Το ελληνικό 1848

Οδόφραγμα στην οδό Soufflot του Horace Vernet (1848)

Γράφει η ofisofi // atexnos

Ο Τάσος Βουρνάς  έγραψε το 1947, σε νεαρή ηλικία, την μελέτη « Το ελληνικό 1848» , η οποία θα δημοσιευόταν ως συμβολή της ελληνικής Αριστεράς στα 100 χρόνια ( 1848 -1948) από την ευρωπαϊκή εξέγερση του 1848. Τα γεγονότα που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν την δημοσίευσή της. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1952 σε περιορισμένα αντίτυπα  ,αλλά και λάθη , από φίλους του συγγραφέα που βρισκόταν εξόριστος στον Άη – Στράτη. Το 1956 κυκλοφόρησε από τις «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις».

Ο Τάσος Βουρνάς ανατύπωσε το αντίτυπο των Πολιτικών και Λογοτεχνικών Εκδόσεων το 1983 διευκρινίζοντας ότι δεν έκανε καμία προσθήκη αν και θα είχε να συμπληρώσει ή να ερμηνεύσει πολλά μετά από τόσα χρόνια.

«Δεν το έκανα, από συμπάθεια σε μια νεανική μου δουλειά, που δεν είδε φυσιολογικά , όταν έπρεπε, το φως της δημοσιότητας. Αλλά και υπό τη μορφή που αναπαράγεται σήμερα, προσφέρει πολλά και άγνωστα στοιχεία στον αναγνώστη, που φωτίζουν ένα μικρό χρονικό διάστημα της ιστορίας των αγώνων του ελληνικού λαού»

Το βιβλίο αυτό το ανακάλυψα πρόσφατα και το διάβασα με πολλή προσοχή και ενδιαφέρον τοποθετώντας τη μελέτη στην εποχή που γράφτηκε  και λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη επαρκών πηγών και στοιχείων. Έτσι κι αλλιώς η απήχηση του ευρωπαϊκού 1848 στην Ελλάδα δεν είναι και από τα πλέον γνωστά ιστορικά θέματα.


Οι βασικές πηγές του συγγραφέα ήταν οι εφημερίδες που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα του 1848, οι λιγοστές αφηγήσεις και μαρτυρίες και η διαθέσιμη βιβλιογραφία το 1947.

Eduard Lear, Αθήνα (1848)

Η μελέτη αρχίζει από την εποχή που έγινε η συνταγματική μεταβολή της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά των πολιτικών κομμάτων που πρωταγωνίστησαν στο χρονικό διάστημα 1843 -1848. Στην εξουσία βρίσκεται το « γαλλικό» κόμμα του Ι.Κωλέττη , στην αντιπολίτευση το « αγγλικό» κόμμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και το «ρωσικό» του Α. Μεταξά. Ο βασιλιάς Όθωνας και ο αυλικός περίγυρος παίζουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Καταλυτική είναι η παρουσία και οι επεμβάσεις των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων , οι οποίοι ουσιαστικά κυβερνούν και ρυθμίζουν το πολιτικό σκηνικό ανάλογα με τα συμφέροντα των χωρών τους οδηγώντας την κατάσταση σε αδιέξοδο.

Ανάμεσα σε όλους αυτούς κινείται σε αργούς ρυθμούς και ζει σε δύσκολες συνθήκες ο ελληνικός λαός. Τα προβλήματα που τον ταλαιπωρούν είναι  πολιτικά , κοινωνικά, εθνικά και η διανομή των εθνικών γαιών.

