Μια φορά κι έναν καιρό...ήταν η Μύρτις (1)

 Πριν τα Χριστούγεννα και λίγο μετά, στα Αρχαιολογικά Μουσεία Ιωαννίνων και Ηγουμενίτσας παρουσιάστηκε η περιοδική έκθεση «Μύρτις: Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν». Η συμμετοχή των σχολείων ήταν μεγάλη και δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί μια θέση για το σχολείο μας. Έτσι σκεφτήκαμε να παρουσιάσουμε την Μύρτιδα μέσα από μια δική μας εργασία. Η ιδέα μου φάνηκε ενδιαφέρουσα. 

Δεν με ενδιέφερε να παρουσιάσω στους μαθητές  ένα απλό ιστορικό της εύρεσης και ανάπλασης του κρανίου του κοριτσιού , που οι ερευνητές ονόμασαν Μύρτιδα. Σκέφτηκα ότι έπρεπε να τοποθετήσω την ιστορία του  μέσα στην εποχή της. Τα διάφορα κείμενα στην  ιστοσελίδα" Μύρτις" ενίχυσαν την ιδέα μου. Βασίστηκα σε αυτά και έπλασα μια δική μου ιστορία. Θα μπορούσε να πει και να γράψει κανείς πάρα πολλά , αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν στα πλαίσια μιας σχολικής εργασίας - παρουσίασης. Προσπάθησα να δώσω μια αντιπροσωπευτική εικόνα της Αθήνας του 5ου αι. π.Χ , κατανοητή σε μαθητές της Α΄Γυμνασίου. Σαφώς υπάρχουν ελλείψεις και αδυναμίες.

Έτσι δημιούργησα ένα ζευγάρι Αθηναίων και την κόρη τους και μαζί τους ταξιδέψαμε στο παρελθόν.

Η παρουσίαση έγινε στους μαθητές την προηγούμενη εβδομάδα. Εδώ παρουσιάζεται με μικρές τροποποιήσεις . Οι πολλοί σύνδεσμοι αντικαθιστούν τον προφορικό λόγο .

Μια φορά και έναν καιρό σε μια εποχή πολύ μακρινή, που έμεινε γνωστή με το όνομα Χρυσός Αιώνας, στην Αθήνα ζούσε ένα ζευγάρι , νιόπαντρο, ο Κτησιφώντας και η Διοτίμα. 

Ήταν όμορφα χρόνια. Είχε τελειώσει ο πόλεμος με τους Πέρσες. Η Αθήνα μαζί με τους  συμμάχους  της είχαν νικήσει και οι αγώνες τους έμειναν στην ιστορία: Μαραθώνας, Σαλαμίνα.

 Μέσα από τα ερείπια η πόλη ξαναγεννιέται και μετατρέπεται σε μια μεγάλη και δυνατή πόλη – κράτος.  Η προσωπικότητα του Περικλή δεσπόζει και το δημοκρατικό πολίτευμα για τους Αθηναίους πολίτες βρίσκεται στην καλύτερη του στιγμή. Η εκκλησία του Δήμου είναι το κυρίαρχο όργανο , εκεί μέσα αποφασίζουν για όλα τα σημαντικά ζητήματα οι πολίτες της Αθήνας.

 Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. η Εκκλησία του δήμου συνεδρίαζε στην Πνύκα.

Η Αθήνα μεταμορφώνεται . Λαμπρά οικοδομήματα, έργα τέχνης ομορφαίνουν κάθε γωνιά της . Ο Παρθενώναςτο τελειότερο .

Ρήτορες, φιλόσοφοι, ποιητές, σοφιστές, καλλιτέχνες έρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου. Η Αθήνα το σχολείο της Ελλάδας.

Ο Κτησιφώντας , νέος 25 χρονών , είχε ήδη κληρονομήσει από τον πατέρα του ένα εργαστήριο κατασκευής αγγείων ,είχε αρκετούς δούλους  και αρκετά χρήματα που του εξασφάλιζαν μια άνετη ζωή.

