Ένα βιβλίο για το γυναικείο στήθος

Η Marilyn Yalom είναι συγγραφέας - ερευνήτρια, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και μου αρέσει ιδιαίτερα για τα πρωτότυπα θέματα με τα οποία ασχολείται και εστιάζουν στη γυναίκα. Στο παρελθόν έχω αναφερθεί σε δυο πολύ αξιόλογα βιβλία της : Ο καιρός των καταιγίδων και Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού .
Το τρίτο εξαιρετικό βιβλίο της που διάβασα αυτές τις μέρες είναι Η Ιστορία του γυναικείου στήθους. Η συγγραφέας ερευνά και καταγράφει την πολιτισμική ιστορία του γυναικείου στήθους σε μια χρονική διάρκεια εικοσιπέντε χιλιάδων χρόνων. Θέμα πρωτότυπο , εξαιρετικά ενδιαφέρον, συναρπαστικό , προκλητικό και ανατρεπτικό ως προς τον τρόπο που η κοινωνία τοποθετείται απέναντι σε ένα μέρος του γυναικείου σώματος και όλο το πλέγμα των προκαταλήψεων και των στερεότυπων που η ίδια έχει κατασκευάσει προκειμένου να ανυψώσει ή να υποβαθμίσει το γυναικείο φύλο στην ιστορική  και κοινωνική του διαδρομή.

Η Αφροδίτη του Grimaldi, 23000π.Χ

Η Yalom στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέρει ότι : " Το ταξίδι που υπόσχεται αυτό το βιβλίο από τις παλαιολιθικές θεές ως το Γυναικείο Απελευθερωτικό Κίνημα, είναι μακρύ και γεμάτο εκπλήξεις. Στη διάρκεια του ταξιδιού συναντάμε προϊστορικά αγάλματα που στα στήθη τους αποδόθηκαν μαγικές ιδιότητες[...] Στον κόσμο της εβραϊκής Βίβλου βρίσκουμε γυναίκες που αποκτούν κύρος, πρωτίστως, ως μητέρες, ενώ στον κόσμο της Καινής Διαθήκης, η Παρθένος Μαρία δοξάζεται ως η εκ θαύματος μητέρα του Θεού των Χριστιανών[...]

 Καθιστή φιγούρα της θεάς Ίσιδας που θηλάζει το γιο της Ώρο. 

Η εικονογραφία της Μαντόνας σε θηλασμό, που για πρώτη φορά παρουσιάστηκε τον δέκατο τέταρτο αιώνα στην Ιταλία, σύντομα χρειάστηκε να αναμετρηθεί με μια νέα, κυρίως σεξουαλική, εικόνα του στήθους.

Ambrogio Lorenzetti, Madonna del Latte, Ιταλία(14ος αι.)

 Σε αναρίθμητους πίνακες και ποιήματα που κυριάρχησαν στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Αγγλία και τη Νότια Ευρώπη στη διάρκεια του δέκατου πέμπτου, δέκατου έκτου και δέκατου έβδομου αιώνα, η ερωτική ικανότητα του στήθους ήρθε να επισκιάσει τις μητρικές και ιερές σημασίες του[...]

 Jean Fouquet, Η Μαντόνα και το βρέφος, έργο γνωστό ως Η Παρθένος του Melun

( δεύτερο μισό του 15ου αι.)Αυτό το πορτρέτο ανήκει στην ερωμένη του Καρόλου Ζ', αντιγράφει τη Μαντόνα και σηματοδοτεί το πέρασμα από το ιερό στήθος στο ερωτικό στήθος

Στην Ολλανδική Δημοκρατία του δέκατου έβδομου αιώνα, ένας νέος παράγοντας προστέθηκε στο συναγωνισμό - αυτός της αστικής ευθύνης.Πίστευαν ότι η γαλακτοφόρος μητέρα που προνοεί για το παιδί της συμβάλλει σημαντικά και στην ευημερία του σπιτικού της και στη συνολική ευημερία της κοινότητας. 

 Paulus Moreelse, Η Sophie Hedwig, κοντέσα του Nassau- Dietz, δούκισσα του Brunswick - Wolfenbuttel, απεικονίζεται ως Ευσπαλχνία(Caritas), 1621

Έναν αιώνα αργότερα, ο μητρικός θηλασμός αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της Γαλλικής Επανάστασης[...] Η ατομική υποχρέωση που είχε μια γυναίκα να θηλάσει συγχωνεύτηκε με τη συλλογική της ευθύνη απέναντι στο Έθνος, να "θηλάσει" τους πολίτες του. Ιδέα που μεταφέρθηκε σε πολυάριθμες εικόνες όπου η Δημοκρατία απεικονιζόταν σαν γυναίκα με γυμνά στήθη, Έτσι το πέρασμα από τον απόλυτο κανόνα στην αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, τα στήθη έγιναν "δημοκρατικά"

Eugene Delacroix, Η Ελευθερία οδηγεί το λαό, 1830

 Καμιά μελέτη για το στήθος δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη χωρίς να δοθεί προσοχή στην ιατρική ιστορία του. Αν και η ιατρική του εικοστού αιώνα εστιάζεται όλο και περισσότερο στον καρκίνο του μαστού, η πρώιμη ιατρική γραμματεία των Ελλήνων και των Ρωμαίων, έδειχνε ισάξιο ενδιαφέρον για τη μητέρα που θηλάζει.[...]

Lorenz Heister, Γενικό Σύστημα Χειρουργικής, Λονδίνο 1748. Περιγραφή μαστεκτομής και των σχετικών εργαλείων

 Ενώ οι γιατροί του δέκατου ένατου αιώνα απέδωσαν στο θηλασμό ηθική διάσταση, οι νέοι επιστημονικοί κλάδοι της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης επισήμαναν την καίρια θέση που έχει το στήθος στη συναισθηματική ζωή του παιδιού[...]
 Από τον δέκατο ένατο αιώνα, οι απαιτήσεις απέναντι στο στήθος αυξήθηκαν με την ίδια ταχύτητα όπως και οτιδήποτε άλλο στη βιομηχανική και μεταβιομηχανική εποχή.

 Διαφήμιση σουτιέν (19ος αι.

 Τα εμπορικά συμφέροντα έχουν περικυκλώσει τις γυναίκες με διαφημίσεις προϊόντων κάθε τύπου για την υποστήριξη και την αύξηση του στήθους[...]

 Εμφυτεύματα σιλικόνης

 Μολονότι τα στήθη είχαν εμπορικό ενδιαφέρον πάντοτε, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, μόνο τα τελευταία εκατό χρόνια η σαρωτική δύναμη του καπιταλισμού οικειοποιήθηκε το στήθος ως προσοδοφόρο[...]

Οι φεμινίστριες και άλλοι ακτιβιστές προσπάθησαν να απελευθερώσουν τις γυναίκες

από τα αυθαίρετα πρότυπα ομορφιάς που προωθούνται από τα Μέσα.[...]

 Jo Spence / Terry Dennett, Colonization, 1982

Οι γυναίκες υποχρεώθηκαν να αντιμετωπίσουν τα ισχυρά νοήματα που τα στήθη φέρουν ως ζωοδότες και καταστροφείς. Από τη μια πλευρά, τα στήθη συνδέονται με τη μεταμόρφωση του κοριτσιού σε γυναίκα, με την ερωτική απόλαυση και με το θηλασμό. Από την άλλη, η σύνδεσή τους με τον καρκίνο και το θάνατο αυξάνεται.