Αρκετά χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, το νεοϊδρυθέν κράτος παραδόθηκε  στους ξένους .Η ανεξαρτησία και οι συνταγματικές ελευθερίες παρέμεναν αιτήματα . Κάθε ζωντανό κοινωνικό στοιχείο παραμερίστηκε, οι αγωνιστές κυνηγήθηκαν και  άνοιξαν οι πόρτες στο ξένο κεφάλαιο. Η κυβέρνηση του Ι. Κωλέττη για να μπορέσει να επιβάλει την εξουσία της και να αμβλύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις και αντιδράσεις επινόησε την ιδεολογία και την πολιτική της Μεγάλης Ιδέας. Και σε όλα αυτά ερχόταν να προστεθεί το φλέγον ζήτημα της εθνικής γης , η οποία δεν διανεμήθηκε  στους ακτήμονες καλλιεργητές και αγρότες αλλά ξεπουλήθηκε  με πλασματικές δημοπρασίες και πέρασε στα χέρια των τσιφλικάδων. Η φτώχεια, οι διωγμοί , η καταπίεση έσπρωχναν τους αγρότες στον ένοπλο αγώνα , ο οποίος στο δεύτερο μισό του 19ου αι. εκφυλίστηκε  σε ληστεία.

Η κατάσταση μετά την 3η Σεπτεμβρίου 1843 δεν είχε αλλάξει ουσιαστικά καθώς δεν έλυσε κανένα από τα μεγάλα προβλήματα και δεν έδωσε τους θεσμούς που διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια του αγώνα της ανεξαρτησίας. Αντιθέτως διευκόλυνε το παλάτι να φέρει  συνταγματικά  στην εξουσία τον Κωλέττη και το κόμμα του. Επιπλέον η εξάρτηση από την πολιτική της Γαλλίας είχε πάρει τη μορφή υποταγής . Τη χώρα ουσιαστικά  κυβερνούσε ο Γάλλος πρεσβευτής.


Το 1847 η Ευρώπη ήταν ένα  ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί . Η οικονομική κρίση  δεν άργησε να την οδηγήσει  στη σύγκρουση του 1848. Στις 22 Φεβρουαρίου 1848 ξέσπασε  επανάσταση στο Παρίσι στην οποία συμμετείχε ενεργά μαζί με τα αστικά δημοκρατικά κόμματα η γαλλική εργατική τάξη. Η εργατική τάξη ήταν η νέα τάξη που γεννήθηκε με την ανάπτυξη των νέων παραγωγικών σχέσεων. Η επανάσταση ανέτρεψε  την υπάρχουσα γαλλική κυβέρνηση και τον Λουδοβίκο – Φίλιππο και στη θέση τους ιδρύθηκε  η δεύτερη γαλλική δημοκρατία. Μόνο που με την εγκαθίδρυση της έπνιξε στο αίμα τους εργάτες που ζητούσαν να ληφθούν άμεσα μέτρα για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και να αντιμετωπισθούν ένοπλα οι αντιδράσεις της Ρωσίας και της Αυστρίας. Η προσωρινή λαϊκή εξουσία των εργατών καταλύθηκε και οι εργάτες δολοφονήθηκαν στους δρόμους του Παρισιού. Η σπίθα της όμως εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.

Eduard Lear, Λαμία (1848)

Στην Ελλάδα τα γεγονότα της Γαλλίας είχαν μεγάλο αντίχτυπο. Η κυβέρνηση  φάνηκε να χάνει τα στηρίγματά της και αυτό δημιούργησε πολλές ανησυχίες στο παλάτι και στην ολιγαρχία. Ο λαός όμως που έβλεπε ότι ο εκδημοκρατισμός δεν ερχόταν και οι αλλαγές μετά το 1843 δεν ήταν οι αναμενόμενες άρχισε να τρέφει ελπίδες για την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού.

Πνοές δημοκρατίας έφτασαν και στην Ελλάδα από το 1847, τις οποίες προσπάθησε να εκμεταλλευτεί η αγγλική πολιτική καλλιεργώντας τους πόθους του ελληνικού λαού για αλλαγές στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Το παλάτι διαισθάνθηκε τον κίνδυνο αλλά τα γεγονότα ήταν πιο γρήγορα. Δύο παλαίμαχοι στρατηγοί του αγώνα της ανεξαρτησίας, ο Θοδωράκης Γρίβας και ο Νικόλας Κριεζώτης παραιτήθηκαν από τις θέσεις τους . Αρχές καλοκαιριού του 1847 προκηρύχθηκαν  εκλογές και η ατμόσφαιρα ήταν  εκρηκτική. Οι οπαδοί του Κωλέττη ετοίμαζαν εκλογικό πραξικόπημα  και η αντιπολίτευση σε συνεργασία με την αγγλική πρεσβεία  τις αντιδράσεις της. Ένοπλα επεισόδια ακολούθησαν  τις αυθαιρεσίες των Κωλεττικών.

