σκάβει στον κήπο, αγαπούσε την γεωργία κι όταν η μάνα του πούλησε το σπίτι στο Σιμπίρσκ κι αγόρασε ένα μικρό αγρόχτημα στο χωριό Αλκάγιεφκα, έξω από τη Σαμάρα, ο Ιλίτς δόθηκε μ' ενθουσιασμό σ' αυτή την απασχόληση. Αλλά γρήγορα εγκατέλειψε το αγρόχτημα. Αργότερα εξηγούσε το γιατί: α ν τ ι λ ή φ θ η κ ε π ω ς ο ι σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ μ ε τ ο υ ς α γ ρ ό τ ε ς ά ρ χ ι σ α ν ν α π ε ρ ι π λ έ κ ο ν τ α ι, ν α ψ υ χ ρ α ί ν ο ν τ α ι κ α ι ν α π α ί ρ ν ο υ ν α ν ώ μ α λ ο χ α ρ α κ τ ή ρ α.
Εκατοντάδες άνθρωποι που αυτοπαποκαλούνται σοσιαλιστές δε θα σημείωνα , αν ήταν στη θέση του Λένιν, αυτή την αλλαγή των σχέσεων ή δε θ' αποφάσιζαν να δείξουν τέτια ευαισθησία, θα συνέχιζαν τη δουλειά τους. Εκατοντάδες άλλοι θα προσπαθούσαν να πείσουν τους αγρότες ότι δεν έχει και τόση σημασία, που αγόρασαν κι αυτοί ένα αγρόχτημα, στο βάθος της ψυχής τους εξακολουθούν να είναι όπως πρώτα, "σύντροφοι" των αγροτών, ίσιοι μ' εκείνους. Αλλά ο Ιλίτς τόσο είχε αποξενώσει την ιδιοσυγκρασία του ιδιοχτήτη, τόσο επιλήψιμο θεωρούσε να μισθώνει για λογαριασμό του άλλους, ώστε η κατάσταση που διαμορφωνόταν εκεί στην Αλκάγιεφκα, οι σχέσεις αφεντικού προς μουζίκους, του φάνηκε αμέσως ανώμαλη κι απαράδεχτη. Κι έδωσε από την πρώτη στιγμή τέρμα σ' αυτό το κεφάλαιο."
Έτσι μας τα λέει πολύ ορθά η Σοβιετική συγγραφέας. " Το είχε συνειδητοποιήσει α π ό πα ι δ ί " - και πάλι, λοιπόν, όπως και με τον Αλέξανδρο, θα γυρίσουμε στο φυτώριο του Σιμπίρσκ, εδώ που φυτεύονταν οι σπόροι και μεγάλωναν, κάτω από την επίβλεψη των φωτισμένων γονιών, τα φυντάνια για τις νέες καταβολές στον ανθρώπινο χαρακτήρα, για τις ανώτερες, τις εξανθρωπισμένες ποιότητες.
Δε μπορούμε, ξαναπερνώντας από δω, να μην πάμε λίγο πιο πίσω στ' άλλα λαμπρά παραδείγματα από την κληρονομημένη παράδοση. Θα θυμηθούμε άλλη μια έξοχη μορφή, τον πρώτο Ρώσο λογιομάρτυρα που πολύ σωστά η ιστορική έρευνα τον θεωρεί εθνικό διαφωτιστή, κι ακέραιο επαναστάτη. Θέλουμε να πούμε για το Ραντίσεφ, που ήταν κοντά στ' άλλα και θερμός φιλέλληνας. Ο λαμπρός αυτός άνθρωπος έγραψε και τύπωσε μονάχος του το 1799 ένα βιβλίο, ένα κατηγορητήριο κατά του δεσποτισμού και των απάνθρωπων ηθών της εποχής του. Το βιβλίο το πλήρωσε με τη ζωή του. Γιατί δεν έκανε ηθικολογία από καθέδρας - αυτά η Αικατερίνη τα επέτρεπε, της άρεσαν, έγραφε μάλιστα κι η ίδια ηθικολογικά έργα - αλλά μαστίγωνε σκληρά και αναφερόταν όχι στο παρελθόν, ούτε έλεγε κοτσάνες για το μέλλον. Μιλούσε για τα παρόντα, καυτηρίαζε τα κακώς κείμενα. Σ' ένα από τα κεφάλαιά του, περιγράφει μια συζήτηση με κάποιο Ρώσο δουλοπάροικο που τον βρήκε στο χωράφι να δουλεύει. Από τα χείλη του αγρότη μαθαίνουμε τα πολλά πάθη του. Ο συγγραφέας αφού σχολιάσει όσα άκουσε κι αφού προστέσει κι άλλες μερικές παραγράφους στο γενικό κατηγορητήριο κατά της κοινωνίας, αφήνει τον αγρότηα να συνεχίζει τη δουλειά του και συνεχίζει κι ο ίδιος το ταξίδι του. Συνεχίζει την περιοδεία του με την άμαξά του. Την άμαξα την οδηγεί ο δικός του δουλοπάροικος, ο δικός του σκλάβος. Μέρες και νύχτες ακοίμητος, τρελλός για ύπνο, κάθεται εκεί στο μπροστινό κάθισμα και διευθύνει τα γκέμια.
