Η Γαλλική Επανάσταση στη μνήμη των γυναικών

Charlotte Corday

Στο βιβλίο της Ιστορίας της Γ΄Γυμνασίου και στην ενότητα: Η έκρηξη και η εξέλιξη της Γαλλικής Επανάστασης, υπάρχει ένα παράθεμα που φέρει τον τίτλο "Τα δικαιώματα των γυναικών αγνοήθηκαν και από τους επαναστάτες" και αναφέρεται στην Ολυμπία ντε Γκουζ ως εξής:
" Η Ολυμπία ντε Γκουζ υπήρξε μία από τις μαχητικότερες αγωνίστριες της γαλλικής επανάστασης. Άσκησε αυστηρή κριτική στους συντάκτες της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, επειδή αγνόησαν τις γυναίκες. Εκτελέστηκε στη λαιμητόμο το 1793." Και ακολουθεί το παράθεμα: " Γυναίκες ξυπνήστε! Το μήνυμα της λογικής ακούγεται σ' ολόκληρο τον κόσμο! Ανακαλύψτε τα δικαιώματά σας! Η ισχυρή αυτοκρατορία της φύσης δεν περιβάλλεται πλέον από την προκατάληψη, τον φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τα ψέματα. Η φλόγα της αλήθειας έχει σκορπίσει τα σύννεφα της ανοησίας και της καταπίεσης. Ο άνδρας, που ήταν μέχρι χθες υποδουλωμένος, έχει πολλαπλασιάσει τη δύναμή του και χρειάζεται και τη δική σας βοήθεια για να σπάσει τις αλυσίδες του. Με το να απελευθερωθεί μόνο αυτός, αδικεί κατάφωρα τη σύντροφό του. Γυναίκες, γυναίκες! Πότε θα πάψετε να είστε τυφλές; Τι έχετε  κερδίσει μέχρι τώρα από την επανάσταση;[...]Αγωνιστείτε , λοιπόν, για τα δικαιώματά σας.( D.Levy, H. Applewhite, M. Johnson(επιμ.), " Olympe de Gouges, Declaration of the Rights of Woman and Female Citizen", Women in Revolutionary Paris, 1785-1795, University of Illinois Press, Urbana 1979)

Olympe de Gouges

 Ομολογώ ότι δεν ήξερα και πολλά για τις γυναίκες στη Γαλλική Επανάσταση. Έψαξα να βρω πληροφορίες , που ήταν σκόρπιες σε διάφορες σελίδες , ξενόγλωσσες οι περισσότερες. Ανάμεσα σε όλα αυτά εντόπισα το βιβλίο με τίτλο " Ο καιρός των καταιγίδων, Η Γαλλική Επανάσταση στη μνήμη των γυναικών, αριστοκράτισσες, αστές και χωρικές αφηγούνται" της Marilyn Yalom , εκδόσεις Άγρα , 2009.

Η συγγραφέας διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ  και έγραψε αυτό το βιβλίο  μετά από πολυετή έρευνα . Στο προοίμιο του βιβλίου αναφέρει: " Φτάνοντας στο Παρίσι την άνοιξη του 1988, βρήκα τους Γάλλους φίλους μου να βρίσκονται ήδη στη φρενίτιδα του εορτασμού των διακοσίων χρόνων της Επανάστασης. Τάσσονταν με τη μία ή την άλλη πλευρά των παρατάξεων της Επανάστασης, οι περισσότεροι εκθειάζοντας τα κοινωνικά και πολιτικά οφέλη που κληροδότησε, άλλοι θρηνώντας την κατάχρηση βίας, και μερικοί άλλοι εξακολουθώντας να θλίβονται βαθιά για το τέλος της μοναρχίας! Σαν ξένη, δεν ήμουν υποχρεωμένη να ταχθώ ούτε με την Αριστερά ούτε με τη Δεξιά. Μπορούσα να παραμείνω στη θέση της φεμινίστριας ακαδημαϊκού που ενδιαφερόταν για τις εμπειρίες των γυναικών. Επιθυμούσα να μάθω πώς οι Γαλλίδες , ως διαφορετικές από τους άνδρες συζύγους τους, είχαν κρατήσει στη μνήμη τους την Επανάσταση"
Διερωτάται λοιπόν, η συγγραφέας πώς οι Γαλλίδες κράτησαν στη μνήμη τους την Επανάσταση και αναφέρει ότι " περισσότεροι από χίλιοι άνθρωποι διατύπωσαν τις αναμνήσεις τους από την Επανάσταση σε κάποια μορφή γραπτού κειμένου που τελικά δημοσιεύτηκε. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν άνδρες , αλλά ένας σημαντικός αριθμός- περίπου δεκαοκτώ- ήταν γυναίκες. Πολλές είχαν ζήσει το θάνατο  των αγαπημένων τους στον πόλεμο, στη φυλακή ή στην εξορία, και μόλις και μετά βίας είχαν γλιτώσει τη δική τους ζωή..."

Διευκρινίζει ότι " Δεν αποτελεί έκπληξη  το ότι τα δύο τρίτα των γυναικών που έγραψαν απομνημονεύματα ήταν αριστοκράτισσες. Την εποχή της Επανάστασης , μόνο ένας στους δύο Γάλλους γνώριζε να διαβάζει , και μόνο μέλη της ανώτερης τάξης είχαν τη δυνατότητα να γράφουν με ευκολία. Ακόμη και εδώ , υπήρχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, μεταξύ αυτών που μεγάλωσαν στις πόλεις ή στην επαρχία και αυτών που μορφώθηκαν στο Βορρά ή στο Νότο. Σίγουρα η αριθμητική υπεροχή των απομνημονευμάτων που γράφτηκαν από αριστοκράτισσες θα μπορούσε να αποδοθεί αποκλειστικά στο μορφωτικό πλεονέκτημα της τάξης τους, όμως υπήρχαν και πολιτικοί λόγοι. Μετά το 1815 , είτε οι συγγραφείς ήταν κυρίες επί των τιμών της Μαρίας Αντουνέττας είτε απλώς εξαδέλφες από την επαρχία, οι φιλοβασιλικές τους αφηγήσεις για την επαναστατική αναταραχή είχαν την επίσημη ευλογία των νέων μοναρχών, του Λουδοβίκου ΙΗ΄και του Καρόλου Ι΄, αδελφών του εκτελεσθέντος Λουδοβίκου ΙΣΤ΄.

De Tourzel

 Le Bas

   Δεν ήταν ίδια η περίπτωση όσων έγραψαν απομνημονεύματα ασπαζόμενες την ιδεολογία της δημοκρατικής παράταξης...δίοτι κινδύνευσαν με πολιτικές κυρώσεις" Κάπου αλλού η συγγραφέας γράφει ότι τα περισσότερα γραπτά των γυναικών που υποστήριξαν την Επανάσταση καταστράφηκαν.
Το κοινό όλων αυτών των γυναικών - συγγραφέων απομνημονευμάτων- ήταν ότι γεννήθηκαν πριν από το 1789 και πέθαναν μετά από την Επανάσταση και τα πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα καθόρισαν τη ζωή τους.

Stael

Οι γυναίκες αυτές - είτε ήταν υπέρ της επανάστασης είτε εναντίον συνδέονται μεταξύ τους με τον εφιάλτη του θανάτου . Γράφει η συγγραφέας " Οι μαρτυρίες τους πηγάζουν από την εσωτερική πίεση να παρασταθούν ως μάρτυρες όσων είχαν αποσιωπηθεί, και αποκομίζουν τη βασανιστική μεγαλοπρέπεια τους από τον πανταχού παρόντα θάνατο...Οι αγωνιώδεις προσπάθειες τους να αποκρούσουν το θάνατο και να διατηρήσουν τη ζωή αποτελεί τη βάση των αφηγήσεων τους."
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν οι Κυρίες Ρολάν,  Καβαινιάκ,  Λε Μπα, ντε Σταλ, Τερουάν ντε Μερικούρ, η δεσποινίδα Ρομπεσπιέρ και πολλές άλλες . " Στερημένες πολιτικών δικαιωμάτων, διεκδίκησαν  το δικαίωμα να θυμούνται και να μεταβιβάσουν στους απογόνους τους τις αναμνήσεις τους όσο προσωπικές και αν ήταν. Μολονότι τα απομνημονεύματά τους ουδέποτε εκτιμήθηκαν για την ιστορική , λογοτεχνική και ηθική αξία τους, εξακολουθούν να συνιστούν πολύτιμη προφορική κληρονομιά".

Στο βιβλίο αυτό δίνεται η εικόνα της Επανάστασης όπως την έζησαν διάφορες γυναίκες φιλοβασιλικές ή δημοκρατικές , αστές ή χωρικές . Η κάθε μία δίνει το δικό της πονεμένο τόνο στα γεγονότα που συνήθως ξέρουμε μέσα από τις πρακτικές, τα κείμενα ,τις ομιλίες των διανοητών και των ρητόρων που κυριάρχησαν στην μέχρι τώρα ιστοριογραφία.

Stefanie de Genlis

Διαβάζοντας τις 405 σελίδες του βιβλίου (μαζί με τα σχόλια) έρχεται κανείς αντιμέτωπος με πολύ ενδιαφέροντα και άγνωστα περιστατικά από τις μέρες που συγκλόνισαν τη Γαλλία και έβαλαν τα θεμέλια της αστικής δημοκρατίας. Αρκετά από αυτά δεν είναι ευχάριστα και μέσα από την ματιά των γυναικών μπορεί να δει κανείς τα πολλά πρόσωπα της Επανάστασης , τις συνέπειες που είχε αυτή στις ζωές αθώων ανθρώπων, τις εκτροπές που οδήγησαν ακόμη και πολλούς από τους οπαδούς της στη λαιμητόμο. Ένα ενδιαφέρον βιβλίο που προκαλεί προβληματισμό και προσφέρει θέματα για συζήτηση καθώς πολλά από αυτά εξακολουθούν να είναι επίκαιρα , όπως η βία, η κατάχρηση εξουσίας και πολιτικής δύναμης.

De Mericourt