Στις 6 Ιουνίου 1847, τέσσερις μέρες πριν τις εκλογές ξέσπασε ανταρσία με επικεφαλής τον Θ. Γρίβα και μετά από λίγες μέρες ξεσηκώθηκε ο Ν. Κριεζώτης στη Χαλκίδα. Αντάρτικη σημαία σήκωσαν στη Δυτική Ελλάδα οι Ιωάννης Φαρμάκης, Μακρυγιάννης και Βοζαΐτης. Δυναμικές επεμβάσεις του στρατού κατέστειλαν τις στάσεις και οι Κωλεττικοί κατέλαβαν πάλι την εξουσία ενώ η Αγγλία  ενέτεινε τις μηχανορραφίες ηλεκτρίζοντας ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα. Μέσα σε αυτή την τεταμένη πολιτική κατάσταση ήρθε  να προστεθεί και ο ξαφνικός θάνατος του Ι.Κωλέττη τον Αύγουστο του 1847, γεγονός που προκάλεσε χαρά στην Αγγλία και μεγάλη ανησυχία στη Γαλλία.

Την πολιτική του Κωλέττη συνέχισαν οι διάδοχοί του. Το παλάτι προσπαθούσε  να μετριάσει την ένταση με χλιαρό τρόπο στρεφόμενο στην αντιπολίτευση χωρίς όμως να διαλύσει τη Βουλή του Κωλέττη που τον στήριζε. Η άρνηση της αντιπολίτευσης να αναλάβει την εξουσία με αυτή τη Βουλή οδήγησε τον Όθωνα στην απόφαση να αναθέσει την κυβέρνηση στον Κίτσο Τζαβέλλα, πιστό όργανο του Κωλέττη , γεγονός που ξεσήκωσε  θύελλα αντιδράσεων και διαμαρτυριών στην αντιπολίτευση που κατήγγειλε την πράξη του βασιλιά ως υπέρβαση του Συντάγματος.

Τα γεγονότα του 1848 δημιούργησαν την επιθυμία στην αντιπολίτευση να ανατρέψει τους Κωλεττικούς και να καταλάβει την εξουσία. Ο επαναστατικός άνεμος προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στην Ελλάδα με την αντιπολίτευση να οργανώνει ένα μεγαλειώδες εορταστικό γεύμα και μικροδιαδηλώσεις . Η κυβέρνηση από τη μεριά της δυνάμωσε τα τρομοκρατικά μέσα, κατέβασε στην Αθήνα το στρατό και απαγόρευσε στη γαλλική παροικία τους εορτασμούς. Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε ακόμη περισσότερο και το πολιτικό αδιέξοδο οδήγησε την κυβέρνηση Τζαβέλλα σε παραίτηση στις 7 Μαρτίου 1848.

Ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης στηριγμένη στο σύνταγμα ναυάγησε και μέσα στη γενική αναταραχή , την αντιπαλότητα και τη λαϊκή αγανάκτηση το παλάτι όρκισε νέα κυβέρνηση στις 8 Μαρτίου με τον Κ. Κουντουριώτη. Το κωλεττικό σύστημα και οι αυλικοί εξακολουθούσαν  όμως να ρυθμίζουν την πολιτική ζωή.

Μέσα σε αυτή την τεταμένη κατάσταση η λαϊκή οργή ξέσπασε σε ένοπλο ξεσηκωμό τον Απρίλιο γιατί ο λαός πείστηκε  ότι τίποτε δεν άλλαξε και ότι όλα ήταν απάτη.

Συνωμοτικές  κινήσεις σημειώθηκαν  στην Αθήνα και το παλάτι με τους υποστηρικτές του πρόβαλαν  τη Μεγάλη Ιδέα και καλλιέργησαν  την πολεμική αναμέτρηση με την Τουρκία.

Μέσα στο Μάρτιο του 1848 η επαναστατική ατμόσφαιρα εντάθηκε , η νεολαία και ιδιαίτερα οι φοιτητές εξεγέρθηκαν. Τα καφενεία της Αθήνας έγιναν κέντρα συζητήσεων και συγκεντρώσεων των ξεσηκωμένων νέων.

