Η ζούγκλα

      Παλιότερα συνήθιζα να παρακολουθώ μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων την κίνηση των βιβλίων και να σημειώνω όσα επιπλέον εύρισκα στις παραπομπές των διαφόρων άρθρων. Τα αγόραζα και συνήθως τα διάβαζα πολύ μετά με αφορμή ένα γεγονός, μια συζήτηση, έναν προβληματισμό ή μια τυχαία συγκυρία.

     Έτσι συνέβη και με το μυθιστόρημα του Upton Sinclair, Η ζούγκλα. Είχα εντοπίσει το βιβλίο στη βιβλιογραφία ενός άρθρου του Πέτρου Παπακωνσταντίνου 

 με θέμα  " Ο βδελυρός χοίρος και το χρυσό μοσχάρι" δημοσιευμένο  στην εφημερίδα Καθημερινή στις 17/5/2009.

      Έκδοση του 1993 από τη Σύγχρονη Εποχή. Το αναζήτησα στο ομώνυμο βιβλιοπωλείο και ευτυχώς το βρήκα. Του έδωσα μια θέση στο ράφι της βιβλιοθήκης και το ξέχασα.

       Συνήθως όταν τελειώνω ένα βιβλίο βρίσκομαι σε αμηχανία, γιατί δεν ξέρω ποιο άλλο να ξεκινήσω να διαβάζω. Πριν μερικές μέρες ψάχνοντας στη βιβλιοθήκη, το μάτι μου έπεσε σ' αυτό. Μάλλον ήρθε η ώρα του, σκέφτηκα.

       Από τις πρώτες του σελίδες με συνεπήρε. Ένα μυθιστόρημα σπαρακτικό, που προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις. Τις περισσότερες σελίδες του τις έχω τσακισμένες. Κάθε σελίδα και πόνος στο στήθος (χωρίς υπερβολή και χωρίς διάθεση μελοδραματική).

       Ο συγγραφέας  Upton Sinclair (1878 - 1968)  θεωρείται από τους πιο διαβασμένους αμερικάνους συγγραφείς . Σοσιαλιστής και ενεργό μέλος του σοσιαλιστικού κινήματος της Αμερικής.Έγραψε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα το 1906 " μέσα σ'ένα σανιδένιο καλύβι, δυόμισι επί τρία, στην πλαγιά ενός λόφου στα βόρεια του Πρίνστον, αφού ο Σίνκλερ είχε ζήσει για εφτά βδομάδες μαζί με τους απόκληρους, αξιολύπητους ξένους στα σφαγεία του Σικάγου" (οπισθόφυλλο).

     Είναι η ιστορία μιας οικογένειας Λιθουανών που μεταναστεύει στην Αμερική, στο Σικάγο, συγκεκριμένα στις αρχές του 20ου αι. πιστεύοντας στο αμερικανικό όνειρο. Πίστευαν ότι μπορούν να βρουν εύκολα δουλειά, να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες, να αποκτήσουν χρήματα και να ζήσουν ελεύθερα και πλούσια. Έτσι τους είχαν πει , ότι όποιος είναι δουλευταράς στην Αμερική , μπορεί να ζήσει το όνειρο μιας όμορφης ζωής.

       Ο Γιούργκις είναι ο βασικός ήρωας και μέσα από τη δική του ζωή παρακολουθούμε όλες τις φάσεις της εξαθλίωσης του ανθρώπου . Βρίσκει δουλειά στα Σφαγεία του Σικάγου. Νέος και εργατικός νομίζει ότι έχει όλα τα προσόντα για να ζήσει αξιοπρεπώς αυτός και η οικογένειά του.

     Ο συγγραφέας με πολύ ρεαλισμό περιγράφει τις σκληρές, άθλιες και φριχτές συνθήκες εργασίας των ανθρώπων στα Σφαγεία του Σικάγου. Ένα κύκλωμα εκμετάλλευσης  δρα σε όλους τους τομείς της εργασίας. Από τη μεταφορά των ζώων στα σφαγεία, το σφάξιμο, την παραγωγή κρέατος, τη μετατροπή αυτού του κρέατος σε διάφορα άλλα μεταποιημένα είδη.

    Η μυρωδιά του αίματος των σφαγμένων ζώων ανακατεύεται με τη μυρωδιά των σπλάχνων, των ακαθαρσιών , των ατμών και του ανθρώπινου ιδρώτα. Τίποτε δεν πάει χαμένο . Όλα μεταποιούνται αρκεί να αφήνουν κέρδος για τους ιδιοκτήτες των σφαγείων. Άρρωστα ζώα, χαλασμένα κρέατα, κόκκαλα που κονιορτοποιούνται και γίνονται λιπάσματα, απόβλητα που γίνονται τροφές πολυτελείας και πωλούνται πανάκριβα στις αγορές του κόσμου. Και μέσα σε όλη αυτή τη βρώμικη  ατμόσφαιρα, άνδρες , γυναίκες και παιδιά προσπαθούν δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ με ελάχιστο φαγητό ,χωρίς ανάσα , χωρίς δικαίωμα , χωρίς έλεος να κερδίσουν ένα ευτελές μεροκάματο.

Οι συνθήκες ακόμη πιο οδυνηρές το καλοκαίρι με τη ζέστη και το χειμώνα με το κρύο.

      Μέσα σ' αυτούς τους χώρους προσπαθούν να δουλέψουν ο Γιούρκις και η οικογένεια του. Ξένοι σε ξένο τόπο, δεν γνωρίζουν τη γλώσσα και πέφτουν συνεχώς θύματα της εκμετάλλευσης διαφόρων απατεώνων που τους κλέβουν και τις τελευταίες τους οικονομίες είτε πουλώντας τους το όνειρο της απόκτησης ενός σπιτιού είτε πουλώντας τους υποτυπώδεις υπηρεσίες.

       Η περιοχή που κατοικούν δεν θυμίζει ανθρώπινο οικισμό. Ανύπαρκτες υποδομές. Δεν υπάρχουν δρόμοι, αποχετευτικό, ύδρευση. Τα ποντίκια και οι κατσαρίδες σχηματίζουν στρατό. Το χιόνι εχθρός τους , η ζέστη εφιάλτης τους.

       Σιγά σιγά το όνειρο αρχίζει να ξεθωριάζει. Οι αρρώστιες και τα ατυχήματα είναι καθημερινά, αλλά επειδή έχουν ανάγκη ακόμη και αυτό το άθλιο μεροκάματο προσπαθούν να δουλέψουν.

Ο ήρωας βλέπει τη ζωή του να αλλάζει μέρα με τη μέρα. Δεν ξέρει ποιος φταίει. Περνάει από διάφορα στάδια ταπείνωσης και εξευτελισμού. Χάνει τη γυναίκα του, χάνει το παιδί του. Φεύγει. Περιπλανιέται . Γίνεται περιθωριακός, αλήτης, αλκοολικός. Κάποια στιγμή μπλέκει με συμμορίες και καταλήγει να γίνει απεργοσπάστης στη διάρκεια μιας μεγάλης απεργίας στο Σικάγο. Μπαίνει στα διάφορα κυκλώματα , ζει για λίγο το όνειρο και μετά τον πετούν σαν σκουπίδι. Έχει φτάσει στο πάτο , δεν έχει τίποτε , κινδυνεύει να πεθάνει από το κρύο και την ασιτία.

Και εντελώς τυχαία μπαίνοντας σε μια αίθουσα συγκεντρώσεων για να ζεσταθεί, παρακολουθεί την ομιλία ενός σοσιαλιστή. Και τότε αρχίζει η αλλαγή . Έρχεται η συνειδητοποίηση ,  η  διαμόρφωση ταξικής συνείδησης  και ο αγώνας για την κοινωνική ανατροπή.

       " Ακούτε αυτά τα πράγματα ", έλεγε  ο ομιλητής, και λέτε: ναι, είν' αλήθεια, αλλά έτσι ήταν πάντα. Ή λέτε: μπορεί να γίνει, αλλά όχι στον καιρό μου, δε θα με ωφελήσει. Κι έτσι, ξαναγυρνάτε στον καθημερινό σας μόχθο, γυρνάτε για να σας αλέσουν για κέρδη στον παγκόσμιο μύλο της οικονομικής δύναμης! Να δουλεύετε ώρες και ώρες για όφελος αλλωνών. Να ζείτε σ' άθλια παλιόσπιτα, να δουλεύετε σ' επικίνδυνους κι ανθυγιεινούς χώρους. Να παλεύετε με το φάσμα της πείνας και της στέρησης, ν' αντιμετωπίζετε τον κίνδυνο ατυχήματος, αρρώστιας και θανάτου. Και κάθε μέρα ο αγώνας να γίνεται πιο άγριος, ο ρυθμός πιο εξαντλητικός. Κάθε μέρα πρέπει να μοχθείτε λίγο παραπάνω και να νιώθετε το σιδερένιο χέρι της μοίρας να σας σφίγγει λίγο πιο σφιχτά. Περνάνε μήνες , ίσως και χρόνια, και τότε έρχεστε πάλι. Και πάλι εγώ είμαι εδώ για να συζητήσω μαζί σας, να μάθω αν η ανάγκη κι η φτώχεια έχουν κάνει τη δουλειά τους με σας, αν η αδικία κι η καταπίεση σας έχουν ανοίξει επιτέλους τα μάτια! Και θα περιμένω πάντα , τίποτε άλλο δεν μπορώ να κάνω[...]

Αν αποτύχω απόψε δεν έχω παρά να δοκιμάσω πάλι αύριο, ξέροντας  ότι το λάθος είναι ασφαλώς δικό μου, ότι, αν το όραμα της ψυχής μου ακουγόταν μια φορά πάνω στη γη, αν το άγχος της ήττας του εκφραζόταν μια φορά με ανθρώπινη λαλιά, θα γκρέμιζε ακόμη και τους πιο γερούς φραγμούς της προκατάληψης, θα παρακινούσε σε δράση ακόμη και την πιο νωθρή ψυχή![...] 

Γιατί μιλώ με τη φωνή των εκατομμυρίων που είναι άφωνοι. Αυτών που καταπιέζονται και δεν έχουν ποιον να τους δώσει κουράγιο! Με τη φωνή των απόκληρων της ζωής, που γι' αυτούς δεν υπάρχει ούτε ανάπαυλα ούτε λυτρωμός, που γι' αυτούς ο κόσμος είναι φυλακή , μπουντρούμι βασανιστηρίων, τάφος![...]

Με τη φωνή της ανθρωπότητας που ζητάει λυτρωμό! Της αιώνιας ψυχής του ανθρώπου που ορθώνεται από το χώμα, που γκρεμίζει τους τοίχους της φυλακής της, σκορπάει τις συμμορίες της καταπίεσης και της αμάθειας, προχωρώντας ψηλαφητά προς το φως!"

     Παράλληλα με την ιστορία του Γιούρκις παρακολουθούμε την αδυσώπητη εκμετάλλευση των εργαζομένων από τους κεφαλαιοκράτες. Τον τρόπο που κτίστηκε και εδραιώθηκε το καπιταλιστικό σύστημα στην Αμερική. Τα διάφορα κυκλώματα εξαπάτησης των εργαζομένων και την εξαγορά των συνειδήσεων. Την παιδική εργασία, , τις δωροδοκίες, τα λαδώματα των κρατικών υπαλλήλών, την ανύπαρκτη δικαιοσύνη. Διατροφικά σκάνδαλα που αποκρύπτονται.  Στρατιές ανέργων ανδρών που καταλήγουν στη ζητιανιά και στο αλκοόλ και άλλες τόσες γυναικών που καταλήγουν στην πορνεία για να ζήσουν τις οικογένειες τους. Κύκλωμα διακίνησης γυναικών και εθισμός στα ναρκωτικά. Πείνα, αρρώστειες, βρώμικος αέρας , μολυσμένο γάλα, αλλοιωμένες τροφές. Άνθρωποι 

 " με σκοτωμένη ψυχή  " κυριαρχούν σε όλο το βιβλίο.

      Και μέσα σε όλη αυτή τη μπόχα  και τη γλίτσα  ο συγγραφέας αφήνει μια ελπίδα , μια χαραμάδα φωτός. Υπάρχει δυνατότητα να αλλάξει αυτή η κατάσταση αλλά χρειάζεται να το πιστέψουν οι περισσότεροι , να αγωνιστούν, να αποκτήσουν ταξική συνείδηση, να μάθουν πώς να πολεμήσουν τον εχθρό. Τη δουλειά αυτή αναλαμβάνει το Σοσιαλιστικό Κόμμα Της Αμερικής. Το όνειρο μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

     " Οργανωθείτε! Οργανωθείτε!"[...] Οι εκλογές  θα περάσουν, η έξαψη θα ξεθυμάνει κι ο κόσμος θα τις ξεχάσει. Κι αν τις ξεχάσετε κι εσείς, αν γείρετε πίσω κι επαναπαυθείτε, θα χάσουμε αυτές τις ψήφους που μαζέψαμε σήμερα κι οι εχθροί μας θα μας περιγελούν! Σε σας απόκειται να πάρετε την απόφασή σας. Τώρα , μεσ' στη μέθη της νίκης, να βρείτε αυτούς τους ανθρώπους που μας ψήφισαν και να τους οργανώσετε και να τους δέσετε μαζί μας! Δεν θα βρούμε όλους τους προεκλογικούς αγώνες  μας το ίδιο εύκολους όπως αυτόν. Παντού στη χώρα , απόψε οι παλαιοκομματικοί μελετούν αυτή την ψήφο και κανονίζουν την πορεία τους ανάλογα. Και πουθενά δεν θα είναι πιο γρήγοροι και πιο πονηροί απ' όσο εδώ , στην πόλη μας. Πενήντα χιλιάδες σοσιαλιστικές ψήφοι στο Σικάγο σημαίνει δημοκρατία δημοτικής ιδιοκτησίας την άνοιξη! Και τότε θα ξεγελάσουν για μια ακόμη φορά τους ψηφοφόρους κι όλες οι δυνάμεις του πλιάτσικου και της διαφθοράς θα βρεθούν πάλι στην εξουσία!Όμως , ό,τι κι αν κάνουν όταν πάρουν την εξουσία, ένα πράγμα δε θα κάνουν κι αυτό θα είναι το πράγμα γιατο οποίο εκλέχτηκαν! [...] Αυτό που θα κάνουν, θα είναι να δώσουν στο κόμμα μας , στο Σικάγο, τη μεγαλύτερη ευκαιρία που δόθηκε ποτέ στο σοσιαλισμό στην Αμερική![...]

Και τότε θ' αρχίσει η εξόρμηση που δε θ' ανακοπεί ποτέ, η παλίρροια που δε θα γυρίσει ποτέ πίσω μέχρι να γίνει μια πλημμύρα που θα είναι ασυγκράτητη, συντριπτική: η συνάθροιση των απαυδισμένων εργατών του Σικάγου κάτω απ' τη σημαία μας[...]

Μια ιστορία σκληρή και απάνθρωπη όπως ο καπιταλισμός, οδυνηρή όπως ο ρατσισμός, φριχτή όπως οι συνθήκες εργασίας, άγρια όπως η εκμετάλλευση των εργατών, εξαντλητική όπως η φτώχεια , η πείνα , η αρρώστια, τρομακτική όπως ο θάνατος , αμοραλιστική όπως το τσαλαπάτημα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας , πικρή όπως το δηλητήριο  αλλά και ελπιδοφόρα όπως η μόρφωση, η γνώση , η συνειδητοποίηση, η φώτιση , το σοσιαλιστικό όραμα.

Ένα μυθιστόρημα εξαιρετικά επίκαιρο, που θα μπορούσε να περιγράφει τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων, ντόπιων και ξένων,  σε όλο τον κόσμο σήμερα, γροθιά σε όλους εκείνους που πιστεύουν ότι η αγριότητα του καπιταλιστικού συστήματος υποχώρησε και οι συνθήκες άλλαξαν.Μια πιο βαθιά ματιά στην εικόνα του κόσμου μας θα μας πείσει για την όξυνση της εκμετάλλευσης και της εξαθλίωσης.

Δίκαια θεωρήθηκε σταθμός στην ιστορία του νατουραλιστικού και προλεταριακού μυθιστορήματος. Το μυθιστόρημα είναι αφιερωμένο στους εργάτες της Αμερικής. 

Σοσιαλισμός στην Αμερική; Κάποτε υπήρξε και αυτό το ενδεχόμενο και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς  ιστορικά πώς σ' αυτή τη χώρα τσακίστηκε εντελώς το σοσιαλιστικό κίνημα .

Άπτον Σίνκλερ, Η ζούγκλα , Σύγχρονη Εποχή, 1993