Κάρλο Λέβι, Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι

"     Πέρασαν πολλά χρόνια, χρόνια γεμάτα πόλεμο, γεμάτα από κείνο που συνήθισαν οι άνθρωποι να ονομάζουν Ιστορία. Σπρωγμένος δω και κει απ'τη μοίρα δεν μπόρεσα να κρατήσω την υπόσχεση που 'δωσα στους χωρικούς μου, πως θα γύριζα να ζήσω μαζί τους. Και δεν ξέρω, αλήθεια, αν και πότε θα μπορέσω να την κρατήσω. Όμως , αν ξέρουν πως κλεισμένος σ'ένα δωμάτιο, μέσα σ'ένα κλειστό κι ανάλγητο κόσμο, μ'αρέσει να ξαναπηγαίνω με τη σκέψη μου σε κείνο τον άλλο κόσμο, το χωμάτινο, κλειδωμένο στα βάσανα και στα έθιμά του, τον κόσμο κείνο που αρνήθηκε κι αγνοεί η Ιστορία και το Κράτος, τον κόσμο με την ανεξάντλητη υπομονή. Σ'αυτή την πικρή κι απαρηγόρητη γη μου, όπου ο χωριάτης ζει μέσα στην αθλιότητα και στην ερημιά τον ακίνητο σαν πέτρινο πολιτισμό του, πάνω σ΄ένα τραχύ και διψασμένο έδαφος, πλάι στο θάνατο που καιροφυλακτεί.
     Εμείς δεν είμαστε χριστιανοί - λένε - ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι. Και χριστιανός στη γλώσσα τους θα πει άνθρωπος. Αυτή η φράση, που τόσες φορές άκουσα να τη λένε και να την ξαναλένε, δεν είναι ίσως παρά η έκφραση ενός απαρηγόρητου συμπλέγματος κατωτερότητος. Εμείς δεν είμαστε χριστιανοί, δεν είμαστε άνθρωποι, δεν μας θεωρούν παρά ζώα και μάλιστα ζώα για φόρτωμα, κι ακόμα λιγότερο, άχερα, άγανα, σκουπίδια. Και μεις δεν μπορούμε να ζήσουμε την κολασμένη ή αγγελική μα ανεξάρτητη ζωή των ζώων και των σκουπιδιών. Όχι. Εμείς πρέπει να σηκώνουμε στις αδύναμες πλάτες μας το βάρος του κόσμου των χριστιανών , που δεν τους βλέπουμε, γιατί ζουν πέρα από τον ορίζοντα της γης μας. Μα η φράση τους έχει μια έννοια ακόμα πιο βαθιά και συμβολική. Ο Χριστός αληθινά σταμάτησε στο Έμπολι, όπου η δημοσιά και το τραίνο εγκαταλείπουν απότομα τις ακτές του Σαλέρνο και τη θάλασσα για να εισδύσουν στην έρημη και ρημαγμένη γη της Λουκάνια. Ο Χριστός, έχουν δίκιο, ποτέ δεν πάτησε σε τούτα τα χώματα, ποτέ δεν πάτησε κι ο χρόνος κι είναι ολωσδιόλου άγνωστη εδώ η ψυχή του ανθρώπου, η ελπίδα, η σχέση της αιτίας με το αποτέλεσμα, το δίκιο, η Ιστορία. Ο Χριστός δεν έφτασε δώ, όπως δεν έφτασαν κι οι Ρωμαίοι, που έλεγχαν μόνο τους μεγάλους δρόμουςκαι δεν έμπαιναν ποτέ ανάμεσα σε βουνά και δάση , όπως δεν έφτασαν ποτέ οι Έλληνες που αποίκισαν κι άνθησαν στα παράλια του Μεταπόντο και του Σίμπαρι. Κανένας από τους παράτολμους άντρες της Δύσης δεν έφερε  ως εδώ το νόημά του για το χρόνο που κινείται, ούτε κι η κρατική θεοκρατία με την αέναη δραστηριότητά της. Κανένας δεν πάτησε τη γη αυτή σαν φίλος. Κι όσοι πέρασαν δεν ήσαν παρά κατακτητές , εχθροί ή δίχως κατανόηση επισκέπτες. Οι εποχές κυλούν πάνω στο μόχθο και στον ιδρώτα του αγρότη, απαράλλαχτα όπως τρεις χιλιάδες χρόνια πριν το Χριστό. Κανένα μήνυμα ανθρώπινο ή θείο δεν απευθύνθηκε ποτέ σ΄αυτούς τους γυμνούς κι ανυπότακτους πληθυσμούς. Η γλώσσα μας εδώ είναι ακατανόητη. Για να μας καταλάβουν πρέπει να μιλήσουμε τη δική τους. Οι μεγάλοι ταξιδιώτες δεν πήγαν πιο πέρα από τα σύνορα του δικού τους κόσμου. Οδοιπορώντας, διέσχισαν τα μονοπάτια της δικής τους ψυχής και κείνα του καλού και του κακού, της ηθικής και της απολύτρωσης. Ο Χριστός κατέβηκε στην υπόγεια κόλαση του εβραϊκού ηθικισμού για να σπάσει τις πόρτες  του χρόνου και να τις σφραγίσει στους αιώνες των αιώνων. Μα στη σκοταδερή τούτη γη, την αναμάρτητη, την αλύτρωτη, όπου το κακό δεν είναι ηθικό, μα είναι πόνος επίγειος κι αθεράπευτος, ο Χριστός δεν κατέβηκε να περπατήσει. Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι..." (απόσπασμα)
[Κάρλο Λέβι, Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι, μετάφρ.Ρίτα Μπούμη-Παπά, Οδυσσέας, 2η έκδοση 1980]

     Η προηγούμενη ανάρτηση για τους τόπους εξορίας στην Ελλάδα, μου θύμισε αυτό το βιβλίο του Κάρλο Λέβι. Η εξορία ως φαινόμενο δεν είναι  μόνο ελληνικό. Ο Μουσολίνι εκτόπιζε τους αντιφασίστες σε απομακρυσμένα χωριά της Ιταλίας, όπου απαγορευόταν και η επικοινωνία ανάμεσα στους εκτοπισμένους.
   " " Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι" γράφτηκε στη Φλωρεντία μεταξύ 1943 και 1944 στις πιο δραματικές στιγμές του πολέμου. Το βιβλίο εκδόθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση, το 1945, και είχε μεγάλη επιτυχία τόσο στην Ιταλία όσο και στο εξωτερικό( η πρώτη ελληνική έκδοση ανάγεται στο 1957).
       Ο μύθος είναι αυτοβιογραφικός: ο συγγραφέας εκτοπισμένος στη διάρκεια του φασισμού σ' ένα απομακρυσμένο χωριό, έρχεται σ' επαφή με τη σκληρή αθλιότητα μιας Ιταλίας που έχει μείνει για αιώνες θαμμένη κάτω από το βάρος της κοινωνικής αδικίας και της πολιτικής αδιαφορίας. Είναι η νότια Ιταλία της αγροτιάς, που γεννάει στον καλλιτέχνη την τάση να γνωρίσει αυτό τον πρωτόγονο κόσμο, τον διαφορετικό "πολιτισμό"" (από το οπισθόφυλλο)

" Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι" γυρίστηκε ταινία από τον Φραντσέσκο Ρόσι με πρωταγωνιστή τον Τζιαν Μαρία Βολοντέ.