" Παραδομένος όντας στους λογισμούς εκείνους συνέλαβα αίφνης το βλέμμα μου να κατευθύνεται στον υπηρέτη μου, ο οποίος καθόταν εκεί μπροστά αλλά το κεφάλι του πότε έγερνε στη μια πλευρά και πότε στην άλλη πλευρά. Σκοτεινό νέφος σκέπασε ξαφνικά το νου μου και πήρε να διατρέχει το αίμα μου. Μια φλόγα αρχίζοντας από την κορυφή της κεφαλής εκάλυπτε σπιθαμή προς σπιθαμή το πρόσωπό μου. Συναισθάνθηκα τόση ντροπή, ώστε παρ' ολίγον να κλάψω. Επάνω εις την οργήν σου, έλεγα καθεαυτόν, εστράφης κατά των κυρίων εκείνων που καταπιέζουν τον γεωργό στα κτήματά των, αλλά και εσύ άραγε δεν κάνεις το αυτό και μάλιστα κάτι πολύ χειρότερο;..."
....και συνεχίζει " λικρινώς και γενναίως ", όπως θάλεγε ο Μακρυγιάννης, με φράσεις όλο πιο τσουχτερές, με οργή που φλογίζεται, συνεχίζει το κατηγορητήριο στραμμένο πια στον εαυτό του. Αφήνεται σε σκληρό αυτομαστίγωμα. Προσπαθεί να βάλει τέρμα στην ένοχη σιωπή, να δει ποια είναι κι η δική του συμμετοχή στο μεγάλο έγκλημα που νους και καρδιά καταδικάζουν - στην ανώμαλη μεταχείριση των συνανθρώπων.
Βέβαια, το πολυκατατρεγμένο αυτό βιβλίο είχε βρει στοργικό καταφύγιο στο φυτώριο του Σιμπίρσκ. Είναι τώρα ένα από τα εκθέματα του μουσείου, από τις λεπτομέρειες της ζωής του Λένιν μπροστά στις οποίες στεκόμαστε, κυττάζουμε, συλλογιζόμαστε τη μοίρα τους, τη θέση των πραγμάτων μέσα στη μοίρα των ανθρώπων. Των πραγμάτων που κατορθώνουν να διαφυλάξουν με κρυστάλλινη διαύγεια αυτά που όλοι οι άνθρωποι δε μπορούμε, αλλά τα μπορούν μόνο οι μεγάλοι άνθρωποι - μόνο εκείνοι και τα πράγματα - κι αυτή ίσα - ίσα η συνάντησή μας μαζί τους είναι που μας συγκινεί. Όχι γιατί έχουμε εύκολα ή απλοϊκά τα αισθήματά μας, αλλά επειδή ξυπνάν μέσα μας τη στέρεη συγκίνηση της επαφής με τα πρότυπα , με ιδανικές καταστάσεις της ζωής μας.
Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος διαπλέει τον Βόλγα για 20 ημέρες με το μεγάλο ποταμόπλοιο "Λένιν" τον Ιούνιο του 1967, σταματώντας σε διάφορες πόλεις. Μία από αυτές το Σιμπίρσκ , που πήρε το όνομα Ουλιάνωφσκ από το οικογενειακό όνομα των Ουλιάνωφ. Εκεί γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Λένιν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου