Εγνατία Οδός , η ιστορία ενός δρόμου

Πριν δώδεκα περίπου χρόνια το Γυμνάσιο Δολιανών Ιωαννίνων , στο οποίο υπηρετούσα με απόσπαση , είχε αναλάβει μαζί με το Γυμνάσιο Παραμυθιάς Θεσπρωτίας και το Γυμνάσιο Σερβίων Κοζάνης , να δημιουργήσει ένα CD- R με θέμα " Εγνατία Οδός, Παρελθόν -Παρόν - Μέλλον ", στα πλαίσια ενός προγράμματος πολυεταιρικής σύμπραξης σχολείων. Το πρόγραμμα διήρκεσε δύο χρόνια και το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλό. Είχα αναλάβει τότε το κομμάτι του παρελθόντος. Το υλικό ήταν δυσεύρετο,  αλλά τελικά κατόρθωσα να συγκεντρώσω αρκετές πληροφορίες και φωτογραφίες που ενσωματώθηκαν στο cd.

Σκέφτηκα λοιπόν να αναπροσαρμόσω λίγο το υλικό μου και αξιοποιώντας και το διαδίκτυο να το αναρτήσω . Τότε η βασική πηγή των πληροφοριών μου προερχόταν από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, όπου βρίσκονταν διάσπαρτα τα στοιχεία σε διάφορους τόμους, κυρίως οι σχετικοί με τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια. Επίσης πληροφορίες πήρα από διάφορα άλλα έργα της Εκδοτικής Αθηνών , όπως τα " Ήπειρος " και " Μακεδονία", καθώς και τους αντίστοιχους ιστορικούς οδηγούς . Το υλικό για τα Οθωμανικά χρόνια το άντλησα από το βιβλίο με τις ανακοινώσεις ενός συμποσίου που είχε γίνει στο Ρέθυμνο (9-11 Ιανουαρίου 1994) από το Ινστιτούτο για τις Μεσογειακές Σπουδές με θέμα " The VIA EGNATIA under Ottoman Rule 1380-1699" (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Εξ αιτίας του όγκου του υλικού, η ανάρτηση θα γίνει σε συνέχειες.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ: Τα Ρωμαϊκά Χρόνια - Ο δρόμος και η διαδρομή

Τα πολύ παλιά χρόνια,  τα αρχαία , υπήρχε χαραγμένος  ένας μεγάλος δρόμος που ξεκινούσε από την Αδριατική και έφτανε στο Αιγαίο ή και τη Μαύρη Θάλασσα και τον χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι . Τον δρόμο αυτόν, βρήκαν οι Ρωμαίοι κατακτητές , τον βελτίωσαν , τον ασφάλισαν και τον χρησιμοποίησαν για να ελέγχουν τις γειτονικές τους περιοχές. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκε η Αρχαία Εγνατία. Ο δρόμος μάλλον έγινε τμηματικά και ολοκληρώθηκε μεταξύ του 146 π.Χ., όταν η Μακεδονία προσαρτήθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και του 118π.Χ., όταν πέθανε ο ιστορικός Πολύβιος που άφησε και τις πρώτες πληροφορίες για την Εγνατία. Ο δρόμος αρχικά κατασκευάστηκε για να εξυπηρετήσει τις στρατιωτικές ανάγκες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στις επαρχίες της Βαλκανικής Χερσονήσου. Ο Κικέρων χαρακτήρισε την Εγνατία ως via militaris - στρατιωτικό δρόμο. Αυτό δείχνει ότι ο δρόμος βρισκόταν κάτω από την επίβλεψη στρατευμάτων ή ότι είχε φυλάκια .

Το όνομα Εγνατία το οφείλει στον ανθύπατο της Μακεδονίας Γναίο Εγνάτιο.

Η Εγνατία Οδός  αποτελούσε προέκταση της Αππίας Οδού , η οποία ξεκινούσε από τη Ρώμη και κατέληγε στην πόλη Εγνατία ή Γναθία κοντά στο αρχαίο Βρινδήσιον.

Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν σε όλες τις επαρχίες τους ένα πυκνό οδικό δίκτυο για να μπορούν να μετακινήσουν τα στρατεύματά τους. Η Εγνατία ήταν ο πρώτος δρόμος που κατασκεύασαν στα ανατολικά της Αδριατικής και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην επέκταση της Ρωμαίκής κυριαρχίας στη Μακεδονία και τη Θράκη από το 168π.Χ. έως το 148π.Χ.

Ανάδοχος του έργου σε όλες τις επαρχίες ήταν ο αυτοκράτορας, τον προγραμματισμό όμως και τον συντονισμό των εργασιών αναλάμβαναν οι διοικητές. Το έργο χρηματοδοτούσαν οι κάτοχοι γης. Οι άρχοντες των πόλεων, που είχαν την επίβλεψη, εισέπρατταν τις συνεισφορές των κατόχων γης. Με αυτό τον τρόπο οι Ρωμαίοι οργάνωσαν όλο το οδικό δίκτυο και μετέτρεψαν τα μονοπάτια σε αμαξιτούς δρόμους.