Όσο πλησίαζε η 25η Μαρτίου τόσο το πολιτικό κλίμα φορτιζόταν καθώς οι συνωμοτικές  ομάδες την είχαν ορίσει ως ημέρα παλλαϊκού ξεσηκωμού.

Την 25η Μαρτίου 1848  η κυβέρνηση και το παλάτι πήραν  έκτακτα στρατιωτικά μέτρα στο κέντρο της Αθήνας και δημοσίευσαν  το διάταγμα της αμνηστίας που ήταν αίτημα λαϊκό, σε μια προσπάθεια να ηρεμήσουν τα πράγματα. Η κίνηση αυτή δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα γιατί εξαιρούσε τρεις φημισμένους από την εποχή της επανάστασης του 1821 αγωνιστές.


Οργανωμένες ομάδες με δημοκρατικά συνθήματα ήταν έτοιμες να τεθούν επικεφαλής του λαού.

Σκηνή εκτοπισμού χωρικών από κρατικά όργανα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

«Η εξουσία εώρτασε την εθνική εορτήν της 25/3 έντρομος, πεφοβισμένη και περιφρουρουμένη πανταχόθεν. Οι πολίται απεναντίας εώρτασαν αυτήν ήσυχοι και ελεύθεροι πάσης υπονοίας. Π ο τ έ  τ ο σ α ύ τ η  κ ί ν η σ ι ς  λ α ο ύ  δ ε ν  ε φ ά ν η  ε ι ς  τ α ς Α θ ή ν α ς, όση καθ’ όλην την ημέραν και καθ’ όλην σχεδόν την νύκτα της παρελθούσης Πέμπτης. Η κίνησις αύτη του λαού, καίτοι ήσυχος, ετάραττε και έτι εφόβιζε την εξουσίαν. Ο λαός ημποδίζετο να προχωρή προς τα ανάκτορα…

Φοιτητές τινές του Πανεπιστημίου μετά διαφόρων πολιτών, συνελθόντες εις το κεντρικώτερον ξενοδοχείον εσυμποσίασαν έψαλαν δε και ύψωσαν προπόσεις διαφόρους, μεταξύ των οποίων διεκρίθη η υπέρ των φοιτητών του Βερολίνου και Βιέννης γενομένη υπό του κ. Α. Παλαιολόγου. Καταβάντες του ξενοδοχείου δια να διευθυνθώσιν ευτάκτως προς την οδόν Ερμού, σ υ ν ω δ ε ύ θ η σ α ν  υ π ό  α π ε ί ρ ο υ  π λ ή θ ο υ ς  π ο λ ι τ ώ ν, οίτινες προπορευόμενοι εζητωκραύγαζαν εκ διαλειμμάτων υπέρ της Ελλάδος, του στρατού και της εθνοφυλακής. Μόλις επλησίασεν εις το τέλος της Ερμαϊκής οδού όθεν έμελλαν να εισέλθωσιν εις την πλατείαν Συντάγματος, αίφνης κατά διαταγήν αξιωματικού τινός του ιππικού, ως λέγεται, περίπολός τις εξ επτά ιππέων επιπίπτει με τα ξίφη κατά του αόπλου πλήθους. Καταπατούνται οι άνθρωποι ένεκα ταραχής, θέλοντες να φύγουν. Πολλοί έπαθον κυρίως και μάλιστα γυναίκες και παιδία. Η διαγωγή αύτη των ιππέων επροξένησεν εντύπωσιν δυσάρεστον» ( «Καρτερία» φ. 278/27/3/48)

Από τα μέσα Μαρτίου έως τα μέσα Απριλίου του 1848 η πολιτική ζωή της χώρας κυριαρχείται από το κυβερνητικό κόμμα, το αγγλόφιλο κόμμα του Μαυροκορδάτου, το ρωσόφιλο και το δημοκρατικό. Αυτό το τελευταίο γεννήθηκε από τους αγώνες του ελληνικού λαού μετά την απελευθέρωση, επηρεάστηκε  από τα γεγονότα της εξεγερμένης Ευρώπης και ζητούσε  δημοκρατικές λύσεις στο εσωτερικό της χώρας με ανατροπή του Όθωνα.

Αν και συγκινούσε  λαϊκές μάζες και τμήματα της νεολαίας δεν ήταν σε θέση να οργανώσει τους αγώνες τους , δεν είχε  πολιτική οργάνωση και καθοδήγηση. Είχε όμως να αντιμετωπίσει το ιδεολογικό μέτωπο της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης  που ταύτιζαν  τη δημοκρατία με την αναρχία και υποστήριζαν  ότι οι δημοκρατικές αλλαγές θα φέρουν δυστυχία στην Ελλάδα. Επιπλέον αντιμετώπιζε  την τσαρική απειλή ότι θα καταπνίξει κάθε απόπειρα ανατροπής του θρόνου με όλα τα μέσα .

Έτσι στα τέλη Μαρτίου κυβέρνηση, παλάτι , αντιπολίτευση ανησυχούσαν για τη λαϊκή οργή και φοβούνταν  έναν ενδεχόμενο ξεσηκωμό.

Από την άλλη μεριά οι αγωνιστές που είχαν καταφύγει στα εδάφη που ανήκαν ακόμη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία περίμεναν  την κατάλληλη στιγμή για να πάρουν τα όπλα. Τις πρώτες δέκα ημέρες του Απριλίου αντάρτες συγκεντρώθηκαν στην ελληνοτουρκική μεθόριο και άρχισαν τις συνεννοήσεις με παραμεθόρια ελληνικά στρατιωτικά τμήματα προκειμένου να δράσουν από κοινού εναντίον της Κυβέρνησης.

Στις 9 Απριλίου 1848 από τη συνοριακή γραμμή Δερβέν – Φούρκα εισέβαλαν οι αντάρτες στο ελληνικό έδαφος. Τα νέα έφτασαν  γρήγορα στην Αθήνα και προκάλεσαν  μεγάλη εντύπωση. Πολλοί ήταν εκείνοι που περίμεναν να αρθεί το πολιτικό και κοινωνικό αδιέξοδο με την πράξη αυτή των ανταρτών.

Η Κυβέρνηση και το παλάτι αρχικά προσπάθησαν  να αποσιωπήσουν τα γεγονότα αλλά μπροστά στη λαϊκή αγανάχτηση και τα δημοσιεύματα του Τύπου ανακοίνωσαν  επίσημα την εισβολή μία βδομάδα μετά. Συγχρόνως έγινε  και η πρώτη προσπάθεια να αποδώσουν το γεγονός σε τουρκική υποκίνηση.

Η ένοπλη εξέγερση όμως εξαπλώθηκε με μεγάλη ταχύτητα στις παραμεθόριες περιοχές. Οι αγρότες ακολούθησαν  μαζικά τους αντάρτες και όλη η περιοχή της Λαμίας εκτός από την πόλη, περιήλθε  στα χέρια των ανταρτών, οι οποίοι είχαν τη λαϊκή υποστήριξη και κυκλοφόρησαν  προκηρύξεις.

Όταν οι αντάρτες προωθήθηκαν  στον Ελικώνα η πανικόβλητη Κυβέρνηση αποφάσισε να δράσει. Συγχρόνως το κόμμα του Μαυροκορδάτου τοποθετήθηκε  εχθρικά στην ένοπλη εξέγερση.

Στις 14 Απριλίου άρχισε  τον ιδεολογικό πόλεμο εναντίον των ενόπλων διακηρύσσοντας επίσημα ότι η εισβολή γίνεται με οθωμανικά στρατεύματα και ανάγγειλε  στρατιωτικά μέτρα. Η εξέγερση όμως πήρε πανελλήνιες διαστάσεις και εξαπλώθηκε ,εκτός από τη Στερεά και την Αθήνα, στην Καλαμάτα, την Κόρινθο και τον Πύργο. Αυτό προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση και πανικό στις κυβερνητικές δυνάμεις  καθώς οι στρατιώτες δεν ήθελαν  να πολεμήσουν τους αντάρτες. Η στρατολόγηση ντόπιων συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις επίσης και έτσι η Κυβέρνηση αναγκάστηκε  να στρατολογήσει άντρες από περιοχές που δεν έλεγχαν οι αντάρτες ξοδεύοντας τεράστια και ανεξέλεγκτα ποσά.. Και οι αντάρτες από τη μεριά τους στρατολογούσαν αγρότες και προετοιμάζονταν για αποφασιστική σύγκρουση.

Αν και οι αντάρτες προέλαυναν  στα αστικά κέντρα εντείνοντας και την πολιορκία της Λαμίας συγκρουόμενοι με το στρατό εντούτοις δεν μπόρεσαν να ελέγξουν την κατάσταση λόγω έλλειψης συντονισμού των δυνάμεων τους και απουσίας σοβαρού στρατηγικού σχεδίου.

Η Κυβέρνηση προσπάθησε  να συγκεντρώσει τις τακτικές δυνάμεις σε στρατόπεδα – βάσεις στη Θήβα, στη Λειβαδιά και την Εύβοια αλλά να  στρατολογήσει και ατάκτους με βίαιο τρόπο και με διάθεση πολύ μεγάλων χρηματικών ποσών για την πληρωμή τους. Σε αυτό συνέβαλε και η Εθνική Τράπεζα σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί το καθεστώς των διαδόχων του Κωλέττη στην εξουσία.

Οι άτακτοι δεν άφησαν  τίποτε όρθιο στο πέρασμά τους καταληστεύοντας και λεηλατώντας την ύπαιθρο.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση το ρωσόφιλο κόμμα πρότεινε συμβιβασμό διότι η τσαρική διπλωματία φοβόταν την ανατροπή του Όθωνα. Η κυβέρνηση και το παλάτι όμως είχαν αποφασίσει να αντιμετωπίσουν την εξέγερση στην περιοχή της Φθιώτιδας δυναμικά .

Στις 24 Απριλίου  εκδηλώθηκε εξέγερση στην Καλαμάτα που οδήγησε σε κατάληψη της πόλης. Ο αντίχτυπος της ήταν τεράστιος στην Αθήνα. Συγχρόνως οι Αθηναίοι μαθαίνουν και την εξέγερση των αγροτών στην περιοχή της Κορίνθου.


Οι εξεγερμένοι  τόσο στην Καλαμάτα όσο και στην Κόρινθο κυκλοφόρησαν προκηρύξεις , οι οποίες αποτελούν εξαιρετικά δημοκρατικά ντοκουμέντα για το ελληνικό 1848 και εμπνέονται  από τα ιδανικά των ευρωπαϊκών αστικοδημοκρατικών εξεγέρσεων.

Καφενείο στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αι.

«Φίλοι συμπολίται,

Κάμνοντες χρήσιν του συνταγματικού δικαιώματος του ελευθέρως εκφράζεσθαι, φέρομεν κατά τας επικειμένας δεινάς περιστάσεις εις γνώσιν της Υ.Μ. τας εξής σκέψεις.

Νέα εποχή ιστορίας μετέβαλε την φάσιν του κόσμου. Τα έθνη εγείρονται προς ανάκτησιν και υπεράσπισιν των καταπατηθέντων δικαιωμάτων των και ελευθεριών των. Τα παλαιά ολέθρια συστήματα κατέπεσαν ως ιστός αράχνης. Ο Μεττερνίχος και μετ’ αυτού το σύστημά του κατέπεσαν. Ο Βασιλεύς Φίλιππος και ο Γκιζώτος, οίτινες κυβερνώντες συνταγματικώς, εμόλυναν το σύνταγμα δια των αισχροτέρων μέσων της διαφθοράς, κατέπεσαν μετά του συστήματός των. Τα έθνη εις τα οποία επεκτείνονται αι αλύσσεις των συστημάτων τούτων, διέσπασαν αυτάς και αι κυβερνήσεις εχειραφέτησαν τους λαούς αυτών. Μία φωνή εγείρεται πανταχόθεν, η φωνή της απελευθερώσεως , η φωνή της χειραφεσίας των λαών, η φωνή της ενώσεως των εθνικοτήτων. Η Γερμανία σχηματίζεται εις εν, η Ιταλία θέλει αποτελεί εν έθνος, εις δεν την αδελφήν αυτής, την ένδοξον Ελλάδα, δεν αρμόζει να μένη απλώς θεατής. Η απελευθέρωσις και η συγκέντρωσις της ελληνικής φυλής υπό την νέαν Ελλάδα, και υπό έναν αρχηγόν ( σημ συγγρ. Η αναζήτηση αρχηγού πρέπει να νοηθεί εδώ στα κοινοβουλευτικά πλαίσια. Το κήρυγμα του – δημοκρατικό κι όχι δεσποτικό – πείθει) τον αρχηγόν αυτής, είναι το αίσθημα το κυριεύον τους απανταχού έλληνας και το μόνον υπάρχον σύνθημα. Από τα ιδέας ταύτας και από τα αισθήματα ταύτα κυριευόμενος και ο μεσσηνιακός λαός και από την πεποίθησιν ότι το κυβερνούν την Ελλάδα φθοροποιόν σύστημα απορέει εκ των φθοροποιών εκέινων συστημάτων, εγείρεται σήμερον και εκφράζει πανδήμως και μετά θάρρους τα μέσα εκείνα δια της ενεργείας των οποίων δύναται να φθάση εις τον περί ου ο λόγος σκοπόν προς αποφυγήν επικειμένου κινδύνου και προς σωτηρίαν της πατρίδος και του θρόνου. Τα δε μέσα ταύτα είναι τα εξής.

Αον) Διάλυσιν της Βουλής, σχηματισθείσης υπό παρανόμου συστήματος, μέσων διαφθοράς και πλαστογραφίας και την συγκάλεσιν νέας Βουλής δια βουλευτών εκλεγμένων ελευθέρως και δια της ελευθέρας ψήφου των λαών.

Βον) Γενικήν αμνηστείαν δια τους ένεκα πολιτικών εγκλημάτων καταδιωκομένους.

Γον) Πλήρη και ιεράν εφαρμογήν του Συντάγματος.

Δον) Κατάργησιν συστήματος Κυβερνητικού στηριζομένου εις τα πρόσωπα και τείνοντας εις την διαίρεσιν του έθνους και εις σχηματισμόν φατρίας κατά του έθνους και καθιέρωσιν συστήματος στηριζομένου εις αρχάς υγιείς και ηθικάς ουχί υπό ανθρώπων αμαθείας αλλ’ υπ’ ανδρός παιδείας, αρετής και ικανότητος και απολαμβανόντων την γενικής του έθνους υπόληψιν.

Εον) Απομάκρυνσιν όλων των προσώπων των περιστοιχούντων επιβούλως τον θρόνον και υποστηριζόντων το φθοροποιόν εκείνον σύστημα το μολύναν το έθνος δια της διαφθοράς και το εκκενώσαν το ταμείον δια της καταχρήσεως και της σπατάλης του δημοσίου πλούτου.

ΣΤον) Τον σχηματισμόν της εθνοφυλακής και την βαθμηδόν ανάπτυξιν και αύξησιν του ναυτικού στόλου και του στρατού.

Δια των μέσων τούτων δύναται ν’ απομακρύνη τους περιστοιχούντας τον θρόνον και την πατρίδα κινδύνους και να φθάση εις τον περί ου ο λόγος σκοπόν, και την ευημερίαν του Ελληνικού λαού και την απελευθέρωσιν αδελφών και Ελλήνων.

24 Απριλίου 1848, Καλάμαι

                                           Ο συμπολίτης σας

                                            Γ. Ι. Περρωτής»

Η αντιπολίτευση θορυβήθηκε  και η κυβέρνηση πήρε  σκληρά μέτρα με στόχο την κατάπνιξη του ένοπλου κινήματος τόσο στη Στερεά όσο και στην Πελοπόννησο.

Οι εξεγέρσεις στην Πελοπόννησο τελικά δεν μπόρεσαν να εξελιχθούν. Εκφυλίστηκαν και κατέρρευσαν εξαιτίας των ανώριμων τοπικών συνθηκών,  την έλλειψη συντονιστικού οργάνου και στρατιωτικού σχεδίου που θα συνένωνε τους Πελοποννήσιους με τους Στερεοελλαδίτες.

Διαβάζοντας τις προκηρύξεις των εξεγερμένων παρατηρεί κανείς ότι δεν έθεταν ζήτημα ανατροπής του βασιλιά, αντιθέτως φαίνονται να τον υποστηρίζουν. Αυτό μάλλον είχε σχέση με τους ανταγωνισμούς , τις διαμάχες και τις επιρροές των ξένων δυνάμεων στην πολιτική ζωή του τόπου αλλά και τις βαθιές ρίζες των τζακιών που στήριζαν το παλάτι και επηρέαζαν μεγάλες μάζες αγροτών κάνοντας τους να πιστεύουν ότι ήταν σύμβολο ανεξαρτησίας, εγγύηση εσωτερικής ησυχίας , μελλοντικής απελευθέρωσης των υπόδουλων ελλήνων και εξασφάλισης της ευρωπαϊκής βοήθειας. Παρ’ όλα αυτά ο θρόνος απειλήθηκε.

Αν στην Πελοπόννησο οι εξεγέρσεις εκφυλίστηκαν, στη Στερεά   οι αντάρτες συνέχιζαν  να νικούν και η Κυβέρνηση έριχνε  συνεχώς νέες δυνάμεις στη μάχη αποφασισμένη να δώσει τέλος στην ένοπλη εξέγερση. Η τελευταία μάχη δόθηκε  στην Υπάτη όπου μετά από ολιγοήμερη πολιορκία η πόλη εγκαταλείφθηκε  από τους αντάρτες σηματοδοτώντας την κατάρρευση του αντάρτικου μετώπου και τη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων ( 8-9 Μάη 1848)

Έτσι ένα μήνα μετά ο ένοπλος αγώνας έληξε με νίκη των κυβερνώντων αφού πέρασε από πολλές φάσεις και απείλησε το καθεστώς και το θρόνο.

Τα αίτια της κατάρρευσης του μετώπου των ανταρτών αποδόθηκαν  στην απουσία πολιτικής ηγεσίας ικανής να συντονίσει και να διεξάγει τον αγώνα, σε βασικά σφάλματα τακτικής, στην έλλειψη ενιαίου στρατηγικού σχεδίου και στην ανωριμότητα των συνθηκών.

Η ήττα των ανταρτών έφερε πολλά δεινά στους αγρότες. Διωγμοί, συλλήψεις, φυλακίσεις και δολοφονίες ξέσπασαν σε βάρος τους. Οι φυλακές Λαμίας και Χαλκίδας γέμισαν από αγρότες της Φθιώτιδας, Παρνασσίδας και Βοιωτίας. Περιουσίες λεηλατήθηκαν. Στην Αθήνα η Κυβέρνηση ενέτεινε τα αστυνομικά μέτρα και στράφηκε κατά της αντιπολίτευσης. Η Αγγλία ανησυχώντας για τη θέση της στη Μεσόγειο πίεσε  τον Όθωνα να εγκαταστήσει αγγλόφιλη κυβέρνηση.

Το αποτέλεσμα ήταν στις 26 Ιουνίου 1848 να γίνει ανασχηματισμός αλλά διατηρώντας τον ίδιο Πρωθυπουργό για αρκετό διάστημα.


Η θητεία του ελληνικού 1848 τελείωσε μέσα σε μια ατμόσφαιρα βίας και αυθαιρεσίας και καταστολής. Παρ’ όλα αυτά όμως έχει την αξία του και τη σημασία του καθώς έθεσε ζητήματα πολιτικά και κοινωνικά ανεξάρτητα από την πραγμάτωσή τους και τις  έντονες ιδιομορφίες του  σε σχέση με το ευρωπαϊκό 1848 .

Τάσος Βουρνάς, Το ελληνικό 1848. Αγώνες για κοινωνικό και πολιτικό μετασχηματισμό στην Ελλάδα κάτω από την επίδραση των ευρωπαϊκών αστικοδημοκρατικών εξεγέρσεων. Εκδόσεις Αφων Τολίδη, Αθήνα 1983