Πριν αρκετές μέρες διάβασα δυο εξαιρετικά βιβλία - μελέτες . Το θέμα με το οποίο ασχολούνται είναι η λογοτεχνία , οι κομμουνιστές λογοτέχνες , η εκδοτική τους προσπάθεια και γενικά η έντυπη παραγωγή στα χρόνια που ακολούθησαν την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού και αυτοί βρέθηκαν πρόσφυγες, εξόριστοι στις Λαϊκές Δημοκρατίες.
Η Άννα Ματθαίου και η Πόπη Πολέμη είναι οι συγγραφείς τους.
Το ένα είναι οι "Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη , 1947- 1955" και το άλλο " Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων Κομμουνιστών . Από το βουνό στην υπερορία 1947 -1968. ". Τα δυο βιβλία καλό είναι να διαβαστούν σε συνδυασμό όπως προτείνουν και οι συγγραφείς τους.
Είναι γνωστό ότι με το τέλος του εμφυλίου πολέμου πολλοί μαχητές και υπερασπιστές του Δ.Σ και του ΚΚΕ πέρασαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Εκείνο που δεν ήξερα ήταν η προσπάθεια που κατέβαλε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ μέσα από τη δημιουργία Επιτροπής Διαφώτισης να παρακολουθήσει την πνευματική ζωή στην Ελλάδα και να ελέγξει την λογοτεχνική και εκδοτική παραγωγή στην υπερορία. Η Επιτροπή Διαφώτισης και τα διάφορα τμήματά της λειτούργησαν έως τη διάσπαση του Κόμματος το 1968.
Τι ήταν όμως η Επιτροπή Διαφώτισης;
Ήταν " Βασικό βοηθητικό - συμβουλευτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής , επιφορτισμένο με τη μελέτη και την επεξεργασία των ιδεολογικών προβλημάτων του κόμματος και τη διεξαγωγή της διαφώτισης - προπαγάνδας με όλα τα διαθέσιμα μέσα - έντυπη παραγωγή , ραδιοφωνία, διαλέξεις κ.λ.π - η Επιτροπή Διαφώτισης τελεί υπό την καθοδήγηση του Πολιτικού Γραφείου. Εποπτεύει, μεταξύ άλλων, τον εκδοτικό μηχανισμό που οργάνωσε το ΚΚΕ στην προσφυγιά, κατά κύριο λόγο στο Βουκουρέστι ( " Νέα Ελλάδα" και, από το φθινόπωρο του 1954, " Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις" ), καθώς και το επίσημο κομματικό περιοδικό Νέος Κόσμος."
Στα πλαίσια της Επιτροπής Διαφώτισης λειτουργεί το Τμήμα Λογοτεχνικών Εκδόσεων που αργότερα εξελίσσεται σε Λογοτεχνικό Κύκλο. Τόσο η Επιτροπή Διαφώτισης όσο και ο Λογοτεχνικός Κύκλος παρακολουθούν τη λογοτεχνική παραγωγή στην Ελλάδα και συγχρόνως ελέγχουν τους πρόσφυγες λογοτέχνες και τα έργα τους . Οι ρόλοι των μελών του Λογοτεχνικού Κύκλου αλλάζουν συνεχώς. Οι λογοτέχνες που ασκούν αυστηρή και λεπτομερειακή κριτική στα έργα των συναδέλφων τους ,εγκρίνουν ή απορρίπτουν την έκδοση ενός έργου συχνά δέχονται την ίδια κριτική και τον ίδιο έλεγχο από άλλους λογοτέχνες - μέλη του Λογοτεχνικού Κύκλο.
Στο βιβλίο Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη παρατίθενται η αλληλογραφία, οι εκθέσεις και οι κριτικές για τα έργα της συγγραφέως. Το υλικό αυτό βρέθηκε διάσπαρτο στους φακέλους της Επιτροπής Διαφώτισης και έχουν περιέλθει στα ΑΣΚΙ. Οι διαδρομές της Αξιώτη ξεκινούν από τα χρόνια που βρίσκεται εξόριστη στο Παρίσι (1947- 1950) και συνεχίζονται μετά την απέλαση της και τη νέα εξορία της στις Λαϊκές Δημοκρατίες (1950- 1955).
Οι συγγραφείς μάς πληροφορούν στον πρόλογο ότι
" Οι μαρτυρίες και τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ ιχνηλατούν, ακριβώς, ένα οδοιπορικό, γεωγραφικό και συνειδησιακό, από τις Δύσκολες Νύχτες ως τη στράτευση της κατοχικής και μετακατοχικής Αθήνας, από την ενεργό δράση στο Παρίσι, τα χρόνια του εμφυλίου, στο πλευρό της "Ελεύθερης Ελλάδας" ως την εναγώνια προσπάθεια να παραμείνει συνεπής κομματική διανοούμενη και δημιουργός στις δύσκολες συνθήκες του εκπατρισμού. Προσπάθεια που μοιάζει να οδηγεί στη σιωπή και σ' εκείνη την αθεράπευτη νοσταλγία για ό,τι έμεινε πίσω στο χώρο και το χρόνο..."
Στο δεύτερο βιβλίο , το σχετικό με την εκδοτική προσπάθεια και παραγωγή των κομμουνιστών στην υπερορία, μέσα από μαρτυρίες, ανθολογημένα κείμενα, φυλλάδια, βιβλία, περιοδικά, μεταφράσεις, έργα που εγκρίθηκαν ή απορρίφθηκαν , παρακολουθούμε την εκδοτική περιπέτεια των κομμουνιστών από τα τυπογραφεία του βουνού, στο Μπούλκες και από εκεί στο Βουκουρέστι.
Το πρώτο θέμα με το οποίο ασχολούνται οι δυο συγγραφείς είναι τα: Βιβλία στα βουνά μέχρι το 1949 . Ακολουθεί η ενότητα: Τα βιβλία σε νέα μέτωπα που χωρίζεται σε δύο υποενότητες . Η πρώτη περιλαμβάνει το διάστημα από το 1949 έως το 1956 , περιγράφει το προσφυγικό τοπίο μετά την ήττα , την εκδοτική " επιχείρηση " του Βουκουρεστίου , τις νέες εργασιακές σχέσεις που διαμορφώνονται στα πλαίσια αυτής της εκδοτικής " επιχείρησης" καθώς και τις προσπάθειες που κατεβλήθησαν προκειμένου να ενισχυθεί το ιδεολογικό μέτωπο και η κομματική ζωή των προσφύγων στις νέες συνθήκες . Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι μια μεγάλη εκδοτική παραγωγή που αφορά διάφορους τομείς από τους κλασικούς του Μαρξισμού, σχολικά βιβλία μέχρι λογοτεχνικές εκδόσεις.
Η δεύτερη περιλαμβάνει το διάστημα από το 1956 έως το 1968 ( χρονιά της διάσπασης του ΚΚΕ) και εξετάζει κυρίως τις αλλαγές που συντελέστηκαν μετά την 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ κάτω από την επίδραση των εξελίξεων που σηματοδότησε το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Οι αλλαγές αυτές δεν άφησαν ανεπηρέαστη τη λειτουργία της Επιτροπής Διαφώτισης ούτε την εκδοτική παραγωγή.
Τέλος δίνεται ένας κατάλογος εφημερίδων καθώς και ό,τι εκδόθηκε από το 1947 έως το 1968 . Το βιβλίο εμπλουτίζεται με τα σχέδια και τις απορρίψεις διαφόρων λογοτεχνικών ή μη έργων καθώς και με ένα παράρτημα ανθολογημένων κειμένων και τις σχετικές βιβλιοκρισίες.
" Η εκδοτική περιπέτεια των ελλήνων κομμουνιστών[...] , οι μηχανισμοί[...], οι τίτλοι και τα κείμενα [...] μαρτυρούν κοινές εμμονές σε ιδέες και πράγματα, διαπνέονται, αναμφίβολα, από καθηκοντολογία και στοχοπροσήλωση, απηχούν φενακισμούς, αυταπάτες, και διαψεύσεις, πέρα και παρά τις αναμφισβήτητες τομές, τις ανατροπές , τις ανακατατάξεις και τις ανακυκλώσεις των προσώπων σε εναλλασσόμενους ρόλους. Καταθέτουν, όμως, ταυτόχρονα, και την αδιάψευστη μαρτυρία μιας αέναης προσπάθειας, πέρα και παρά την ήττα και τον εκπατρισμό, για την αποτελεσματική, ιδεολογική και πολιτική, παρέμβαση, αλλά και την κατάκτηση της τεχνικής και της τέχνης, των εκφραστικών μέσων και της καλαισθησίας [...] Πρόκειται για το προϊόν του μόχθου πραγματικών ανθρώπων που αναμετρήθηκαν με τις πραγματικές διαδρομές τους εν χρόνω και εν τόπω, με άλλα λόγια με την ιστορία. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας και τεκμήριο αυτής της ιστορίας είναι τα βιβλία με τα οποία καταπιαστήκαμε. Ούτως ή άλλως προκαλούν για μια ακόμη φορά τον ιστορικό, μένοντας στοργικός με τα όνειρα των ανθρώπων, να μην προδώσει και τους εφιάλτες που συνυφάνθηκαν μαζί τους." ( από τον επίλογο του δεύτερου βιβλίου )
1) Άννα Ματθαίου - Πόπη Πολέμη , Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη (1947 - 1955) Μαρτυρίες και κείμενα από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας , Θεμέλιο, Αθήνα 1999
2) Άννα Ματθαίου - Πόπη Πολέμη, Η εκδοτική περιπέτεια των ελλήνων κομμουνιστών. Από το βουνό στην υπερορία ( 1947- 1968) , Βιβλιόραμα - ΑΣΚΙ , Αθήνα 2003
Η Άννα Ματθαίου και η Πόπη Πολέμη είναι οι συγγραφείς τους.
