Ο Αυστραλός δημοσιογράφος Μπερτ Μπερτλς επισκέφθηκε την Ελλάδα τον Σεπτέμβρη του 1935. Βρισκόταν στα Γιάννενα όταν πληροφορήθηκε το πραξικόπημα του Κονδύλη, το οποίο εκδηλώθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1935. Επιστρέφοντας στην Αθήνα καταγράφει τα γεγονότα, τις εξελίξεις και την αντίδραση του λαού. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα :
Η Αθήνα είχε αλλάξει. Βρήκαμε την πόλη πολύ διαφορετική. Το " εργοτάξιο των συζητήσεων" είχε μετατραπεί σε μια πόλη ψιθύρων που ωστόσο ακούγονταν αρκετά δυνατά ώστε να καταλήγουν σε διαφωνίες , ταραχές και συλλήψεις. Εκεί πάντως που προηγουμένως κυριαρχούσαν οι δημόσιες συζητήσεις, τώρα επικρατούσαν οι ψίθυροι.
Ο λόγος ήταν απλός - το πραξικόπημα του Κονδύλη.
Ενώ εμείς διασχίζαμε τα βουνά, στην Αθήνα είχαν ξεσπάσει συλλαλητήρια. Η αστυνομία είχε απαντήσει με κλομπ, πυροβολισμούς, φυλακίσεις. Τώρα, κάθε κουβέντα μας γύρω από την πολιτική κατάσταση έπρεπε να βρίσκει διέξοδο μέσα από παραπετάσματα δυσπιστίας. Ο κόσμος κοιτούσε ενστικτωδώς πάνω από τους ώμους από φόβο μήπως τον παρακολουθούν.
Η επίσημη άποψη γινόταν εύκολα κατανοητή. Ο Κονδύλης είχε ισχυριστεί ότι θα έσωνε τη χώρα από την αναρχία, το χάος, την καταστροφή και από πλήθος άλλων συνώνυμων του ολέθρου. (...)
Σιγά σιγά μάθαμε τι είχε συμβεί.Παρά το γεγονός ότι το Κοινοβούλιο είχε καταθέσει τα όπλα χωρίς αντίσταση, η αντίδραση του λαού απέναντι στη στρατιωτική δικτατορία υπήρξε διαφορετική. Η πρώτη κίνηση του Κονδύλη ήταν να καταστείλει κάθε άποψη αντίθετη προς τη δική του. Όλες οι δημόσιες συναθροίσεις, εκτός από τις φιλομοναρχικές συγκεντρώσεις, απαγορεύτηκαν και επιβλήθηκε αυστηρή λογοκρισία στον Τύπο. Εκείνη την εποχή, στην Αθήνα κυκλοφορούσαν πάνω από είκοσι καθημερινές εφημερίδες, στην πλειοψηφία τους δημοκρατικές και σχεδόν όλες αντίθετες προς τη δικτατορία. Εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων που θα έπρεπε να απολυθούν, ο Κονδύλης δεν μπορούσε να επιβάλλει την απαγόρευση όλων αυτών των εφημερίδων, ωστόσο απαγόρευσε αμέσως όσες εξέφραζαν γνώμες ενάντια στη δικτατορία ή την επιστροφή του βασιλιά.
Παρ' όλα αυτά, σχεδόν αμέσως οργανώθηκαν φιλομοναρχικές συγκεντρώσεις σε ολόκληρη την περιφέρεια, ενώ εξακολούθησε η έκδοση απαγορευμένων εφημερίδων ( με διαφορετικό όνομα) που διανέμονταν κρυφά. Καθώς διένειμε εφημερίδες και φυλλάδια του κόμματός του, ένας φίλος μας, ενεργό μέλος του Εργατοαγροτικού Κόμματος, πάχυνε εντελώς ξαφνικά, όπως άλλωστε και πολλοί σαν κι αυτόν. Μετέφεραν τις εφημερίδες κάτω από τα παλτά τους, διπλωμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να περνούν απαρατήρητοι όταν αντάλλασσαν χειραψίες με τους γνωστούς τους στο δρόμο. Μερικές μέρες μετά το πραξικόπημα, ολόκληρο το προσωπικό του Ριζοσπάστη, της κομμουνιστικής καθημερινής εφημερίδας, συνελήφθη και στάλθηκε εξορία. Την επόμενη μέρα ωστόσο, η εφημερίδα έκανε ξανά την εμφάνισή της και εξακολούθησε την έκδοσή της. και στις 15 Οκτωβρίου, παρ' ότι είχαν ήδη συλληφθεί μερικές εκατοντάδες άνθρωποι για τη συμμετοχή τους σε αντιμοναρχικές συγκεντρώσεις, στην πλατεία Συντάγματος, ακριβώς μπροστά από το Κοινοβούλιο, το Κομμουνιστικό Κόμμα οργάνωσε ένα μαζικό συλλαλητήριο στο οποίο συμμετείχαν αρκετές χιλιάδες δημοκρατικοί διαφόρων αριστερών και φιλελεύθερων κομμάτων. Το πλήθος κραύγαζε συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και εναντίον της δικτατορίας.
Για να τους διαλύσουν, οι αστυνομικοί έσυραν τα κλομπ και τα περίστροφά τους. Ρίχτηκαν μερικοί πυροβολισμοί.
Πολλοί άνθρωποι ( ανάμεσά τους και μερικοί αστυνομικοί) τραυματίστηκαν, ένας διαδηλωτής σοβαρά. Δεκαπέντε συνελήφθησαν. Στο κρατητήριο τους ξυλοκόπησαν με κλομπ και με τους υποκόπανους των περιστρόφων. Μερικοί ( ανάμεσά τους κάποιοι με επιδέσμους γύρω από το τραυματισμένο κεφάλι τους) οδηγήθηκαν ενώπιον στρατοδικείου και καταδικάστηκαν από τρία μέχρι δεκαπέντε χρόνια καταναγκαστικά έργα. Δεκαπέντε χρόνια επειδή είχαν συμμετάσχει σε παράνομη συγκέντρωση, επειδή είχαν τολμήσει να εκφράσουν τη γνώμη τους! Η Αθήνα βρισκόταν κλεισμένη στη μέγκενη μιας τρομοκρατίας πολύ χειρότερης από εκείνη που είχαν βιώσει άλλες χώρες κατά το παρελθόν.
Στην Αθήνα επιστρέψαμε στις 24 Οκτωβρίου, τη μέρα κατά την οποία οι εφημερίδες δημοσίευσαν ένα διάταγμα έκτακτης ανάγκης που εξουσιοδοτούσε τον υπουργό Δικαιοσύνης και τον υπουργό Εσωτερικών να διατάσσουν τον εκτοπισμό στα νησιά της εξορίας οποιουδήποτε ο οποίος ( δια γραπτού, προφορικού, ή άλλης μορφής λόγου) προσπαθούσε να διαταράξει τη δημόσια τάξη.
" Κατ' αυτό τον τρόπο, όλοι βρισκόμαστε στο έλεος κάθε αστυνομικού που θέλει να μας εκδικηθεί για προσωπικούς λόγους", είπε ένας δημοκρατικός φίλος μας. " Αρκεί να δηλώσει ότι είπαμε, ότι γράψαμε ή ότι πράξαμε κάτι σε βάρος της δημόσιας τάξης για να σταλούμε εξορία ή φυλακή χωρίς δίκη."
Τη νύχτα της 28ης Οκτωβρίου συνελήφθη ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο πρώτος πρωθυπουργός της Δημοκρατίας και ιδρυτής της Εταιρείας Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, ενός συλλόγου παρόμοιου με τη Φαβιανή Ένωση στην Αγγλία. Τη στιγμή της σύλληψης του ήταν επικεφαλής του Εργατοαγροτικού Κόμματος στο Κοινοβούλιο. Η πρόφαση για τη σύλληψή του ήταν η διανομή ενός μανιφέστου ανάμεσα στους αξιωματικούς, με το οποίο τους προέτρεπε να στασιάσουν κατά της δικτατορίας και στάλθηκε εξορία στη Μύκονο. Ανάμεσα στις γνωστές προσωπικότητες που εξορίστηκαν εκείνη την εποχή ήταν ένας άλλος δημοκρατικός βουλευτής, ο Παπανδρέου και πολλοί από εκείνους που ο Κονδύλης θεωρούσε " κομμουνιστές διανοούμενους", όπως ο πάλαι ποτέ διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, Δημήτρης Γληνός και ο αριστερός ποιητής Κώστας Βάρναλης. Το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ( και όχι απλώς εξαιτίας της ματαιόδοξης φαντασίας του) ο Κονδύλης είχε ως πρότυπο τον Χίτλερ ή τον Μουσολίνι γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο(...)
Οι υποστηρικτές του Κονδύλη ήταν οι πλέον αδιάλλακτοι βασιλόφρονες, μια ουσιαστικά φασιστική ομάδα.(...)