Αυτό οφείλεται και στην τελειοποίηση της τεχνικής της οδοποιίας. Τα τμήματα της Εγνατίας που έχουν σωθεί δείχνουν τον τρόπο κατασκευής τους.

Πρώτα έφτιαχναν αναχώματα πάνω στα οποία κατασκευαζόταν ο δρόμος.

Μετά έχτιζαν γέφυρες για να περάσει ο δρόμος χωρίς να εμποδίζεται η απορροή των νερών της βροχής. Στην αρχή έσκαβαν μία τάφρο και στερέωναν τις πλευρές της γέφυρας με μεγάλες πέτρες . Ισοπέδωναν τη βάση της τάφρου και έστρωναν άμμο και ασβέστη. Πάνω σ' αυτό τοποθετούσαν πέτρες δεμένες με κονίαμα ή πηλό. Το δεύτερο στρώμα αποτελείτο από μικρές πέτρες και σπασμένα κεραμίδια για να στραγγίζει το νερό. Ακολουθούσε άμμος και χαλίκι. Η τελική επίστρωση ήταν πλάκες ή πέτρες τοποθετημένες ώστε να σχηματίζουν μία σχεδόν συνεχή επιφάνεια, το καλντερίμι.

 

Ο δρόμος ξεκινούσε από δύο διαφορετικά λιμάνια της Αδριατικής, από το Δυρράχιο και  από την Απολλωνία . Οι δύο  δρόμοι ενώνονταν σε έναν, κοντά στο Γενούσο ποταμό

και έφτανε στο σημερινό Ελβασάν. Περνώντας μέσα από βουνά διερχόταν τον ποταμό Μέλανα Δρίνο και έφτανε στη Λυχνιδό(σημερινή Οχρίδα).

Κατέβαινε στην αρχαία Ηράκλεια (το σημερινό Μοναστήρι) διέσχιζε την κοιλάδα της Πελαγονίας

και έμπαινε στο χώρο της σημερινής Ελλάδας. Από εκεί προχωρούσε ανατολικά περνούσε από περιοχές με ανώμαλο έδαφος, χέρσα λεκανοπέδια και αποψιλωμένα βουνά και παρακάμπτοντας τη λίμνη Βεγορίτιδα και μέσα από τα στενά της Έδεσσας

έμπαινε  στη μεγάλη κεντρική πεδιάδα της Μακεδονίας. Μέχρι τη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο. Μετά τη Θεσσαλονίκη διέσχιζε τους λόφους που συνέχιζαν τον Χορτιάτη.. Κατέβαινε στο κοίλωμα που βρισκόταν η Κορώνεια

και η Βόλβη, περνούσε  νότια από τις λίμνες , ανάμεσα σε ελώδεις όχθεις και  απόκρημνα υψώματα και  έφτανε, μέσα από τα στενά της Ρεντίνας,  στην Αμφίπολη

στις εκβολές του Στρυμόνα. Από εκεί ανέβαινε τις διαδοχικές κοιλάδες δύο μικρών ποταμών και κατέβαινε στο λεκανοπέδιο της Δράμας, απ΄όπου διασχίζοντας μία απότομη οροσειρά έφθανε στους Φιλίππους

 

 και τη Νεάπολη 

Συνέχιζε ανατολικά και έφτανε στο Δέλτα του Νέστου

το οποίο κάλυπταν δάση και έλη. Ακολουθούσε τους λόφους και εισχωρούσε στη Θράκη . Περνούσε τη λίμνη Βιστωνίδα

 

και κατευθυνόταν στη Μαξιμιανούπολη

και Τραϊανούπολη

και κατέληγε στα Κύψελα του Έβρου.

Στο βασικό οδικό δίκτυο προστέθηκαν και αρκετοί δευτερεύοντες δρόμοι που εξυπηρετούσαν την ενδοχώρα και ειδικότερα τις ρωμαϊκές αποικίες . Στα ανατολικά οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν ένα νέο δρόμο μεταξύ Εγνατίας και Ανδριανούπολης που συνδέθηκε ως τον Αίμο. Στα δυτικά συνέδεσαν την Απολλωνία με την Νικόπολη

και κατασκεύασαν κι άλλο δρόμο μέσω της Βύλλιδος και της ηπειρωτικής Ανδριανούπολης και έτσι μπορούσαν να διασχίζουν την ενδοχώρα των ηπειρωτικών περιοχών

Σύμφωνα με τον Στράβωνα σ' όλο το μήκος της Εγνατίας υπήρχαν μιλιάρια. Τα μιλιάρια ήταν λίθινες στήλες με πληροφορίες σχετικές με τους σταθμούς και τις αποστάσεις. Το μήκος του δρόμου ήταν από το Δυρράχιο 4.458 στάδια και από την Απολλωνία 4.280.,δηλαδή η διαδρομή ήταν περίπου 800χιλιόμετρα. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες περπατούσαν 20 έως 24 χιλιάδες βήματα την ημέρα. Περπατούσαν τρεις ημέρες και την τέταρτη ξεκουράζονταν σε πόλει ςπου απείχαν 3 ή 4 ημέρες μεταξύ τους ή και παραπάνω όταν έιχαν άφθονο νερό και προμήθειες.