Νίκος και Ελένη Καζαντζάκη

Στις 18 Φεβρουαρίου 1883 ήρθε στη ζωή ο Νίκος Καζαντζάκης και στις 18 Φεβρουαρίου 2004 έφυγε από τη ζωή η σύντροφός του Ελένη σε ηλικία 101 ετών.
Το κείμενο που ακολουθεί φέρει τον τίτλο " Γράφω για τους μελλούμενους νέους" και βρίσκεται στο περιοδικό Οδός Πανός, τεύχος 127/ Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2005. Είναι η συνέντευξη που πήρε από την Ελένη Καζαντζάκη η Έλγκα Νταϊφά. Πρώτη φορά δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 21 Φεβρουαρίου 2004.

" Γράφω για τους μελλούμενους νέους"

Στις 18 Φεβρουαρίου, τη φετινή επέτειο των γενεθλίων του Νίκου Καζαντζάκη, η σύντροφος του Ελένη αποφάσισε να "φύγει" και να επιστρέψει για πάντα κοντά του, έτσι απλά σαν ένα δώρο σε εκείνον. Φαίνεται, του το χρώσταγε από τον πρώτο καιρό της γνωριμίας τους το 1924, όταν της είχε γράψει από τη Γερμανία: Πότε θα μπορέσω να ζήσω πάλι μαζί σας, για να μην στεναχωριέστε για τη σιωπή μου."
Η Ελένη Καζαντζάκη, συνοδοιπόρος του σε ένα ακάματο ταξίδι δημιουργίας, έμπνευσης και μεγαλοσύνης, εκείνη που ο Κρητικός γίγαντας μολόγησε ότι "αγάπησε πάνω από όλες", αλλά και η Ελένη του, τόλμησε να παραδεχτεί πως, όταν ακόμα ο κίνδυνος να του κόψουν το χέρι ( θλιβερή συνέπεια του ταξιδιού τους στην Κίνα) δεν είχε περάσει, είχε αποφασίσει να τον σκοτώσει και να σκοτωθεί αφήνοντας ένα σημείωμα σε φίλους να μη στεναχωρηθούν γιατί "περάσαμε καλά τη ζωή μας, περίκαλα".
Η συνάντηση - συζήτηση μαζί της μετρά 15 χρόνια, έγινε στο σπίτι του θετού της γιου Πάτροκλου Σταύρου και της οικογένειάς του, στη Βούλα. Η Ελένη Καζαντζάκη, στα 86 της τότε, με ματιά το ίδιο έντονη και διαπεραστική όπως στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που γέρνει στον ώμο του Καζαντζάκη. Όχι, δεν ήταν μια τυπική γυναίκα ούτε και τώρα, άλλωστε δεν είχε περάσει μια τυπική ζωή, και το ήξερε και απολάμβανε τη διαφορετικότητά της. Στιγμές απόμακρη, αλά και άλλες η γλύκα φώτιζε το πρόσωπο όταν η σκέψη ταξίδευε σε εκείνον...

- Ο Καζαντζάκης έλεγε " στην Ελένη οφείλω την καθημερινή ευτυχία της ζωής μου ", πώς προσδιοριζόταν η καθημερινότητά σας;

" Το εγερτήριο για τον Νίκο ήταν στις 4 το πρωί. Εγώ ξύπναγα γύρω στις 7. Στη συνέχεια πίναμε το τσάι μας και έπειτα από περίπου μισή ώρα πήγαινε στο γραφείο του και ξεκίναγε το γράψιμο. Στις 10 του πήγαινα ένα καφεδάκι. Τότε, όπως κάθε μέρα και κάθε φορά, σήκωνε το μολύβι του, δεν έγραφε με πένα, και με ρωτούσε " Έως πότε...;" και εγώ του απαντούσα " μέχρι θανάτου συμπεριλαμβανομένου" και έφευγα. Συνέχιζε το γράψιμό του έως τις 4 το απόγευμα, ύστερα έβγαινε από το δωμάτιο, πίναμε το τσάι μας και πηγαίναμε βόλτες. Τότε, όλο γέλια και χαρά, μου έλεγε τι είχε γράψει".

- Υπάρχουν γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή σας δίπλα του;

" Πιστεύω ότι του έκανε καλό που ήμουν μαζί του υπομονετική, ήρεμη. Βέβαια, μη νομίζετε ότι ήταν ένας δύσκολος άνθρωπος, αντιθέτως ήταν όλο γέλια και ανέκδοτα."

- Αναφέρεστε συχνά στην εύθυμη πλευρά του χαρακτήρα του, θυμάστε κάτι;

" Υπάρχει ένα αστείο περιστατικό που συνέβη όταν ήμασταν στην Αίγινα, την εποχή που έγραφε την " Οδύσσεια". Κάποτε είχε έρθει να μας επισκεφτεί μια ανιψιά μου, εγώ τότε, από τον πολύ 17σύλλαβο, είχα μάθει και εγώ να σχηματίζω, έτσι μια μέρα που έπρεπε να του ανεβάσουμε τα δακτυλογραφημένα κείμενα, του βάλαμε ανάμεσα και κάποιους στίχους που είχαμε φτιάξει εμείς και περιμέναμε να δούμε τι θα κάνει. Στην αρχή εκείνος τα έχασε, μετά κατρακύλησε στις σκάλες, μας έπιασε και άρχισε να μας φιλάει και να γελάει. Το καταδιεσκεδάσαμε".

- Ωστόσο, πρέπει να αναφερθούμε στη χρήση του πληθυντικού αριθμού στην επικοινωνίας σας.

" Μιλάγαμε πάντα στον πληθυντικό, γιατί τα πρώτα χρόνια εγώ ήμουν το μαθητούδι και εκείνος ο δάσκαλος, έτσι μας είχε μείνει. Και όταν κάποια στιγμή μιλάγαμε στον ενικό μάς έμοιαζε πολύ αστείο και γελάγαμε. Μας φαινόταν ο ενικός σαν τον πληθυντικό και αντίστροφα."

- Έχουμε συνηθίσει να φανταζόμαστε, και σε πολλές περιπτώσεις ισχύει, τους δημιουργούς να απαιτούν απόλυτη ησυχία στις στιγμές έμπνευσης...

" Αυτό που περιγράφετε δεν συνέβαινε με τον Νίκο. Δεν τον ενοχλούσε να τον διακόπτουν και ας ξεχνούσε κάποιο στίχο του. Ήμουν πάντα αφάνταστα ανορθόγραφη και όταν δακτυλογραφούσα τον ρωτούσα πώς γράφεται μια λέξη, εκείνος σταματούσε το γράψιμό του και πάντα μου απαντούσε".

- Η ελευθερία που τόσο πρέσβευε, αποτελούσε και στοιχείο της σχέσης σας;

" Δεν μου επέβαλε ποτέ τίποτα. Εγώ κάθε χρόνο έφευγα και έκανα λουτρά στη Γαλλία και δεν μου δημιουργούσε πρόβλημα. Βέβαια και εγώ δεν σήκωνα παντιέρα, γιατί και το έργο του αγαπούσα αλλά και τον άνθρωπο αγαπούσα, ήταν γεμάτος κέφια και ανέκδοτα. Ήταν ένας τρισχαριτωμένος άνθρωπος".

- "Βαδίζατε" με κοινά ενδιαφέροντα;

" Η ιδεώδης σύντροφος για τον Καζαντζάκη θα ήταν η μητέρα μου. Και οι δυο τους αγαπούσαν τη σπαρτιατική ζωή και σε υπέρμετρο βαθμό τα ταξίδια, την ποίηση και τα μπάνια στη θάλασσα. Ο Καζαντζάκης πίστευε ότι η θάλασσα είναι ιερή και μόνο σε μόνο σε εκείνη μπορεί να ελευθερωθεί το σώμα. Εκείνο που διαφωνούσαμε ήταν η σχέση του με τη μουσική. Κατά τη διάρκεια της " Οδύσσειας" στην Αίγινα, μου έλειψαν τα αγαπημένα μου κονσέρτα. Αλλά και στα φαγητά είχαμε τα ίδια γούστα, εκτός από την ψαρόσουπα, που ήταν το αγαπημένο του φαγητό και η αφορμή να γνωρίσει τον Ζορμπά".

- Αγαπήθηκε, όσο λίγοι, από τους νέους ανθρώπους...

" Δεν πιστεύω ότι υπήρχε άνθρωπος που αγαπούσε περισσότερο τους νέους. Πάντα έλεγε " εγώ δεν γράφω για τους γέρους ή για αυτούς που έχουν γεννηθεί αλλά για τους μελλούμενους νέους". Αλλά και εκείνους που προσπαθούσαν να γράψουν και του έστελναν κείμενα, τους αγαπούσε πολύ. Όταν εγώ του έλεγα " τώρα γιατί κουράζεστε  και διαβάζετε αυτό το χειρόγραφο που είναι μουτζουρωμένο και κακογραμμένο;" μου απαντούσε: " Παιδί μου, μάθετε να είστε καλός άνθρωπος, γιατί είναι νέοι και πρέπει να τους βοηθήσουμε. Εγώ τώρα έμαθα να γράφω", και όλα αυτά μου τα έλεγε σε ηλικία 72 ετών. Επίσης έλεγε και κάτι άλλο σωστό " πρέπει να βοηθήσουμε τους νέους να βγουν από τα ελληνικά σύνορα" ".

- Νιώθετε ότι επηρεαστήκατε από τον τρόπο σκέψης του;

" Και οι δυο μας επηρεαστήκαμε από την προσωπικότητα του άλλου. Εγώ τον βοήθησα να μην φοβάται την αρρώστια γιατί συχνά ήμουν άρρωστη. Εκείνος με βοήθησε  σε μεγάλα και σπουδαία, έγινα καλύτερος άνθρωπος, σταμάτησα να θυμώνω ακόμα και με τις συκοφαντίες που έλεγαν  εναντίον του. Έμαθα από τον Νίκο να έχω τον ίδιο σεβασμό όταν μιλάω στον παπουτσή ή στο βασιλιά. Την ίδια στιγμή με βοηθούσε να μην έχω φόβο και ντροπαλοσύνη. Εκείνος με ελευθέρωσε..."

Η Μέλπω Αξιώτη για τον Νίκο Καζαντζάκη

Στις 26 Οκτωβρίου 1957 έφυγε από τη ζωή ένας από τους πιο σημαντικούς έλληνες λογοτέχνες, ο Νίκος Καζαντζάκης. Η Μέλπω Αξιώτη τον συνάντησε στα 1949 στην γαλλική πόλη Αντίμπ της Κυανής Ακτής και θυμάται το ενδιαφέρον του για το Δημοκρατικό Στρατό και τις εξελίξεις στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις που προκάλεσε η έκδοση στην Ελλάδα του Καπετάν Μιχάλη. Η μικρή σε έκταση αναφορά της βρίσκεται στο κείμενο «Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας» που εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1955 από τις «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις».

[…] Στα 1949 που ο Δημοκρατικός Στρατός μας έδινε τις γιγάντιες μάχες πάνω στο Βίτσι και στο Γράμμο, ο Νίκος Καζαντζάκης είχε παραιτηθεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ όπου δούλευε στο Παρίσι, κι είχε αποτραβηχτεί στη γαλλική πόλη Αντίμπ της Κυανής Ακτής. Εκεί έτυχε τότε να τον συναντήσω. Με παρακάλεσε πάρα πολύ να του στέλνω ό,τι έχω από το έντυπο υλικό της Ελεύθερης Ελλάδας. Είχε αγοράσει κι ένα ραδιόφωνο κι άκουγε όλες τις εκπομπές της. Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραφε απ’ την αυγή ως τη νύχτα. Μέσα στ’ άλλα που χάραζε η πολύγραφη πένα του, ο Καζαντζάκης έγραφε τότε ένα δράμα. Κι αυτό το δράμα ήτανε ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας. Ίσαμε τώρα δεν ακούστηκε αν εκείνο το έργο του το τέλειωσε ή όχι. Αν δεν το τέλειωσε, κρίμας πρώτα απ’ όλα για τον Καζαντζάκη. Και φυσικά και για την Ελλάδα. ( Εκείνο όμως που μένει, είτε το τέλειωσε είτε όχι, είναι ότι ο Βούδας κι ο Κομφούκιος νικήθηκαν για έναν καιρό μέσα σε κάποιον από τους ναούς τους. Τα όπλα που βαστούσε στο χέρι ο λαός της Ελλάδας απάνω στις βουνοκορφές της, ξαστράφτανε τόσο πολύ, που η λάμψη τους έφτανε μέχρι το ακρωτήρι της Κυανής Ακτής, εκείνη την πιο προχωρημένη στεριανή πούντα μέσα στη Μεσόγειο, όπου ήταν αποτραβηγμένος ένας έλληνας ποιητής. Μια φωτεινή στιγμή στη ζωή του Καζαντζάκη. Μια παραπάνω προπαντός απόδειξη για την απέραντη δύναμη του λαού που κάνει έφοδο σ’ όλα τα κάστρα, κι αν δεν τα ρίχνει με την πρώτη, η ζωή τον καρτερεί να τα εκπορθήσει αύριο.

Ώσπου να τυπωθεί τούτο το γραφτό, χαρούμενα μαντάτα μάς ήρθαν για τον Καζαντζάκη. Η γηραλέα Εστία, αμερικάνοι και έλληνες ιερωμένοι, ντόπια και ξένη αντίδραση, χίμηξαν όλοι μαζί ενάντια στο βιβλίο του Ο Καπετάν Μιχάλης. Γύρω απ’ αυτή την υπόθεση, ο Καζαντζάκης έκαμε ορισμένες δηλώσεις: «Με πήραν για φιλοπόλεμο. Από γράμματα που πήρα από την Αθήνα φαίνεται ότι κάποιες σκέψεις μου παρεξηγήθηκαν. Βλέπω το καινούριο που έρχεται. Γι’ αυτό είμαι ρεαλιστής. Δεν είμαι φιλοπόλεμος…Ελπίζω σε μια χαλάρωση και σ’ ένα διεθνή κατευνασμό…». Μα το πιο σπουδαίο ακόμα είναι το ίδιο το βιβλίο του, απόχτημα σημαντικό για τη λογοτεχνία μας, με την περίφημη γλώσσα του, τα λαϊκά μοτίβα του, τον πατριωτισμό που το αγκαλιάζει ολάκερο, με την ψυχή της Κρήτης, του απροσκύνητου νησιού, που ανασαίνει στις σελίδες του.

Ο κρητικός λυράρης δεν ήταν μπορετό να μην ακούσει τις φωνές που βγαίναν απ’ τα στήθια όχι μόνο της Κρήτης του, που τη λάτρεψε πάντα, μα κι απ’ τα στήθια όλης της σύγχρονης  ανθρωπότητας, και σ’ αυτές τις φωνές ο Καζαντζάκης απάντησε μ’ έναν τρόπο θετικό. Κι αυτό τον τιμά ανάλογα…

Μέλπω Αξιώτη, Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας και άλλα κείμενα, Άπαντα ΣΤ’ τόμος. Φιλολογική επιμέλεια: Μάρω Δούκα – Βασίλης Λαμπρόπουλος, Κέδρος 1983

Επιμέλεια: ofisofi// atexnos

Νίκος Καζαντζάκης - Ακροβάτης πάνω από το χάος

Αεράκης Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι - Σείστρον

Ο Ιούλιος Βερν και ο Νίκος Καζαντζάκης

Στις 8 Φλεβάρη του 1828 γεννήθηκε ο Ιούλιος Βερν. Η αλήθεια είναι ότι δεν μου δόθηκε η ευκαιρία σε μικρότερη ηλικία να διαβάσω κάποιο από τα έργα του μεγάλου συγγραφέα γιατί απλά ήταν δύσκολο να έχω πρόσβαση σε  αυτά. Πιο πολύ το έργο του συγγραφέα το γνώρισα διασκευασμένο για παιδικές σειρές ή κινηματογραφικές ταινίες.

Από την άλλη μεριά όμως ως έφηβη αγάπησα το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Αυτή η αγάπη με οδήγησε στο μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν, Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, σε μετάφραση του Νίκου Καζαντζάκη. Το έργο είχε κυκλοφορήσει το 1931 από τον Εκδοτικό Οίκο Δημ. Δημητράκου στην Αθήνα . Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη , που βρίσκεται στη Μυρτιά Ηρακλείου, επανακυκλοφόρησε τη μετάφραση του Καζαντζάκη σε ομοιότυπη έκδοση το 2010.

Όπως γράφει η Γενική Γραμματέας του Δ.Σ του Μουσείου Τασούλα Μακρομιχελάκη:  "Σκοπός του Μουσείου είναι να αναδείξει, 70 και πλέον χρόνια μετά, την άγνωστη αυτή βιοποριστική δράση του Καζαντζάκη και να προσφέρει στους μεν εφήβους ένα διαχρονικό ποιοτικό ανάγνωσμα για τις ελεύθερες ώρες τους. στους δε ενήλικες μια ρομαντική επιστροφή  σε γραφή και αισθητική που σήμερα προσδίδουν στις εκδόσεις  αυτές χαρακτήρα συλλεκτικό..."

Η φιλόλογος Χριστίνα Αργυροπούλου , ερευνήτρια του έργου του Καζαντζάκη και γνώστρια της μεταφραστικής του δράσης έχει γράψει ένα εκτενές και διαφωτιστικό κείμενο στην εισαγωγή του βιβλίου:
" Το έργο του Ιουλίου Βερν με τίτλο Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες είναι ένα έργο κλασικό για νέους και εφήβους, που ταξιδεύει τους αναγνώστες ευχάριστα. Το μεταφρασμένο βιβλίο είναι χωρισμένο σε 34 υποκεφάλαια, αριθμημένα με την ελληνική κεφαλαιογράμματη γραφή. Η μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο έχει γίνει από τον Νίκο Καζαντζάκη, ο οποίος - πέρα από συγγραφέας μυθιστορημάτων , διηγημάτων, θεατρικών έργων και σχολικών βιβλίων, πέρα από ποιητής, από στοχαστής και δοκιμιογράφος - ασχολήθηκε και με τη μετάφραση , τόσο των ομηρικών επών, όσο και ξένων φιλοσοφικών και ποιητικών κειμένων[...]
Ο Παντελής Πρεβελάκης αναφέρει ότι ο Καζαντζάκης " μεταφράζει ή διασκευάζει μια δεκαπενταριά παιδικά βιβλία για δύο Αθηναίους εκδότες", ενώ βρίσκεται ανάμεσα στην Αίγινα και το Γκόττεσγκαμπ το 1931. Σύμφωνα με δική του μαρτυρία, όπως καταθέτει η Ελένη Καζαντζάκη στο βιβλίο της Νίκος Καζαντζάκης , Ο Ασυμβίβαστος , ο Καζαντζάκης μεταφράζει εκείνη τη χρονιά Ιούλιο Βερν. Η Ελένη Καζαντζάκη διασώζει αυτή τη μαρτυρία του δημιουργού: " Ας μεταφράσουμε και μια σειρά παιδικά βιβλία. Χωρίς να ξεχάσουμε το μεγάλο πρωτοπόρο, τον Ιούλιο Βερν"[...]
Άρα, τόσο αυτές οι μαρτυρίες  όσο και η ίδια η ελληνική μετάφραση ως νέο λογοτεχνικό κείμενο προδίδουν την πατρότητα του μεταφραστή, καθώς τότε δεν αναγραφόταν πάντα το όνομά του στο βιβλίο` άλλοτε γραφόταν ως Ν.Κ., άλλοτε ως Ν. Καζαντζάκης και άλλοτε απουσίαζε. Στο αντίτυπο του Γύρου του κόσμου που έχω υπόψη μου , αναγράφεται ο τίτλος και ο εκδοτικός οίκος: " ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ Α.Ε. ΑΘΗΝΑΙ: ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ 10" , αλλά απουσιάζει το όνομα του μεταφραστή, όπως και η χρονολογία έκδοσης.

 Το βιβλίο αυτό αποτελείται από 208 σελίδες - χωρίς το εξώφυλλο, το οπισθόφυλλο και τα λευκά εσώφυλλα. Από τις 208 αριθμημένες σελίδες , οι 193 ανήκουν στο έργο του Ιουλίου Βερν και οι υπόλοιπες σε αποσπάσματα από κυνηγετικό ημερολόγιο με τίτλο " Κυνήγι για Γουναρικά". Ο Γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες έχει πλούσια εικονογράφηση. Παρατηρούμε, όμως , ότι η εικονογράφηση δεν συνομιλεί πάντα με το κείμενο της σελίδας, καθώς πολλές εικόνες προηγούνται του κειμένου και παραπέμπουν σε επόμενες σελίδες. 'Ισως αυτό να εθεωρείτο τότε παιδαγωγικά ορθό ως ένα είδος παιχνιδιού και επανανακάλυψης, ώστε να φυλλομετράει πάλι το παιδί το βιβλίο. Σήμερα, βέβαια, θεωρείται παιδαγωγικά ορθό η εικονογράφηση να βρίσκεται δίπλα στο κείμενο  με το οποίο συνομιλεί και το οποίο προεκτείνει αφήνοντας τη φαντασία του νεαρού αναγνώστη ελεύθερη.
Όσον αφορά το ίδιο το έργο του Ιουλίου Βερν, αυτό έχει αγαπηθεί από όλους μας, καθώς το έχουμε απολαύσει  ως μικροί αναγνώστες , και δεν είναι τυχαίο που το επιλέγει ο Νίκος Καζαντζάκης  για να το κάνει προσιτό στο ελληνικό κοινό και να συμβάλει, έτσι , στη φιλαναγνωσία. Βέβαια, θα μπορούσα να σχολιάσω ότι ένας τόσο ανήσυχος και πετυχημένος συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, όπως ήταν ο Βερν, μπορεί να συγκινούσε ιδιαίτερα και τον ίδιο τον μεταφραστή, αφού ο φανταστικός αυτός γύρος του κόσμου βρίσκει στον Καζαντζάκη τον πραγματικό ταξιδευτή, τον άνθρωπο που ως νέος Οδυσσέας ταξιδεύει, γνωρίζει ήθη και έθιμα και κυρίως γράφει εξαίρετη ταξιδιωτική λογοτεχνία[...]
Το μεταφραστικό έργο του Καζαντζάκη είναι σημαντικό. Ο Καζαντζάκης ως μεταφραστής προσέχει ιδιαίτερα στην απόδοση  τόσο του νοήματος του πρωτότυπου  βιβλίου, όσο και του ύφους, αξιοποιώντας την τέχνη της γραφής. Στο συγκεκριμένο έργο, ο Καζαντζάκης δίνει έμφαση στο " χτίσιμο" των αντίθετων χαρακτήρων και αντιθετικών καταστάσεων και το πετυχαίνει απόλυτα[...]
Η μετάφραση του έργου αυτού θεωρώ ότι δίνει πολύ πετυχημένα τα απαραίτητα στοιχεία γύρω από τα οποία θα προκύψουν ανατροπές και μεταβολές στο εναντίον, θα αφήσουν τη φαντασία να περιπλανηθεί στους τόπους που αναφέρονται, και οι αναγνώστες θα γίνουν μέτοχοι της αγωνίας των ηρώων με τα απρόοπτα που τους συμβαίνουν. Αν και η μετάφραση έχει δυσκολίες , διότι εμπεριέχει όρους τεχνικούς, διότι το βιβλίο είναι πολυσέλιδο  και διότι θα πρέπει να κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών , εν τούτοις ο συγγραφέας αποδίδει πρόσωπα και καταστάσεις πολύ πετυχημένα. Ο Καζαντζάκης αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της γαλλικής του πρωτοτύπου και άριστος χειριστής της ελληνικής, της δημοτικής με κρητικά ιδιωματικά στοιχεία, και έχει πάντα στο νου του το αναγνωστικό κοινό, τους νέους και εφήβους, τους οποίους μπορεί να συναρπάζει με τις περιγραφές του, με τις μεταφορές και τις παρομοιώσεις, με το διάλογο και με την αποφυγή εκτενούς υποτακτικού λόγου. Επίσης επιλέγει το κατάλληλο λεξιλόγιο, ηχηρό όπου χρειάζεται, για να αποδοθούν ποιότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων χαρακτήρων ή των καταστάσεων που αναπαρίστανται. Στη μετάφραση αυτού του έργου ο Καζαντζάκης επιλέγει να αποφεύγει τις πολλές λεπτομέρειες, που θα κούραζαν τους νεαρούς αναγνώστες, και αποδίδει πιο συνοπτικά το περιεχόμενου του πρωτοτύπου[...]

 Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να επισημάνουμε στη μεταφραστική προσπάθεια του Νίκου Καζαντζάκη για τους μικρούς του αναγνώστες είναι ότι αποδίδει τα πάντα στα ελληνικά επιδιώκοντας να βρεθεί κοντά στον ορίζοντα προσδοκίας των μικρών αναγνωστών του κατά την εποχή που μεταφράζει αυτό το έργο[...]
Θα ήταν καλό να επανεκδοθεί και το παρόν βιβλίο με σύγχρονη εκδοτική παρουσία - φύλλο, μέγεθος, γραμματοσειρά -, να αποκατασταθούν τα τυπογραφικά λάθη και οι άλλες αβλεψίες, να επιλεγεί το μονοτονικό και η σύγχρονη ορθογραφία, να υπάρχει γλωσσάρι υποσέλιδο - όχι στο τέλος του βιβλίου -, να παρατεθούν κάποια ερμηνευτικά σχόλια και να πλαισιωθεί το κέιμενο με εικονογράφηση σε τετραχρωμία, που θα εμπνέεται από την αφήγηση και θα την προεκτείνει..."

Ιουλίου Βερν, Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, Μετάφραση Ν. Καζαντζάκη, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Παιδική και Νεανική Σειρά, αρ. 1. Ηράκλειο - Μυρτιά 2010

Οι φωτογραφίες από το βιβλίο

" Μαζεύω τα σύνεργά μου : όραση, ακοή, γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε." Νίκος Καζαντζάκης

   Ήμουν μαθήτρια στην Τετάρτη Γυμνασίου όταν απόκτησα το πρώτο δικό μου λογοτεχνικό βιβλίο. Ο φιλόλογος μάς είχε δώσει έναν κατάλογο με βιβλία να τα διαβάσουμε ,χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό. Εγώ το έκανα υποχρεωτικό. Γυρίζοντας από το σχολείο είπα στη μάνα μου ότι έπρεπε να αγοράσουμε αυτά τα βιβλία και της έδωσα τον κατάλογο. Γράμματα δεν ήξερε για να τον διαβάσει , όμως αφού το είπε ο καθηγητής , τι άλλο θα μπορούσε να κάνει. 
   Μαζί πήγαμε να τα αγοράσουμε. Όχι στην Αθήνα αλλά στον Πειραιά. Έτυχε να έχει κάποια δουλειά εκεί. Πρώτη φορά έμπαινα σε βιβλιοπωλείο. Χάθηκα μέσα στα ράφια και στα εκατοντάδες βιβλία.Κυρίαρχη η μυρωδιά του χαρτιού. Πρωτόγνωρα  τα συναισθήματα στην αφή των βιβλίων πάνω στους πάγκους. Δίνουμε τη λίστα στο βιβλιοπώλη. Όλα δεν μπορούσαμε να τα αγοράσουμε. Πήραμε όμως αρκετά. Ανάμεσά τους η " Αναφορά στο Γκρέκο" του Νίκου Καζαντζάκη. 
   Το πρώτο δικό μου βιβλίο και η πρώτη επαφή  μου με το έργο του συγγραφέα. Ήμουν μόλις δεκαέξι χρονών. Το γράψιμό του, οι ιδέες του , οι ανησυχίες, οι συγκρούσεις  και οι αναζητήσεις του σημάδεψαν την εφηβεία μου.Έγινε ο αγαπημένος μου συγγραφέας. Ρουφούσα κάθε του λέξη στα βιβλία του. Με συνάρπαζε  η γραφή του . Οι προβληματισμοί του έρχονταν να ταράξουν τη σκέψη μου, έθεταν σε αμφισβήτηση όσα μέχρι τότε είχα μάθει. 
    Πάντα κουβαλούσα μαζί μου ένα βιβλίο του Καζαντζάκη. Αποσπάσματα από διάφορα έργα του είχαν γεμίσει τα τετράδια μου και τις μικρές χαρτονένιες καρτελίτσες που τις κολλούσα παντού όπου έβρισκα άδειο τοίχο ή ράφι. 
   Αργότερα διάβασα διάφορα άλλα βιβλία που έκριναν το έργο και την προσωπικότητα του Νίκου Καζαντζάκη. Κάποια με ταρακούνησαν , άλλα με ενθουσίασαν και κάποια άλλα γκρέμισαν την εικόνα που είχα σχηματίσει γι' αυτόν. Δεν έχει σημασία τίποτε απ' όλα αυτά . Μέσα από τα βιβλία του Καζαντζάκη , μυήθηκα στη λογοτεχνία, διεύρυνα τη σκέψη μου, πλούτισα την ψυχή μου. Χρόνια μετά από εκείνη την πρώτη φορά η γοητεία της γραφής του εξακολουθεί να με αιχμαλωτίζει.

 " Δέκα χρόνια ζητούσε  ο Καζαντζάκης από το Θεό του διορία, δέκα ακόμα χρόνια, να τελέψει το Έργο του, να πει ό,τι είχε να πει, " ν' αδειάσει". Να' ρθει ο Χάρος να πάρει μονάχα ένα τσουβάλι κόκαλα. Δέκα χρόνια τού έφταναν - έτσι νόμιζε" όμως " Ανάθεμά τον ! Ήρθε και τον θέρισε απάνω στον πρωτανθό της νιότης! " αφού " Εβδομήντα τεσσάρων χρονών, όχι μονάχα δεν ένιωθε γέρος και κουρασμένος, παρά ακόμα κι ύστερα από την τελευταία τραγική περιπέτεια, το μπόλι, είχε, όπως μάς έλεγε ξανανιώσει"[1]

Η φωτογραφία από το Μουσείο Καζαντζάκη

Από το πρώτο μου εκείνο βιβλίο - ανάγνωσμα, Αναφορά στο Γκρέκο, το απόσπασμα :

     Η Αναφορά μου στον Γκρέκο  δεν είναι αυτοβιογραφία` η ζωή μου η προσωπική, για μένα μονάχα έχει κάποια, πολύ σχετική , αξία, για κανέναν άλλον ` η μόνη αξία που της αναγνωρίζω είναι ετούτη: ο αγώνας της ν' ανέβει από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι και να φτάσει όσο πιο αψηλά μπορούσαν να την πάνε η δύναμή της και το πείσμα - στην κορφή που αυθαίρετα ονομάτισα Κρητική Ματιά.
    Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιός του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του` πολλοί, οι πιο πολλοί, φτάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζουνται στη μέση της πορείας και δε φτάνουν στη κορφή του Γολγοθά - θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους - να σταυρωθούν, ν' αναστηθούν, και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν, και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης` άλλον δεν έχει.
    Τέσσερα στάθηκαν τ' αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμά μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω` έναν άνθρωπο ν' ανεβαίνει, με την ψυχή στο στόμα, το κακοτράχαλο βουνό της μοίρας του. Αλάκερη η ψυχή μου μια Κραυγή` κι όλο μου το Έργο, το σχόλιο στην Κραυγή αυτή.
     Μια λέξη πάντα , σε όλη μου τη ζωή, με τυραννούσε και με μαστίγωνε` η λέξη Ανήφορος` τον ανήφορο αυτόν θα' θελα εδώ, με αλήθεια μαζί και φαντασία, να παραστήσω` και τις κόκκινες πατημασιές που αφήκε το ανηφόρισμά μου. Και βιάζουμαι, προτού φορέσω το " μαύρο κράνος" και κατέβω στο χώμα, γιατί η αιματωμένη αυτή γραμμή θα' ναι το μόνο αχνάρι που αφήκε το διάβα μου απάνω στη γης` ό,τι έγραψα ή έπραξα γράφτηκε και πράχτηκε απάνω στο νερό και χάθηκε.
     Φωνάζω τη μνήμη να θυμηθεί, περιμαζώνω από τον αέρα τη ζωή μου, στέκουμαι σα στρατιώτης μπροστά στο στρατηγό και κάνω την Αναφορά μου στον Γκρέκο` γιατί αυτός είναι ζυμωμένος από το ίδιο κρητικό χώμα με μένα, και καλύτερα απ' όλους τους αγωνιστές που ζουν ή έχουν ζήσει μπορεί να με νιώσει. Δεν αφήκε κι αυτός την ίδια κόκκινη γραμμή απάνω στις πέτρες;

Ν. Καζαντζάκη, Αναφορά στο Γκρέκο, Εκδόσεις Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1964,6η έκδοση.
[1] Ελένη Καζαντζάκη , Πώς είδα να γράφεται η Αναφορά στο Γκρέκο(στο ίδιο)

Ο Νίκος Καζαντζάκης  φόρεσε το "μαύρο κράνος" και κατέβηκε στο χώμα στις 26 του Οκτώβρη του 1957
  


Η σορός μεταφέρθηκε αεροπορικώς στο Ηράκλειο, Νοέμβριος 1957
(Η φωτογραφία από το Μουσείο Καζαντζάκη )