 

Εργαστήριο κεραμεικής

Ψήστης σε εργαστήριο κεραμεικής

 Η Διοτίμα , μικρό κορίτσι 15 χρονών, ζούσε στο σπίτι της μαζί με τις άλλες γυναίκες και περίμενε την ώρα που ο πατέρας της θα την πάντρευε. Ήταν σεμνή , γνώριζε να διαβάζει , να γράφει και να μετράει για να μπορεί να κρατήσει το σπιτικό της, αλλά και να υφαίνει και να ράβει. Δεν κυκλοφορούσε ποτέ μόνη στο δρόμο και στις γιορτές πάντα είχε τη μητέρα της δίπλα και τις δούλες της.

Η ώρα αυτή δεν άργησε όταν ο πατέρας της συναντήθηκε με τον Κτησιφώντα και συμφώνησαν για το γάμο, αφού πρώτα έκλεισαν ένα προφορικό συμβόλαιο την εγγύη.

 Λεπτομέρεια αττικής ερυθρόμορφης λουτροφόρου με παράσταση της εγγύης, της σύναψης δηλαδή προγαμιαίας συμφωνίας ανάμεσα στον πατέρα της νύφης και το μελλοντικό της σύζυγο.
Courtesy, Museum of Fine Arts, Boston. 

 Η μικρή Διοτίμα είχε αγωνία. Πώς να ήταν άραγε ο σύζυγός της ;  Ο γάμος ορίστηκε για το μήνα Γαμηλιώνα , μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Τρεις μέρες κράτησαν οιγαμήλιες τελετές

 Ο καλλωπισμός της νύφης πριν από τη γαμήλια τελετή. Λεπτομέρεια από το ερυθρόμορφο επίνητρο του ζωγράφου της Ερέτριας. Περίπου 425-420 π.Χ.
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

 Το λουτρό της νύφης αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της γαμήλιας τελετουργίας.
Στην εικόνα: η νύφη, κρατώντας λουτροφόρο και με τη συνοδεία γυναικών, πορεύεται προς την κρήνη, από όπου αντλούσαν το νερό για το γαμήλιο λουτρό.
Αττική ερυθρόμορφη λουτροφόρος-υδρία του ζωγράφου του Πανός. Περίπου 470 π.Χ.
Houston, Museum of Fine Arts, Annette Finnigan Collection

Τα νυφικά σανδάλια τύχαιναν ιδαίτερης προσοχής σε πολλές απεικονίσεις καλλωπισμού της νύφης.
Στην εικόνα: η νύφη φορά τις νυμφίδες, τα νυφικά παπούτσια.
Αττικός ερυθρόμορφος γαμικός λέβητας 'με τον τρόπο' του ζωγράφου του Μειδίου.
Περίπου 420-410 π.Χ.
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 

 και η Διοτίμα εγκατέλειψε το πατρικό της για να εγκατασταθεί στο νέο της σπιτικό , του συζύγου της. 

 Η γαμήλια πομπή είχε σκοπό να συνοδεύσει τη νύφη στη νέα της κατοικία.
Στην εικόνα: ο γαμπρός κρατώντας τη νύφη από το χέρι, την οδηγεί στο νέο της σπίτι.
Λεπτομέρεια από αττική ερυθρόμορφη λουτροφόρο.

Περίπου 425 π.Χ.
Courtesy, Museum of Fine Arts, Boston

Η ζωή της Διοτίμας  ελάχιστα άλλαξε . Πιο πολύ άλλαξαν οι ευθύνες της μέσα στο σπίτι της μιας και επιτηρούσε όλες τις εργασίες .

 Σχεδιαστική αναπαράσταση τυπικής αθηναϊκής οικίας της Κλασικής περιόδου.
(Σχέδιο M.H.McAllister)

Αττική ερυθρόμορφη υδρία του ζωγράφου των Νιοβιδών με σκηνή γυναικωνίτη.

 Περίπου 460 π.Χ.
New York, The Solow Art and Architecture Foundation

 

Αμφορέας στον οποίο απεικονίζονται γυναίκες να υφαίνουν και να επεξεργάζονται μάλλον κλωστή μαλλιού.

 Λευκή λήκυθος που απεικονίζει γυναίκα να γνέθει μαλλί σε κλωστή. Ήταν μία από τις πιο συνηθισμένες ασχολίες των γυναικών

Μετά από εννέα μήνες , γύρω στα 440 π.Χ., η νέα γυναίκα έφερε στον κόσμο το πρώτο της παιδί. 

Ήταν ένα κοριτσάκι. Ο Κτησιφώντας και η υπόλοιπη οικογένεια δεν ενθουσιάστηκαν, αγόρι επιθυμούσαν.  Το αγόρι ήταν το στήριγμα στα γεράματα, ο νόμιμος κληρονόμος της περιουσίας και του ονόματος του.

Η Διοτίμα είχε μεγάλη στεναχώρια γιατί γνώριζε πολύ καλά ότι το κοριτσάκι της δεν της εξασφάλιζε την κοινωνική καταξίωση. Απομονωμένη για δέκα μέρες μέσα στο σπίτι, 
στο γυναικωνίτη, προσπαθούσε να σκεφθεί το μέλλον του μωρού της. Είχε αγωνία αν ο άντρας της αποδεχόταν την κόρη του.

Ο Κτησιφώντας όμως είχε ερωτευθεί τη γυναίκα του και οι παρέες που έκανε με κάποιους σοφιστές του είχαν αλλάξει λίγο το μυαλό.  Οι καινούριες ιδέες για την αναγνώριση της ισοτιμίας στους άνδρες και τις γυναίκες δεν τον άφηναν αδιάφορο. Ήθελε να νιώθει τη Διοτίμα χαρούμενη και ευτυχισμένη . Μόλις το μωρό συμπλήρωσε επτά ημέρες από τη γέννησή του, μπήκε στο δωμάτιο της γυναίκας του , το πήρε αγκαλιά και το παρουσίασε στην οικογένεια , ενώ οι δούλοι κρεμούσαν στην εξώπορτα στεφάνια ή κλαδιά στολισμένα με μαλλί.

Πολλές φορές η Διοτίμα ή οι δούλες που πρόσεχαν το μωρό του κουνούσαν την πλαταγή, την κουδουνίστρα με τα πετραδάκια. Ο ήχος ήταν ευχάριστος και το μωρό ηρεμούσε. Μεγαλώνοντας ο μπαμπάς της  τής  χάρισε μια πλαγγόνα .

 πλαταγή

 Της άρεσε να παίζει μαζί με τα άλλα κορίτσια , να ντύνουν και να καλλωπίζουν τις κούκλες τους. 

πλαγγόνες

Πολύ διασκεδαστικό ήταν να ανεβαίνει και στην αιώρα . 

 Αγόρια  και κορίτσια  έπαιζαν με τις πάνινες μπάλες  τους, τις σφαίρες,

 αλλά και διάφορα  άλλα παιχνίδια , επιτραπέζια και ομαδικά.

Δεν ήταν όλη η ημέρα παιχνίδι. Χρειαζόταν και η εκπαίδευση.

 Ερυθρόμορφο αγγείο 5ου  αιώνα  π.Χ 
που απεικονίζει μαθητές με τον γραμματιστή,
τον κιθαριστή και τον παιδαγωγό 
(Αρχαιολογικό Μουσείο Βερολίνου)

 Τα πρώτα χρόνια της ζωής του το κοριτσάκι μάθαινε τα στοιχειώδη δίπλα στη μητέρα του, τη γιαγιά του και την τροφό.  Διαπαιδαγωγούνταν στις αξίες και στους ρόλους των γυναικών και τόσα όσα χρειάζονταν για να στήσει τη δική της οικογένεια στο μέλλον.

Εκείνο που της άρεσε όμως πάρα πολύ ήταν να ακούει τη μαμά της ή τη γιαγιά της να της λέει παραμύθια και ειδικά τα κρύα βράδια του χειμώνα γύρω από τη φωτιά. Διασκέδαζε με τους μύθους του Αισώπου και με τα κατορθώματα των ηρώων του Ομήρου. Πολλές φορές τη νανούριζαν και δεν προλάβαινε να ακούσει το τέλος γιατί την έπαιρνε ο ύπνος στην αγκαλιά της μαμάς της.

Το κατώφλι του σπιτιού της δεν το δρασκελούσε πολλές φορές, μόνο στις γιορτές. Η πιο σημαντική ήταν τα Παναθήναια. Μια μεγάλη πομπή πρόσφερε ένα μεγάλο πέπλο στη θεά Αθηνά και μετά ακολουθούσαν θυσίες και πανηγύρια. 

 Νέοι οδηγούν βόδια για να τα θυσιάσουν στην Αθηνά.
Παράσταση από τη ζωφόρο του Παρθενώνα.

447-432 π.Χ.
Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης

Ωραία ήταν και στις γιορτέςτου Διονύσου. 

Ειδικά στα Εν άστει Διονύσια που γίνονταν την άνοιξη , όλοι είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν τους δραματικούς αγώνες.







Βέβαια τα γυναικόπαιδα κάθονταν στις τελευταίες σειρές του Θεάτρου του Διονύσου , 

 Πανοραμική άποψη από τα δυτικά του Θεάτρου και του Ιερού του Διονύσου.

αλλά άκουγαν και έβλεπαν καλά. 

Ήταν μια μοναδική εμπειρία. Από την ανατολή του ήλιου μέχρι τη δύση απολάμβαναν τέσσερα έργα, έβλεπαν κόσμο, συζητούσαν, ψυχαγωγούνταν, έτρωγαν , έπιναν και διασκέδαζαν με τη ψυχή τους.

Θά’ταν οκτώ χρονών όταν  οι γονείς της την πήραν μαζί στην Αγορά.  Θαμπώθηκε από τα δημόσια κτίρια, από τον κόσμο που κυκλοφορούσε.

(το Βουλευτήριο, η Βασιλική στοά, η Μακρά στοά, τα Δικαστήρια, το Μητρώο όπου φυλάγονταν τα Αρχεία της πόλης. Εδώ ήταν ακόμη το Ωδείο, ναοί προς τιμήν του Ηφαίστου, του Άρη, η Θόλος, και παντού αγάλματα και αναμνηστικά)
  






Πανοραμική άποψη της Αγοράς του 5ου αι. π.Χ. 1.Βασίλειος Στοά 2.Στοά Ελευθερέου Διός 3 Ναός Ηφαίστου 4.Νέο Βουλευτήριο 5. Θόλος 6. Παλαιό Βουλευτήριο 7Αιάκειον 8 Νότια Στοά Ι 9. Αρχαϊκή κρήνη 10.Νομισματοκοπείο, 11 Περίβολος 12. Ποικίλη Στοά

 Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας σήμερα

Σε μια σειρά είδε τα εργαστήρια, ανάμεσά τους και του πατέρα της.

 Σχέδιο κλιβάνου και λάκκου που χρησίμευαν για την θέρμανση και χύτευση του χαλκού αντιστοίχως, παρόμοιων με αυτούς που υπήρχαν κοντά στα εργαστήρια της Αγοράς.

Αφιέρωμα του υποδηματοποιού Διονυσίου στον ήρωα Καλλιστέφανο, όπου συναντάμε την απεικόνιση του εσωτερικού ενός υποδηματοποιείου 

 Πιο κει οι πάγκοι των πωλητών, φρούτα , κρασιά, λάδια, κρέατα, ψάρια  και οι φωνές τους ξεσήκωναν τον τόπο. 

Περπατούσαν πολλή ώρα και δεν κατάλαβαν ότι μεσημέριασε. Είχαν πεινάσει . Ο πατέρας ήξερε ένα καλό μαγαζάκι με φρέσκο φαγητό. Πρώτη φορά που είχε την κόρη του και τη γυναίκα του μαζί και ήθελε να τις ευχαριστήσει. Και τι δεν παράγγειλαν.  Από το πιο συνηθισμένο που ήταν τα ψάρια , χέλι και τόνος και λίγα καλαμαράκια και σουπιές  μέχρι το πιο σπάνιο και ακριβό, ψητό  κατσικάκι . 

Πριν ξεκινήσουν όμως το φαγοπότι προτίμησαν μερικά φρούτα για να τους ανοίξει η όρεξη.
 Ο Κτησιφώντας απόλαυσε και δυο ποτηράκια εκλεκτό κρασί ανακατεμένο με νερό  και στο τέλος ήρθαν τα επιδόρπια, πλακούντες περιχυμένοι με μέλι .

Φεύγοντας από εκεί και παίρνοντας το δρόμο για το σπίτι , πολλές φωνές τους ανάγκασαν να σταματήσουν. Κάτι γινόταν , κάποια ανησυχία εκδηλωνόταν με έντονο τρόπο. 

Κάτι δεν πήγαινε καλά με την πολιτική κατάσταση. Ο αέρας μύριζε περίεργα.

Χρόνια τώρα μια άλλη μεγάλη πόλη , η Σπάρτη, δεν έβλεπε με καλό μάτι  το μεγάλωμα της δύναμης της Αθήνας. 

Η Αθήνα πάλι ήθελε να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη δύναμη και εκτός από το Αιγαίο να κυριαρχήσει στο Ιόνιο και στην Κάτω Ιταλία. Οι σχέσεις τους δεν ήταν καθόλου καλές. Δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν γιατί ήταν εντελώς διαφορετικές , είχαν διαφορετικά πολιτεύματα και διαφορετικό τρόπο ζωής. Η αφορμή για να ξεσπάσει ο πόλεμος ανάμεσα τους δεν άργησε να δοθεί. Μια διαμάχη ανάμεσα στην Κόρινθο και την Κέρκυρα  ήταν η σπίθα που άναψε τη φωτιά.

Έτσι άρχισε ο Πελοποννησιακός πόλεμος.

Ο τεράστιος στρατός  των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους με αρχηγό τον Αρχίδαμο βάδιζε εναντίον της Αθήνας σε μια πρωτόγνωρη γι΄αυτούς κινητοποίηση.







Οι Αθηναίοι που ζούσαν στην ύπαιθρο μόλις έμαθαν ότι οι εχθροί πλησιάζουν στα σύνορα της Αττικής μάζεψαν τα υπάρχοντά τους και τα γυναικόπαιδα και ήρθαν και κλείστηκαν μέσα από τα τείχη της Αθήνας. 

 Η περιοχή του Κεραμεικού (Έξω) από δυτικά. Διακρίνονται τα τείχη της πόλης με τις δύο κυριότερες πύλες: Το Δίπυλον αριστερά και την Ιερά Πύλη δεξιά. Στο βάθος, η Ακρόπολη.

Η πόλη γέμισε ασφυκτικά και μετατράπηκε σ’ ένα στρατόπεδο προσφύγων. Σε κάθε σταυροδρόμι άνθρωποι απελπισμένοι και αθλιότητα.

Ήταν αρχές  του καλοκαιριού του 430 π.Χ.  Η ατμόσφαιρα ήταν περίεργα ζεστή, ο κόσμος πολύς μέσα στην πόλη,  τα σπίτια  δεν έφθαναν, το νερό λιγοστό και οι αποχετεύσεις άγνωστες. Πολλή φασαρία, άγχος, φόβος κάθονταν απειλητικά στις ψυχές των ανθρώπων. Το κακό δεν άργησε να ξεσπάσει. Λοιμός.

Ο ένας μετά τον άλλο αρρώστησαν όλοι στο σπίτι. 

Μαζί και το κοριτσάκι. Ήταν τότε έντεκα  χρονών.  Έπαιζε όταν ένιωσε ένα δυνατό πονοκέφαλο . Σε λίγο υψηλός πυρετός και έντονη φλόγωση της έφεραν κοκκίνισμα στα μάτια. Ο φάρυγγας και η γλώσσα της έμοιαζαν να έχουν ματώσει,  η ανάσα της έβγαινε με δυσκολία και βρωμούσε . Φταρνιζόταν συνέχεια, η φωνή της βράχνιασε και ένας αφόρητος πόνος της έσφιγγε το στήθος προκαλώντας της δυνατό βήχα . Το στομάχι της ανακατευόταν και η ναυτία της προκάλεσε συνεχή εμετό.  Το δέρμα της  έγινε κοκκινωπό και μετά μελάνιασε και γέμισε φουσκάλες  και πληγές. Η επιδείνωση ήταν ραγδαία. Καίγονταν τα σωθικά της , δεν ανεχόταν τίποτε πάνω της και διψούσε αφόρητα. Επτά μέρες  μετά πέθανε. 

 Στο σπίτι δεν μπορούσε κανείς να βοηθήσει για την ταφή της . Άλλοι ήταν ετοιμοθάνατοι και άλλοι κυλιόντουσαν στους δρόμους  και γύρω από τις βρύσες. Κάποιοι  μάζεψαν το σωματάκι της και το πέταξαν σε ένα λάκκο μαζί με άλλα πτώματα στον Κεραμεικό χωρίς καμιά τελετή, χωρίς κανείς να την κλάψει, χωρίς τίποτε να τη συνοδεύσει.

 Η περιοχή με τους τάφους δίπλα στον Ηριδανό

                                                                 Οι στήλες κατά μήκος της Οδού των Τάφων.

 

 Διαβάστε εδώ τη συνέχεια