Εγνατία Οδός , η ιστορία ενός δρόμου (10)

Οθωμανικά χρόνια,Οικοδομήματα και Πόλεις
Οι διάφοροι ταξιδιώτες που ταξίδευαν μέσω της Εγνατίας βρήκαν τις διάφορες πόλεις εφοδιασμένες με καλά κτίρια, καραβάν -σεράι, μπεζεστένια, τζαμιά, λουτρά, συντριβάνια, οχυρώσεις υδραγωγεία και ιδρύματα όπου μπορούσαν οι ταξιδιώτες να φάνε και να κοιμηθούν. Αυτό είναι μία ένδειξη ότι η Εγνατία ήταν αυτή την εποχή σε πλήρη χρήση.
Οι διάφορες κατασκευές κατά μήκος της Εγνατίας άρχισαν αμέσως μετά την κατάκτηση της Δυτικής Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, πιθανόν το 1360 αλλά σίγουρα με τά τη μάχη του Μαρίτσα(Έβρου) το 1371. Οι Οθωμανοί εκτός από τα οικοδομήματα που ανέγειραν για στρατιωτικούς σκοπούς, κατασκεύασαν και άλλα για τους ταξιδιώτες και δημόσιες εξυπηρετήσεις.
Επιπλέον οικοδόμησαν νέα φρούρια όπως του Yenice-i-Karasu στα νότια της Ξάνθης και Yenice-i-Vardar μεταξύ Θεσσαλονίκης και Έδεσσας και πολύ αργότερα του Elbasan στο ποταμό Shkumbi (Γενούσο).
Τότε κτίζεται το μεγάλο χάνι στο χωριό Λουτρό(Τραϊανούπολη) ή Illica

Η Χάνα αποτελεί ένα σωζόμενο επιβλητικό καμαροστέγαστο ρωμαϊκό θερμαινόμενο λουτρό, το οποίο ανοικοδομήθηκε τον 14ο αι. από τον πασά Γαζή Αχμέτ Εβρενός.

και το τζαμί του Evrenos στην Κομοτηνή, που είναι πιθανόν το παλαιότερο έργο της οθωμανικής αρχιτεκτονικής σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο.
Παλιές πόλεις εξελίχθηκαν και νέες ιδρύθηκαν .
Φέρραι/Pherrai ή Ferecik

H μικρή αυτή πόλη αρχικά υπήρξε ταξιδιωτικός σταθμός κατά μήκος της Εγνατίας, που περνούσε μέσα από την πόλη. Βρισκόταν σε μια περιοχή που δέσποζε της κοιλάδας του Έβρου . Στα βυζαντινά χρόνια και κατά τη διάρκεια των εμφυλίων  πολέμων του α΄μισού του 14ου αι. χωρικοί από τις γειτονικές περιοχές ήλθαν και εγκαταστάθηκαν. Οι Οθωμανοί την κατέκτησαν το 1357/ 1358.

Ο Εβλιγιά Τσελεμπή υπαινίσσεται ότι ήταν σπουδαίος σταθμός της Εγνατίας και αναφέρει ότι είχε πάνω από πέντε  χάνια και ένα μικρό χαμάμ. Τα ερείπια ενός μικρού οθωμανικού λουτρού μαζί με το μεγάλο καραβάν -σεράι δείχνουν το ενδιαφέρον των Οθωμανών για ταξιδιωτικές διευκολύνσεις στην Εγνατία.
Απολλωνία /Παζαρούδα/ Pazarouda 

Ένα οθωμανικό λουτρό
ένα τζαμί και ένα χάνι , ερείπια του 16ου αι., δείχνουν ότι  υπήρξαν το κέντρο μιας νέας κωμόπολης πάνω στην Εγνατία. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφτηκε την πόλη το 1667 και την περιγράφει