Το ένα είναι οι "Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη , 1947- 1955" και το άλλο " Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων Κομμουνιστών . Από το βουνό στην υπερορία 1947 -1968. ". Τα δυο βιβλία καλό είναι να διαβαστούν σε συνδυασμό όπως προτείνουν και οι συγγραφείς τους.
Είναι γνωστό ότι με το τέλος του εμφυλίου πολέμου πολλοί μαχητές και υπερασπιστές του Δ.Σ και του ΚΚΕ πέρασαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Εκείνο που δεν ήξερα ήταν η προσπάθεια που κατέβαλε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ μέσα από τη δημιουργία Επιτροπής Διαφώτισης να παρακολουθήσει την πνευματική ζωή στην Ελλάδα και να ελέγξει την λογοτεχνική και εκδοτική παραγωγή στην υπερορία. Η Επιτροπή Διαφώτισης και τα διάφορα τμήματά της λειτούργησαν έως τη διάσπαση του Κόμματος το 1968.
Τι ήταν όμως η Επιτροπή Διαφώτισης;
Ήταν " Βασικό βοηθητικό - συμβουλευτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής , επιφορτισμένο με τη μελέτη και την επεξεργασία των ιδεολογικών προβλημάτων του κόμματος και τη διεξαγωγή της διαφώτισης - προπαγάνδας με όλα τα διαθέσιμα μέσα - έντυπη παραγωγή , ραδιοφωνία, διαλέξεις κ.λ.π - η Επιτροπή Διαφώτισης τελεί υπό την καθοδήγηση του Πολιτικού Γραφείου. Εποπτεύει, μεταξύ άλλων, τον εκδοτικό μηχανισμό που οργάνωσε το ΚΚΕ στην προσφυγιά, κατά κύριο λόγο στο Βουκουρέστι ( " Νέα Ελλάδα" και, από το φθινόπωρο του 1954, " Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις" ), καθώς και το επίσημο κομματικό περιοδικό Νέος Κόσμος."
Στα πλαίσια της Επιτροπής Διαφώτισης λειτουργεί το Τμήμα Λογοτεχνικών Εκδόσεων που αργότερα εξελίσσεται σε Λογοτεχνικό Κύκλο. Τόσο η Επιτροπή Διαφώτισης όσο και ο Λογοτεχνικός Κύκλος παρακολουθούν τη λογοτεχνική παραγωγή στην Ελλάδα και συγχρόνως ελέγχουν τους πρόσφυγες λογοτέχνες και τα έργα τους . Οι ρόλοι των μελών του Λογοτεχνικού Κύκλου αλλάζουν συνεχώς. Οι λογοτέχνες που ασκούν αυστηρή και λεπτομερειακή κριτική στα έργα των συναδέλφων τους ,εγκρίνουν ή απορρίπτουν την έκδοση ενός έργου συχνά δέχονται την ίδια κριτική και τον ίδιο έλεγχο από άλλους λογοτέχνες - μέλη του Λογοτεχνικού Κύκλο.
Οι συγγραφείς μάς πληροφορούν στον πρόλογο ότι
" Οι μαρτυρίες και τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ ιχνηλατούν, ακριβώς, ένα οδοιπορικό, γεωγραφικό και συνειδησιακό, από τις Δύσκολες Νύχτες ως τη στράτευση της κατοχικής και μετακατοχικής Αθήνας, από την ενεργό δράση στο Παρίσι, τα χρόνια του εμφυλίου, στο πλευρό της "Ελεύθερης Ελλάδας" ως την εναγώνια προσπάθεια να παραμείνει συνεπής κομματική διανοούμενη και δημιουργός στις δύσκολες συνθήκες του εκπατρισμού. Προσπάθεια που μοιάζει να οδηγεί στη σιωπή και σ' εκείνη την αθεράπευτη νοσταλγία για ό,τι έμεινε πίσω στο χώρο και το χρόνο..."
Στο δεύτερο βιβλίο , το σχετικό με την εκδοτική προσπάθεια και παραγωγή των κομμουνιστών στην υπερορία, μέσα από μαρτυρίες, ανθολογημένα κείμενα, φυλλάδια, βιβλία, περιοδικά, μεταφράσεις, έργα που εγκρίθηκαν ή απορρίφθηκαν , παρακολουθούμε την εκδοτική περιπέτεια των κομμουνιστών από τα τυπογραφεία του βουνού, στο Μπούλκες και από εκεί στο Βουκουρέστι.
Το πρώτο θέμα με το οποίο ασχολούνται οι δυο συγγραφείς είναι τα: Βιβλία στα βουνά μέχρι το 1949 . Ακολουθεί η ενότητα: Τα βιβλία σε νέα μέτωπα που χωρίζεται σε δύο υποενότητες . Η πρώτη περιλαμβάνει το διάστημα από το 1949 έως το 1956 , περιγράφει το προσφυγικό τοπίο μετά την ήττα , την εκδοτική " επιχείρηση " του Βουκουρεστίου , τις νέες εργασιακές σχέσεις που διαμορφώνονται στα πλαίσια αυτής της εκδοτικής " επιχείρησης" καθώς και τις προσπάθειες που κατεβλήθησαν προκειμένου να ενισχυθεί το ιδεολογικό μέτωπο και η κομματική ζωή των προσφύγων στις νέες συνθήκες . Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι μια μεγάλη εκδοτική παραγωγή που αφορά διάφορους τομείς από τους κλασικούς του Μαρξισμού, σχολικά βιβλία μέχρι λογοτεχνικές εκδόσεις.
Η δεύτερη περιλαμβάνει το διάστημα από το 1956 έως το 1968 ( χρονιά της διάσπασης του ΚΚΕ) και εξετάζει κυρίως τις αλλαγές που συντελέστηκαν μετά την 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ κάτω από την επίδραση των εξελίξεων που σηματοδότησε το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Οι αλλαγές αυτές δεν άφησαν ανεπηρέαστη τη λειτουργία της Επιτροπής Διαφώτισης ούτε την εκδοτική παραγωγή.
Τέλος δίνεται ένας κατάλογος εφημερίδων καθώς και ό,τι εκδόθηκε από το 1947 έως το 1968 . Το βιβλίο εμπλουτίζεται με τα σχέδια και τις απορρίψεις διαφόρων λογοτεχνικών ή μη έργων καθώς και με ένα παράρτημα ανθολογημένων κειμένων και τις σχετικές βιβλιοκρισίες.
" Η εκδοτική περιπέτεια των ελλήνων κομμουνιστών[...] , οι μηχανισμοί[...], οι τίτλοι και τα κείμενα [...] μαρτυρούν κοινές εμμονές σε ιδέες και πράγματα, διαπνέονται, αναμφίβολα, από καθηκοντολογία και στοχοπροσήλωση, απηχούν φενακισμούς, αυταπάτες, και διαψεύσεις, πέρα και παρά τις αναμφισβήτητες τομές, τις ανατροπές , τις ανακατατάξεις και τις ανακυκλώσεις των προσώπων σε εναλλασσόμενους ρόλους. Καταθέτουν, όμως, ταυτόχρονα, και την αδιάψευστη μαρτυρία μιας αέναης προσπάθειας, πέρα και παρά την ήττα και τον εκπατρισμό, για την αποτελεσματική, ιδεολογική και πολιτική, παρέμβαση, αλλά και την κατάκτηση της τεχνικής και της τέχνης, των εκφραστικών μέσων και της καλαισθησίας [...] Πρόκειται για το προϊόν του μόχθου πραγματικών ανθρώπων που αναμετρήθηκαν με τις πραγματικές διαδρομές τους εν χρόνω και εν τόπω, με άλλα λόγια με την ιστορία. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας και τεκμήριο αυτής της ιστορίας είναι τα βιβλία με τα οποία καταπιαστήκαμε. Ούτως ή άλλως προκαλούν για μια ακόμη φορά τον ιστορικό, μένοντας στοργικός με τα όνειρα των ανθρώπων, να μην προδώσει και τους εφιάλτες που συνυφάνθηκαν μαζί τους." ( από τον επίλογο του δεύτερου βιβλίου )
1) Άννα Ματθαίου - Πόπη Πολέμη , Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη (1947 - 1955) Μαρτυρίες και κείμενα από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας , Θεμέλιο, Αθήνα 1999
2) Άννα Ματθαίου - Πόπη Πολέμη, Η εκδοτική περιπέτεια των ελλήνων κομμουνιστών. Από το βουνό στην υπερορία ( 1947- 1968) , Βιβλιόραμα - ΑΣΚΙ , Αθήνα 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου