Η Τέχνη της Αντίστασης

Από παράσταση του "Θιάσου ΕΠΟΝ Θεσσαλίας"

Γράφει η ofisofi // atexnos

Ο Ευάγγελος Μαχαίρας έφυγε από τη ζωή πριν λίγες μέρες. Άνθρωπος μαχητικός και δραστήριος πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως αξιωματικός του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου. Διώχθηκε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε και ακούραστα αγωνίστηκε μέσα από διάφορους φορείς για τη αληθινή δημοκρατία, την πραγματική δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την παγκόσμια ειρήνη.

Έγραφε σε εφημερίδες και εξέδωσε βιβλία.

Ένα πολύ αξιόλογο και σημαντικό βιβλίο είναι «Η Τέχνη της Αντίστασης». Σε αυτό συγκεντρώνει και παρουσιάζει πολύτιμα στοιχεία και ντοκουμέντα από τη συμβολή των πνευματικών ανθρώπων στην περίοδο της Κατοχής και της Αντίστασης.

Η σπουδαιότητα του βιβλίου είναι μοναδική. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάτι ανάλογο στη βιβλιογραφία  μετά και τη δεύτερη έκδοση του το 2008. Ο Ευάγγελος Μαχαίρας , μαχητής της ΕΑΜικής αντίστασης ο ίδιος έζησε το μεγαλείο της και χωρίς να είναι ειδικός μας προσφέρει το έργο όλων εκείνων των ανθρώπων , οι οποίοι πολέμησαν με τα πνευματικά τους όπλα και πρόσφεραν ένα πρωτόγνωρο πολιτιστικό έργο που όμοιο του  όχι μόνο δεν  δημιουργήθηκε σε καμιά άλλη κατεχόμενη χώρα, αλλά που κατόρθωσε να εμπνεύσει και να ανυψώσει το ηθικό του λαού και να δυναμώσει τον αντιστασιακό του αγώνα. Άλλωστε αυτός ο αγώνας ήταν που ενέπνεε τους πνευματικούς ανθρώπους και δημιουργούσε μια σχέση αμφίδρομη.

Tάσσος: Οι Εθνομάρτυρες ανάπηροι (ξυλογραφία)

Ο Ευάγγελος Μαχαίρας στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου το 1999 έγραφε:

«Περίμενα ότι κάποιος ειδικός θα έκανε τη συνολική καταγραφή της. Καθώς όμως περνούσαν τα χρόνια και αυτό δε γινόταν, αν και δεν είμαι ειδικός, αποφάσισα να αναπτύξω το κεφάλαιο αυτό σε ένα βιβλίο. Για πολλά θέματα παραθέτω μαρτυρίες των αντιστασιακών λογοτεχνών και καλλιτεχνών , γιατί πιστεύω  ότι από τις πληροφορίες που θα μπορούσα να καταγράψω, προτιμότερος είναι ο αυθεντικός τους λόγος και ελπίζω ότι με τον τρόπο αυτό θα υπάρξει χρήσιμο υλικό, ώστε να γραφεί από τους ειδικούς η ολοκληρωμένη ιστορία της αντιστασιακής τέχνης, που αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα κεφάλαια του πολιτισμού μας κατά τον 20ο αιώνα.»

Πριν από την έκδοση αυτού του βιβλίου υπήρχαν βιβλία και άρθρα που αναφέρονταν στην τέχνη της αντίστασης, αλλά η ύλη τους περιορίζονταν σε ένα ή δύο ζητήματα, δεν κάλυπταν ολόπλευρα το θέμα. Το πιο πλούσιο αφιέρωμα είχε κάνει η Επιθεώρηση Τέχνης το 1962 και μία χρονιά πριν, το 1961, είχαν εκδοθεί δύο Ανθολογίες Αντιστασιακής Λογοτεχνίας, πεζογραφία και ποίηση,  στο Ανατολικό Βερολίνο με πρωτοβουλία της Γερμανικής Ακαδημίας και με επιμέλεια της Έλλης Αλεξίου.

Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια και το κάθε ένα σε πολλές υποενότητες.

Πολυσέλιδη η παρουσίαση της Αντίστασης των λογοτεχνών. Αρχίζει με τις πρώτες αντιδράσεις , κυρίως του Σικελιανού και του Βάρναλη οι οποίοι έδωσαν το σύνθημα για την έναρξη της πνευματικής αντίστασης και συνεχίζει με την αντίσταση των πνευματικών ανθρώπων με νόμιμα  μέσα από τις σελίδες των καθημερινών εφημερίδων και περιοδικών, τις παράνομες μορφές πάλης , την ένταξη τους στο ΕΑΜ , τη συμμετοχή σε δραστηριότητες οργανωμένες ή μη με τις ανάλογες συνέπειες, την πνευματική αντίσταση στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη, στη Μέση Ανατολή, τα αντιστασιακά κείμενα που κυκλοφόρησαν χέρι με χέρι και δημοσιεύτηκαν σε παράνομες εφημερίδες και περιοδικά. Αναφέρεται στις Ανθολογίες αντιστασιακού διηγήματος και αντιστασιακής ποίησης με αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα.

Το κεφάλαιο που αναφέρεται στο θέατρο ξεκινά από το 1940 -1941 , περνά στην κατοχική λογοκρισία και στο ελεύθερο θέατρο κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Πάρα πολλά τα ονόματα των θεατράνθρωπων που υπέστησαν διώξεις και ιδιαίτερες οι αναφορές στο Εθνικό Θέατρο, στο Κρατικό Θέατρο Θεσσαλονίκης, στο Θέατρο στα βουνά , στη Λαϊκή Σκηνή και το Γιώργο Κοτζιούλα, στο Βασίλη Ρώτα , στο «Θεατρικό Εργαστήρι» και στο « Θίασο της ΕΠΟΝ Θεσσαλίας», στο « Θίασο της ΕΠΟΝ Μακεδονίας, στο κουκλοθέατρο και στις εξελίξεις στη θεατρική παραγωγή μετά την απελευθέρωση.

Ομάδα λογοτεχνών του ΕΑΜ το 1943

Το κυρίαρχο σύνθημα στην Ελλάδα της Αντίστασης ήταν «Πολεμάμε και Τραγουδάμε» . Με αυτό σηματοδοτήθηκε ο τεράστιος ρόλος της μουσικής και των τραγουδιών που εμψύχωναν τους αγωνιστές.  Η αντίσταση των μουσικών, τα πρώτα αντάρτικα τραγούδια, οι διασκευές εμβατηρίων και επαναστατικών τραγουδιών παρατίθενται μαζί με τις εκδόσεις και τους δημιουργούς τους. Δεν λείπουν η θεματολογία των αντάρτικων τραγουδιών και η κατάταξή τους κατά κατηγορίες. Το κεφάλαιο είναι εμπλουτισμένο με μια μικρή ανθολογία. Εκτός από τα αντάρτικα τραγούδια γίνεται αναλυτική αναφορά στα συμφωνικά έργα για την Αντίσταση και στα ρεμπέτικα της Κατοχής. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν και δώδεκα τραγούδια του ΕΔΕΣ που το περιεχόμενο τους έχει εθνικιστικό χαρακτήρα.

Ένας ακόμα χώρος με σημαντικότατη προσφορά είναι οι εικαστικοί καλλιτέχνες. Οι συνδικαλιστικοί αγώνες οδηγούν στην ένταξή τους στο ΕΑΜ. Το συνεργείο της Νεολαίας, οι αφίσες, τα λευκώματα, οι μαρτυρίες των καλλιτεχνών, οι ζωγράφοι και οι χαράκτες στην Ελεύθερη Ελλάδα μαζί με τις «Εικαστικές μαρτυρίες» των καλλιτεχνών που δεν είχαν εκδώσει ατομικά λευκώματα και η Γλυπτική δίνουν το μέγεθος της αντίστασης  και της επίδρασης τους στον αγωνιζόμενο λαό.

Το βιβλίο κλείνει το κεφάλαιο που αναφέρεται στους φωτογράφους του αγώνα με  παρουσίαση του έργου των Σπύρου Μελετζή και Κώστα Μπαλάφα.

Στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχει αξιολόγηση του αντίστοιχου τομέα, λογοτεχνία, θέατρο,μουσική, εικαστικά, φωτογραφία.

Το έργο των πνευματικών ανθρώπων και των καλλιτεχνών εντάσσεται μέσα στο ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες της εποχής. Το υλικό είναι πολύ πλούσιο .Υπάρχουν ντοκουμέντα που δημοσιοποιήθηκαν για πρώτη φορά, πολύτιμο αρχειακό υλικό, μαρτυρίες, εικαστικά, ποιήματα, στίχοι τραγουδιών, φωτογραφίες.

Γ.Δήμου: “Γυναίκες της Αντίστασης” (ξυλογραφία)

Στον Πρόλογο της δεύτερης έκδοσης ο Ευάγγελος Μαχαίρας διευκρινίσε τον τίτλο του βιβλίου:

« … τέθηκε το ερώτημα αν ο τίτλος του έπρεπε να είναι «Η Τέχνη της Αντίστασης» ή « Η Τέχνη στην Αντίσταση». Απάντησα ότι ο πρώτος τίτλος ήταν ορθότερος.

Ο δεύτερος θα περιόριζε το περιεχόμενο στα έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν από 28 – 10 – 1940 μέχρι την 14 – 10 – 1944.

Υπάρχουν όμως σημαντικά έργα που δημιουργήθηκαν μετά την απελευθέρωση, αλλ’ αναφέρονται στην Αντίσταση. Για το λόγο αυτό συμπεριλαμβάνονται στα Αντιστασιακά π.χ στις συλλογές αντιστασιακής ποίησης και πεζογραφίας που εξέδωσε η Έλλη Αλεξίου στη Γερμανία, όταν η έκδοσή τους στην Ελλάδα ήταν απαγορευμένη, περιέλαβε όχι μόνο όσα γράφηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και όσα γράφηκαν λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση, με θέματα αλλά και με πνεύμα του αντιστασιακού αγώνα…»

Το βιβλίο αν και θεωρήθηκε πάρα πολύ καλό από τον Πρόεδρο του Τμήματος Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών δεν βραβεύτηκε «γιατί ο συγγραφέας του γράφει στον Πρόλογο ότι μετά την πολιτιστική έκρηξη που σημειώθηκε στη Χώρα μας κατά τη διάρκεια της Κατοχής προοιωνιζόταν ένα λαμπρό μέλλον για τον ελληνικό πολιτισμό, δυστυχώς όμως η ιμπεριαλιστική επέμβαση που με ραδιουργίες και τα όπλα νίκησε τις αντιστασιακές δυνάμεις, όχι μόνον ανέκοψε την πνευματική ανάταση του λαού μας, αλλά και γέμισε τη χώρα μας με τάφους και ερείπια.»

Ο Ευάγγελος Μαχαίρας δεν έκανε καμία αλλαγή στο βιβλίο διότι όπως έγραφε  και ο ίδιος « …σε όλη μου τη ζωή “ Δεν συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις “ …» .

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει!

Ευάγγελος Μαχαίρας, Η τέχνη της Αντίστασης. Ποίηση, Πεζογραφία, Θέατρο, Μουσική, Τραγούδια, Ζωγραφική, Χαρακτική, Γλυπτική, Φωτογραφία, Προσκήνιο/Άγγελος Σιδεράτος, Αθήνα 2008, 2η έκδοση