" Η πόλη αυτή (Kasaba Yeni Bazar) είναι καλοκτισμένη και γοητευτική, ιδρυμένη σε πλατιά και γόνιμα λιβάδια στις όχθες της λίμνης Besik. Όταν ήταν Σουλτάνος ο Σελίμ Β΄(1566-1579) , ο Μεγάλος Βεζύρης Μεχμέτ Πασάς έστειλε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό και αγόρασε το σταθμό του δρόμου, τον οποίο ζωντάνεψε χτίζοντας εκεί ένα μεγάλο τζαμί, ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, ένα σχολείο , έναν τεκε΄για τους δερβίσηδες, ένα χαμάμ για την ηρεμία της ψυχής και αγορές για τα μέλη των συντεχνιών και των τεχνιτών στα πλοία καθώς και ένα χάνι για εμπόρους και ταξιδιώτες, ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα(imaret) για φαγητό και ένα κτίριο συμποσίων για όσους πηγαινοέρχονταν. Ο σταθμός είχε μεταμορφωθεί σε πόλη της οποίας ο πληθυσμός δεν πλήρωνε φόρους. Είχε έναν δικαστή έναν διοικητή του βακουφιού, έναν διοικητή των Γενιτσάρων, εναν διοικητή του τοπικού ιππικού...Ενώ βρισκόμουν εκεί έκανα την προσευχή μου στο τζαμί...το οποίο είναι πραγματικά πολύ φωτεινό, πάρα πολλοί  άνθρωποι συγκεντρώνονταν σ' αυτή την πόλη που υπάρχει μια μεγάλη αγορά....Είναι πραγματικά μια γοητευτική κωμόπολη.."(Εγκώμιον της κωμόπολης(kasaba) του Yeni Bazar)

Καβάλα
Η πόλη αυτή αποτελεί δείγμα της Οθωμανικής αστικής αρχιτεκτονικής κατά μήκος της Εγνατίας. Στη θέση της πόλης υπήρχε ένα μικρό βυζαντινό κάστρο. Η Καβάλα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς στα μέσα του 14ου αι. Ένα μέρος του πληθυσμόυ μεταφέρθηκε στην αιχμαλωσία. Το κάστρο κατεδαφίστηκε και η περιοχή παρέμεινε ημιεγκατελειμμένη σχεδόν έναν αιώνα.Στα χρόνια μεταξύ 1530-1536 το παλιό βυζαντινό κάστρο επιδιορθώθηκε και επεκτάθηκε με διαταγή του Σουλτάνου Σουλείμάν του Μεγαλοπρεπούς.

 

 Ο Σουλεϊμάν ήταν επίσης υπεύθυνος για την κατασκευή του πελώριου υδραγωγείου που ακόμα κυριαρχεί στην πόλη της Καβάλας

Οι Οθωμανοί μετά τον πόλεμο με τους Ούγγρους πήραν μαζί τους όλους τους Εβραίους της Βούδας και της Πέστης, μάλλον για ενδυνάμωση του εμπορίου, και τους έφεραν στην Καβάλα.

Η Καβάλα αναδημιουργήθηκε, αναζωογονήθηκε και μεταμορφώθηκε σ' έναν καλά εξοπλισμένο σταθμό δρόμου στην Εγνατία. Σ' αυτό συνετέλεσαν οι μεγάλες επενδύσεις σε νέα κτίρια, η παροχή μόνιμης εργασίας σε μια μεγάλη ομάδα κατοίκων, τα νέα ιδρύματα, η εγκατάσταση των Εβραίων , τα προνόμια και η αύξηση του αριθμού της φρουράς.
Το 1906 η Καβάλα είχε 3755 σπίτια, 525 μαγαζιά, 16 χάνια, 7 τζαμιά, 3 εκκλησίες, 1 συναγωγή, 8 μουσουλμανικά σχολεία και 5 χριστιανικά καθώς και 5 ιεροδιδασκαλεία.

Θεσσαλονίκη
Η Θεσσαλονίκη δεν ήταν μόνο ένα σπουδαίο λιμάνι αλλά και ένα σταυροδρόμι επάνω στον αρχαίο δρόμο. Τον 16ο αι η εμπορική της σημασία αυξήθηκε. Η πόλη μεγάλωσε πληθυσμιακά και οι οικοδομές, οι τέχνες και οι δραστηριότητες αυξήθηκαν. Για τις ανάγκες των μουσουλμάνων χριστιανικοί ναοί μετατρέπονται σε τζαμιά

Η Παναγία Χαλκέων, Καζαντζιλάρ τζαμί

αλλά κτίζονται και νέα τζαμιά

Κτίζονται λουτρά (Bey Hamam Paca Hamam),

Γενί χαμάμ

ανεγείρονται αγορές (Bezesten),

ιδρύονται χάνια.
Στην αρχή του 16ου αι. η μεταναστευτική κίνηση των Εβραίων σηματοδοτεί μια νέα κατάσταση για την πόλη. Οι Εβραίοι εκδιώχτηκαν από την Ισπανία και εγκαταστάθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μερικοί από τους Εβραίους μετανάστες ήλθαν από την Ιταλία και μετά έφθασαν στη Θεσσαλονίκη. Οι περισσότεροι ήταν Σεφαρδίτες ή Εσκενάζυ. Τα πρωτα 20 χρόνια του 16ου αι. ανέρχονταν σε 20.000.
Η πόλη υπήρξε έδρα του σαντζάκ μπέη, με ανώτατο ερμηνευτή του νόμου και δικαστή, με γενιτσάρ αγά και βάση ισχυρής στρατιωτικής δύναμης. Κέντρο εμπορικό, διαδραμάτισε πολύ σπουδαίο ρόλο ως το μεγαλύτερο λιμάνι της περιοχής. Ο ρόλος της δεν υποβιβάζεται ακόμα και όταν οι Δυτικοευρωπαίοι μεταφέρουν απ' ευθείας στις χώρες τους τα προϊόντα των Ινδιών.
Ισχυρό παράλιο τείχος προστάτευε τη Θεσσαλονίκη από τη μεριά της θάλασσας και πελώριοι πύργοι με δυνατά κανόνια προστάτευαν το λιμάνι.

Ο ανατολικός πύργος , ο Λευκός Πύργος ( 15ος αι με επισκευές και προσθήκες των χρόνων του Σουλεϊμάν ,16ος αι.) εχρησιμοποείτο και ως φυλακή.

Η σπουδαιότητα της πόλης τον 18 ο αι. φαίνεται από το ενδιαφέρον των μεγάλων οικονομικών δυνάμεων της Ευρώπης να εγκαταστήσουν προξενεία. Ήδη στα τέλη του 18ου αι μνημονεύονται στην πόλη ποικιλωνυμες συντεχνίες βιοτεχνών ως αποτέλεσμα μιας δυνατής οικονομίας.

Με την χρήση του ατμού στην κίνηση των πλοίων στα μέσα του 19ου αι ξαναζωντανεύουν οι εμπορικές σχέσεις της Θεσσαλονίκης με τα λιμάνια της Δυτ. Μεσογείου. Παράλληλα η πόλη συνδέεται σιδηροδρομικά με τα σκόπια γεγονός που της ανοίγει το δρόμο για την Κεντρική Ευρώπη.

Γιαννιτσά / Yenice -i- Vardar
H πόλη ονομάζεται "Γενιτσέ Bαρδάρ" και γίνεται για τους κατακτητές ιερή, αφού εδώ, σε τζαμί θάβονται ο Γαζή Eβρενός Mπέης, ο γιος του Aλή και άλλοι σημαίνοντες Tούρκοι.

Το μαυσωλείο του Gazi Evrenos

Η  πόλη τοποθετήθηκε σε μια πολύ σπουδαία στρατηγική θέση στο σημείο όπου φεύγει κάποιος από την Εγνατία και στρίβει προς τη Θεσσαλία και νότια Ελλάδα. όχι μακριά από τη Θεσσαλονίκη

 Υπήρξε ιδανικός τόπος για την εκτροφή  των αλόγων των τιτλούχων της περιοχής και για το ιππικό αργότερα. Ήταν επίσης μέρος συγκέντρωσης του Οθωμανικού στρατού που εξεστράτευε προς Ελλάδα, Αλβανία, Σερβία. Όντας πλούσιο μέρος σε θηράματα το επισκέπτονταν πολλές φορές οι Σουλτάνοι

Ο Πύργος του Ρολογιού βρίσκεται στα Γιαννιτσά και χτίστηκε από τους Οθωμανούς στο κέντρο της πόλης των Γιαννιτσών περίπου το 1667-1668.

Επιλογή της θέσης του έγινε με στρατιωτικά κριτήρια, καθώς ήθελαν να ελέγχουν την εμπορική κίνηση που γινόταν διαμέσου της πόλης σε όλη την κεντρική Μακεδονία.

Ο Πύργος του Ρολογιού είναι ορθογώνιο κτίρικαι  έχει ύψος 25 μέτρα, είναι κτισμένος με πέτρα μέχρι τα πρώτα 4 μέτρα και στη συνέχεια πλινθόκτιστος. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή χτίστηκε από τον Σερίφ Αχμέτ, απόγονο του Γαζή Εβρενός. Έχει αγοραστεί από το Δήμο Γιαννιτσών και προτείνεται η αποκατάστασή του και η μετατροπή του σε Μουσείο της Ιστορίας της πόλης των Γιαννιτσών.