 Η Deena Metzer φωτογραφήθηκε μετά από μαστεκτομή από την Hella Hammid

 Για τις γυναίκες η αντίθεση που υπάρχει μεταξύ του "καλού" και του "κακού" στήθους δεν τοποθετεί τη μητέρα και την αγία ενάντια στην αλήτισσα και την πόρνη, όπως συμβαίνει σε πολλά κείμενα που έχουν γραφτεί από άνδρες. Ούτε προκαλεί στην αντίληψη του παιδιού αντίθεση μεταξύ του " καλού" στήθους που προσφέρει φροντίδα και τροφή και του "κακού" στήθους που αρνείται να δώσει, όπως υποστηρίζουν αρκετές ψυχαναλυτικές θεωρίες. Για τις γυναίκες , τα στήθη τους ενσαρκώνουν στην κυριολεξία την υπαρξιακή ένταση που υπάρχει μεταξύ Έρωτος και Θανάτου - ζωής και θανάτου - με έναν τρόπο ορατό και απτό".(Από την εισαγωγή)

Frida Kahlo, My Nurse and I, 1937, Museum Dolores Olmedo Patino, Mexico City

 Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε εννέα κεφάλαια και στο κάθε ένα η συγγραφέας ερευνά και μελετά τις διαφορετικές όψεις του στήθους ανάλογα με την εποχή. Η αρχή γίνεται με το ιερό στήθος και συνεχίζει με το ερωτικό, το οικιακό στήθος, το στήθος σε σχέση με το έθνος και την πολιτική, το εμπορικό στήθος καθώς και το στήθος στην ιατρική για να καταλήξει με το απελευθερωμένο στήθος και το στήθος σε κρίση.
Πλούσιο σε βιβλιογραφία, σε πηγές, σε εικόνες γλυπτών, ζωγραφικούς πίνακες, γκραβούρες, αφίσες και διανθισμένο με στίχους τραγουδιών και ποιημάτων γραμμένους από άνδρες και γυναίκες που δίνουν το στίγμα κάθε εποχής και των αντιλήψεων της για το στήθος και τη γυναίκα γενικότερα. 
Από τις πιο συγκλονιστικές και οδυνηρές  σελίδες είναι οι μαρτυρίες γυναικών που αναφέρονται σε χειρουργικές επεμβάσεις - ογκοεκτομές και μαστεκτομές - χωρίς αναισθητικό με τη χορήγηση ενός ποτηριού κρασιού μόνο, τα χρόνια που η αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού και η ιατρική επιστήμη βρισκόταν σε εμβρυακή κατασταση.

Thomas Eakins, Th Agnew Clinic, 1889(Εγχείρηση μαστού παρουσία φοιτητών της ιατρικής)

Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσουν όχι μόνο οι γυναίκες αλλά και οι άντρες διότι 
" Το στήθος έδινε και θα συνεχίσει να δίνει , το στίγμα των κοινωνικών αξιών. Στην πάροδο του χρόνου, έχει ενδυθεί και αποδυθεί διάφορους θρησκευτικούς, ερωτικούς, οικιακούς, πολιτικούς και ψυχολογικούς μανδύες, έχει επίσης προσλάβει εμπορικές αποχρώσεις. Σήμερα μας προσφέρει μια αντανάκλαση της ιατρικής και της παγκόσμιας κρίσης. Αγωνιούμε για τα στήθη μας, όπως ακριβώς αγωνιούμε για το μέλλον του κόσμου μας. Τι είδους στήθη θα υπάρχουν για τις γυναίκες και τα μωρά του αύριο; Θα συνεχίσουν οι γυναίκες να αντιμετωπίζουν την αύξηση των κρουσμάτων του καρκίνου του μαστού; Ήδη όσες έχουμε επιζήσει αισθανόμαστε τυχερές που δεν είμαστε το ένα θύμα στα εννέα, και σχεδόν ευλογημένες αν πεθάνουμε έχοντας τα στήθη μας.
Ή άραγε θα επιτύχουμε να αναχαιτίσουμε, ακόμη και να καταστείλουμε, την έξαρση του καρκίνου του μαστού; Αν τα καταφέρουμε αυτό θα αποτελεί μια νίκη όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά για όλους μας - νίκη για την ίδια τη ζωή σε πείσμα όλων όσων απειλούν να μας εξοντώσουν. " Σώστε το στήθος" είναι ένα σύνθημα που όλος ο κόσμος μπορεί να ασπαστεί."(Marilyn Yalom)

Mairilyn Yalom, Η ιστορία του γυναικείου στήθους, Άγρα 2009, α' ανατύπωση