Τώρα το 1935, οι ξένοι δημοσιογράφοι έγραφαν για τον "ισχυρό άνδρα" Κονδύλη, τον άνθρωπο "επιρροής", τα ίδια ακριβώς που έγραφαν το 1926 για τον άλλο "ισχυρό άνδρα", τον Πάγκαλο, αλλά ακόμα και όταν η τρομοκρατία του Κονδύλη βρισκόταν στο χειρότερό της στάδιο, πριν και, για λίγο καιρό μετά το δημοψήφισμα, οι Έλληνες δεν έχασαν στιγμή την αίσθηση του χιούμορ τους. Κάποια γελοιογραφία. Μια φάρσα που είχε συνθέσει κάποιος δημοκρατικός στιχοπλόκος και είχε δημοσιευθεί σε μια άκρως φιλομοναρχική εφημερίδα, φερέφωνο του Κονδύλη. Το ποίημα εξυμνούσε την ευτυχισμένη μέρα που είχε φτάσει επιτέλους για την Ελλάδα, ο ήλιος έλουζε με καινούργιο φως τους ορίζοντες , το σκοτάδι είχε διαλυθεί, το φως είχε ξανάρθει και οι δρόμοι του λαού ήταν στρωμένοι με άνθη. Το ποίημα έλεγε κι άλλα εξυμνώντας με στόμφο το καθεστώς του Κονδύλη, εκείνο όμως που είχε παραβλέψει ο συντάκτης της κονδυλικής εφημερίδας ήταν ότι το ποίημα σχημάτιζε ακροστιχίδα. Τα αρχικά κεφαλαία γράμματα, διαβασμένα κάθετα σχημάτιζαν!
Οι δημοκρατικοί της Αθήνας γέλασαν με αυτό, αλλά υπήρξαν μερικοί ( κυρίως οι κομμουνιστές) που θυμήθηκαν με ανησυχία ότι το ίδιο είχαν γελάσει και με τον Χίτλερ και με τον Μουσολίνι.
Ο Κονδύλης έκλεισε περισσότερο κόσμο στη φυλακή, έστειλε περισσότερους στην εξορία.
Μπερτ Μπερτλς Εξόριστοι στο Αιγαίο. Αφήγημα Πολιτικού και ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος. Μετφρ. Γιάννης Καστανάρας, Φιλίστωρ Αθήνα 2002
Η Αθήνα είχε αλλάξει. Βρήκαμε την πόλη πολύ διαφορετική. Το " εργοτάξιο των συζητήσεων" είχε μετατραπεί σε μια πόλη ψιθύρων που ωστόσο ακούγονταν αρκετά δυνατά ώστε να καταλήγουν σε διαφωνίες , ταραχές και συλλήψεις. Εκεί πάντως που προηγουμένως κυριαρχούσαν οι δημόσιες συζητήσεις, τώρα επικρατούσαν οι ψίθυροι.
Ο λόγος ήταν απλός - το πραξικόπημα του Κονδύλη.
Ενώ εμείς διασχίζαμε τα βουνά, στην Αθήνα είχαν ξεσπάσει συλλαλητήρια. Η αστυνομία είχε απαντήσει με κλομπ, πυροβολισμούς, φυλακίσεις. Τώρα, κάθε κουβέντα μας γύρω από την πολιτική κατάσταση έπρεπε να βρίσκει διέξοδο μέσα από παραπετάσματα δυσπιστίας. Ο κόσμος κοιτούσε ενστικτωδώς πάνω από τους ώμους από φόβο μήπως τον παρακολουθούν.
Η επίσημη άποψη γινόταν εύκολα κατανοητή. Ο Κονδύλης είχε ισχυριστεί ότι θα έσωνε τη χώρα από την αναρχία, το χάος, την καταστροφή και από πλήθος άλλων συνώνυμων του ολέθρου. (...)
Σιγά σιγά μάθαμε τι είχε συμβεί.Παρά το γεγονός ότι το Κοινοβούλιο είχε καταθέσει τα όπλα χωρίς αντίσταση, η αντίδραση του λαού απέναντι στη στρατιωτική δικτατορία υπήρξε διαφορετική. Η πρώτη κίνηση του Κονδύλη ήταν να καταστείλει κάθε άποψη αντίθετη προς τη δική του. Όλες οι δημόσιες συναθροίσεις, εκτός από τις φιλομοναρχικές συγκεντρώσεις, απαγορεύτηκαν και επιβλήθηκε αυστηρή λογοκρισία στον Τύπο. Εκείνη την εποχή, στην Αθήνα κυκλοφορούσαν πάνω από είκοσι καθημερινές εφημερίδες, στην πλειοψηφία τους δημοκρατικές και σχεδόν όλες αντίθετες προς τη δικτατορία. Εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων που θα έπρεπε να απολυθούν, ο Κονδύλης δεν μπορούσε να επιβάλλει την απαγόρευση όλων αυτών των εφημερίδων, ωστόσο απαγόρευσε αμέσως όσες εξέφραζαν γνώμες ενάντια στη δικτατορία ή την επιστροφή του βασιλιά.
Παρ' όλα αυτά, σχεδόν αμέσως οργανώθηκαν φιλομοναρχικές συγκεντρώσεις σε ολόκληρη την περιφέρεια, ενώ εξακολούθησε η έκδοση απαγορευμένων εφημερίδων ( με διαφορετικό όνομα) που διανέμονταν κρυφά. Καθώς διένειμε εφημερίδες και φυλλάδια του κόμματός του, ένας φίλος μας, ενεργό μέλος του Εργατοαγροτικού Κόμματος, πάχυνε εντελώς ξαφνικά, όπως άλλωστε και πολλοί σαν κι αυτόν. Μετέφεραν τις εφημερίδες κάτω από τα παλτά τους, διπλωμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να περνούν απαρατήρητοι όταν αντάλλασσαν χειραψίες με τους γνωστούς τους στο δρόμο. Μερικές μέρες μετά το πραξικόπημα, ολόκληρο το προσωπικό του Ριζοσπάστη, της κομμουνιστικής καθημερινής εφημερίδας, συνελήφθη και στάλθηκε εξορία. Την επόμενη μέρα ωστόσο, η εφημερίδα έκανε ξανά την εμφάνισή της και εξακολούθησε την έκδοσή της. και στις 15 Οκτωβρίου, παρ' ότι είχαν ήδη συλληφθεί μερικές εκατοντάδες άνθρωποι για τη συμμετοχή τους σε αντιμοναρχικές συγκεντρώσεις, στην πλατεία Συντάγματος, ακριβώς μπροστά από το Κοινοβούλιο, το Κομμουνιστικό Κόμμα οργάνωσε ένα μαζικό συλλαλητήριο στο οποίο συμμετείχαν αρκετές χιλιάδες δημοκρατικοί διαφόρων αριστερών και φιλελεύθερων κομμάτων. Το πλήθος κραύγαζε συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και εναντίον της δικτατορίας.
Για να τους διαλύσουν, οι αστυνομικοί έσυραν τα κλομπ και τα περίστροφά τους. Ρίχτηκαν μερικοί πυροβολισμοί.
Πολλοί άνθρωποι ( ανάμεσά τους και μερικοί αστυνομικοί) τραυματίστηκαν, ένας διαδηλωτής σοβαρά. Δεκαπέντε συνελήφθησαν. Στο κρατητήριο τους ξυλοκόπησαν με κλομπ και με τους υποκόπανους των περιστρόφων. Μερικοί ( ανάμεσά τους κάποιοι με επιδέσμους γύρω από το τραυματισμένο κεφάλι τους) οδηγήθηκαν ενώπιον στρατοδικείου και καταδικάστηκαν από τρία μέχρι δεκαπέντε χρόνια καταναγκαστικά έργα. Δεκαπέντε χρόνια επειδή είχαν συμμετάσχει σε παράνομη συγκέντρωση, επειδή είχαν τολμήσει να εκφράσουν τη γνώμη τους! Η Αθήνα βρισκόταν κλεισμένη στη μέγκενη μιας τρομοκρατίας πολύ χειρότερης από εκείνη που είχαν βιώσει άλλες χώρες κατά το παρελθόν.
Στην Αθήνα επιστρέψαμε στις 24 Οκτωβρίου, τη μέρα κατά την οποία οι εφημερίδες δημοσίευσαν ένα διάταγμα έκτακτης ανάγκης που εξουσιοδοτούσε τον υπουργό Δικαιοσύνης και τον υπουργό Εσωτερικών να διατάσσουν τον εκτοπισμό στα νησιά της εξορίας οποιουδήποτε ο οποίος ( δια γραπτού, προφορικού, ή άλλης μορφής λόγου) προσπαθούσε να διαταράξει τη δημόσια τάξη.
" Κατ' αυτό τον τρόπο, όλοι βρισκόμαστε στο έλεος κάθε αστυνομικού που θέλει να μας εκδικηθεί για προσωπικούς λόγους", είπε ένας δημοκρατικός φίλος μας. " Αρκεί να δηλώσει ότι είπαμε, ότι γράψαμε ή ότι πράξαμε κάτι σε βάρος της δημόσιας τάξης για να σταλούμε εξορία ή φυλακή χωρίς δίκη."
Τη νύχτα της 28ης Οκτωβρίου συνελήφθη ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο πρώτος πρωθυπουργός της Δημοκρατίας και ιδρυτής της Εταιρείας Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, ενός συλλόγου παρόμοιου με τη Φαβιανή Ένωση στην Αγγλία. Τη στιγμή της σύλληψης του ήταν επικεφαλής του Εργατοαγροτικού Κόμματος στο Κοινοβούλιο. Η πρόφαση για τη σύλληψή του ήταν η διανομή ενός μανιφέστου ανάμεσα στους αξιωματικούς, με το οποίο τους προέτρεπε να στασιάσουν κατά της δικτατορίας και στάλθηκε εξορία στη Μύκονο. Ανάμεσα στις γνωστές προσωπικότητες που εξορίστηκαν εκείνη την εποχή ήταν ένας άλλος δημοκρατικός βουλευτής, ο Παπανδρέου και πολλοί από εκείνους που ο Κονδύλης θεωρούσε " κομμουνιστές διανοούμενους", όπως ο πάλαι ποτέ διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, Δημήτρης Γληνός και ο αριστερός ποιητής Κώστας Βάρναλης. Το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ( και όχι απλώς εξαιτίας της ματαιόδοξης φαντασίας του) ο Κονδύλης είχε ως πρότυπο τον Χίτλερ ή τον Μουσολίνι γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο(...)
Οι υποστηρικτές του Κονδύλη ήταν οι πλέον αδιάλλακτοι βασιλόφρονες, μια ουσιαστικά φασιστική ομάδα.(...)
Τώρα το 1935, οι ξένοι δημοσιογράφοι έγραφαν για τον "ισχυρό άνδρα" Κονδύλη, τον άνθρωπο "επιρροής", τα ίδια ακριβώς που έγραφαν το 1926 για τον άλλο "ισχυρό άνδρα", τον Πάγκαλο, αλλά ακόμα και όταν η τρομοκρατία του Κονδύλη βρισκόταν στο χειρότερό της στάδιο, πριν και, για λίγο καιρό μετά το δημοψήφισμα, οι Έλληνες δεν έχασαν στιγμή την αίσθηση του χιούμορ τους. Κάποια γελοιογραφία. Μια φάρσα που είχε συνθέσει κάποιος δημοκρατικός στιχοπλόκος και είχε δημοσιευθεί σε μια άκρως φιλομοναρχική εφημερίδα, φερέφωνο του Κονδύλη. Το ποίημα εξυμνούσε την ευτυχισμένη μέρα που είχε φτάσει επιτέλους για την Ελλάδα, ο ήλιος έλουζε με καινούργιο φως τους ορίζοντες , το σκοτάδι είχε διαλυθεί, το φως είχε ξανάρθει και οι δρόμοι του λαού ήταν στρωμένοι με άνθη. Το ποίημα έλεγε κι άλλα εξυμνώντας με στόμφο το καθεστώς του Κονδύλη, εκείνο όμως που είχε παραβλέψει ο συντάκτης της κονδυλικής εφημερίδας ήταν ότι το ποίημα σχημάτιζε ακροστιχίδα. Τα αρχικά κεφαλαία γράμματα, διαβασμένα κάθετα σχημάτιζαν!
" ΖΗΤΩ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΜΑΣ"
Οι δημοκρατικοί της Αθήνας γέλασαν με αυτό, αλλά υπήρξαν μερικοί ( κυρίως οι κομμουνιστές) που θυμήθηκαν με ανησυχία ότι το ίδιο είχαν γελάσει και με τον Χίτλερ και με τον Μουσολίνι.
Ο Κονδύλης έκλεισε περισσότερο κόσμο στη φυλακή, έστειλε περισσότερους στην εξορία.
Μπερτ Μπερτλς Εξόριστοι στο Αιγαίο. Αφήγημα Πολιτικού και ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος. Μετφρ. Γιάννης Καστανάρας, Φιλίστωρ Αθήνα 2002
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου