Η ΔΩΔΩΝΗ. Ο λαός και το κλασσικό θέατρο

Η ΔΩΔΩΝΗ

Ο λαός και το κλασσικό θέατρο

Ένιωσα πολλή ευτυχία την περασμένη Κυριακή, που βρέθηκα στη Δωδώνη. Και μολονότι καταγράφω στη στήλη τούτη τις εντυπώσεις μου κάπως πάρωρα, δεν έχω τη γνώμη, πώς μπορώ ν’ απιστήσω σε μια εσωτερική προσταγή, που αναφέρεται στα ιερώτατα και του τόπου τούτου και του ανθρώπου. Είμαστε, από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας, δύσκολος λαός και μεμψίμοιρος. Αγαπούμε με πάθος την επίκριση και προσπαθούμε να βρούμε παντού αφορμές δυσαρέσκειας. Ακόμη κι’ εκεί όπου δεν υπάρχουν. Φειδωλευόμαστε το εγκώμιο, γιατί δεν επιθυμούμε ν’ αφήσουμε να μας υποσκελίση το αντικείμενο του εγκωμίου. Κάθε μορφή προκοπής τη θεωρούμε προσωπική μείωση. Είναι και ο πνευματικός «σνομπισμός» ένας τρόπος, που επιτρέπει σε πολλούς να υπάρχουν. Αν έλειπε, η κούφια τους ύπαρξη θα ήταν ακατόρθωτη και αδιανόητη.
Η Δωδώνη αφοπλίζει. Καμμιά επιφύλαξη, καμμιά κακοπιστία δεν μπορεί να της αντισταθή. Είναι ένας θεσμός, καθώς οι παραστάσεις της Επιδαύρου, που κάθε χρονιά φανερώνει πληρέστερα τη δύναμη της ακτινοβολίας του. Δεν θα επιχειρήσω παρά μόνο μια σύγκριση. Η γοητεία της Επιδαύρου, μιλώ αυτή τη στιγμή για το τοπίο και για την ιστορική παράδοση, είναι ολωσδιόλου διαφορετικής υφής από τη γοητεία της Δωδώνης. Εκεί η πλάση διατηρεί αμόλευτο το κλασσικό πρόσωπο της. Είναι η Ελλάδα της προϊστορικής μνήμης και της κλασσικής αρμονίας. Η ελιά, το πεύκο, το κυπαρίσσι, το όραμα του γαλάζιου πελάγους στο βάθος υποβαστάζουν τη συνείδηση του μέτρου. Η Επίδαυρος αναπτύσσεται στο διάστημα σαν ένα χορικό τραγωδίας: έχει ευμέλεια, συμμετρία, ευγένεια, είναι μια αποκορύφωση του κάλλους της χρυσής εποχής. Η Δωδώνη ξεκινάει από το σκοτεινό κόσμο της πρώτης ρίζας. Το τοπίο είναι αυστηρό, αγέρωχο, επιβλητικό, η αρμονία του δεν είναι αρμονία γραμμής, είναι αρμονία όγκου.
Θυμούμαι την πρώτη στιγμή, που την αντίκρυσα, εδώ και χρόνια πολλά. Ήταν η μέρα φθινοπωρινή, ο τραχύς Τόμαρος, ο Ολύτσικας, σκεπασμένος με σταχτιά καταχνιά, ωρθωνόταν εύρωστος, με τους αρμούς του ασύντρφτα σφυρηλατημένους, με τη ραχοκοκκαλιά του χοντρή και βαρειά, σαν πανάρχαια δύναμη και ηγεμονική. Στα πόδια του και στις πλαγιές του, σε μια γύμνια κοσμογονική, που την εσκέπαζαν κάποτε σκληροτράχηλες βαλανιδιές, έζησαν σα να φύτρωσαν από τις ραγισματιές των βράχων του οι πρώτοι Έλληνες, οι Σελλοί, οι ωγύγειοι πρόγονοι, που δεν είχαν νερό να πλυθούν, οι «ανιπτόποδες», που πλάγιαζαν χάμου, στην άξεστη πέτρα, και στο σγουρό χώμα, οι «χαμαιεύναι», οι πενέστατοι, «βαλανηφάγους» τους έχει ονομάσει η Ποίηση, που κληροδότησαν σαν αρετή και κατάρα στους απογόνους την ολιγάρκεια. Κυβερνήτης του τόπου ο πρωτόγονος Δίας, ο Δωδωναίος, ο Πελασγικός και η μυστική θεότητα , η Διώνη. Και χρησμοδότισσες οι Πέλειες, που ήρθαν από την καυτερή Λιβύη. Όταν οι βοριάδες σειούσαν τα φύλλα της ιερής φηγού και τα κρόταλα γέμιζαν την ορεινή κοιλάδα με τον απόκοσμό τους αντίλαλο, ο απλοϊκός λαός πρόσμενε κατανυχτικά ν’ ακούση τα προστάγματα των θεών και να μάθη την πορεία του πεπρωμένου του. Οι βουνίσιοι, που έπαιρναν τις γιδόστρατες από χώρες γειτονικές και μακρυνότερες, οι Μολοσσοί και οι Θεσπρωτοί και οι Χάονες και οι Αθαμάνες και οι άλλοι όλοι, έβρισκαν στη Δωδώνη αντιστύλι για μια ζωή τραχύτατη κ’ ένιωθαν, για μια στιγμή, την κακοπαθημένη τους ύπαρξη να συνομιλή με τους θεούς. Η Δωδώνη δεν είναι χορικό τραγωδίας. Είναι χρησμός. Είναι η ουσία της τραγωδίας, ο άνθρωπος και η μοίρα του.
Αναφέρομαι και πάλι στο πρώτο μου αντίκρυσμα, για να πω, πόσο συγκλονιστική υπήρξε για μένα εκείνη η βίαιη κάθοδος στις πρώτες ρίζες, η αποκαλυπτική συνείδηση της καταγωγής. Πόσο κακός, εξ άλλου, ήταν ο δρόμος , που ωδηγούσε στη μυστική εκείνη Ελλάδα, πόση μοναξιά περίζωνε τον ερειπιώνα, που αξιόλογοι αρχαιολόγοι ανέβαζαν σιγά σιγά, με το πάθος της καρδιάς  και της σοφίας, στο φως. Και να υπογραμμίσω τη θαυμαστή αλλαγή. Μέσα στην τραχιά και υπεράνθρωπη , όχι απάνθρωπη, ερημιά όχι μονάχα το μέγιστο θέατρο ξαναβρήκε κατά πολύ την πρώτη μορφή του, αλλά και ο γύρω χώρος έγινε προσιτός και χρησιμοποιήσιμος έτσι, που, με την πρώτη ματιά, να θυμίζη την άνεση, την προβλεπτικότητα, τον « πολιτισμό» με μια λεξη της Επιδαύρου. Όπως η Επίδαυρος, έτσι και η Δωδώνη άρχισε με το Ροντήρη. Εφέτος ήταν η Πέμπτη χρονιά της. Όχι, φυσικά, πολλές παραστάσεις. Μονάχα δύο. Ένα Σάββατο και μια Κυριακή του Αυγούστου. Δέκα πέντε χιλιάδες θεατές το Σάββατο, με τον « Ίωνα». Είκοσι χιλιάδες την Κυριακή, με την « Άλκηστη».
Χρέος τιμής μου επιβάλλει ν’ απευθύνω το θερμότερο έπαινο προς την « Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών», που πήρε επάνω της την ευθύνη της προετοιμασίας, με τη βοήθεια του « Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού» και ολωσδιόλου ιδιαίτερα προς τον πρόεδρό της , τον Κώστα Φρόντζο. Πολλά πρόσωπα κ’ εμόχθησαν και μοχθούν για την ολοένα καλύτερη οργάνωση των εκδηλώσεων της Δωδώνης. Αλλά για τον Κώστα Φρόντζο, άνθρωπο με ακατάβλητη δραστηριότητα, με ανέσπερο ενθουσιασμό, με αράγιστη πίστη και με επινοητικότητα ικανή να διασκελίση εμπόδια και εναντιώσεις, η υπόθεση της Δωδώνης είναι όρος ζωής. Νομίζω, πως η δικαιοσύνη επιβάλλει να τον πούμε και τούτον «Δωδωναίο», καθώς είπαμε κάποτε και το Σωτήρη το Δάκαρη, τον αρχαιολόγο. Φρόντζος ο Δωδωναίος. Μέσα στην ψυχή του βρίσκεται ολόκληρη η ψυχή της Ηπείρου. Εμπνευστής και πραγματοποιός, απλώνει και πέρ’ από τη Δωδώνη τη δράση του. Η προκοπή της « Εταιρίας Ηπειρωτικών Μελετών», η δημιουργία του « Άλσους των ποιητών», η ίδρυση του λαμπρού υπαίθριου θεάτρου και του τουριστικού περίπτερου στα Γιάννενα είναι καρποί της ακάματης πρωτοβουλίας του. Όταν τον άκουγα να μιλή, πριν από την « Άλκηστη», στο ακροατήριο, ορθός, καταμεσίς της ορχήστρας του θεάτρου, με μια ευγλωττία που γινόταν λυρικό παραλήρημα, όταν τον έβλεπα, λίγο αργότερα, ανάμεσα στο πλήθος, να διαδηλώνη με ασυγκράτητη διάχυση την ευδαιμονία του, εστοχαζόμουν, πως ο άνθρωπος αυτός, με το έντονο τοπικιστικό πνεύμα, θ’ αποτελούσε ευτύχημα για κάθε τόπο.
Αλλ’ εκείνο, που έχει να προσέξει κανείς στις παραστάσεις της Δωδώνης, δεν είναι μόνο η περίπτωση Φρόντζου. Ή η συγκινητική συμμετοχή, την κάθε χρονιά, του « Οργανισμού του Εθνικού Θεάτρου» με ολόκληρο τον εξοπλισμό του σε έμψυχο υλικό και σε βοηθητικά μέσα, αλλά και η ομόθυμη συμμετοχή του ηπειρωτικού λαού, που νιώθει, σύρριζα στην ψυχή του, τη Δωδώνη δική του και που ανεμπόδιστα αφομοιώνεται με το θέαμα, ξαναβρίσκοντας στη μοίρα της τραγωδίας τη μοίρα του.
Ξεκίνησα Κυριακή πρωΐ από την Κέρκυρα. Και, καθώς περνούσα τους δρόμους της Θεσπρωτίας και της άλλης Ηπείρου, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την οπισθοφυλακή του λαού, που συντροφιές συντροφιές κατηφόριζε από τις μακρυνές μοναξιές της, για να γεμίση ασφυχτικά το αρχαίο θέατρο. Δεν ήταν το ποικίλο πλήθος της Επιδαύρου, όπου ο εγχώριος πληθυσμός αποτελεί περιωρισμένο ποσοστό. Δεν έλειπαν, φυσικά, οι ξένοι. Οι αρμόδιοι τους λογάριασαν, με κάποια ίσως υπερβολή, σε τρεις χιλιάδες. Δεν έλειπαν και οι Αθηναίοι ή οι Κερκυραίοι ή οι άλλοι Έλληνες. Ας τους λογαριάσουμε, με κάποια επίσης υπερβολή, σε χίλιους. Ας προσθέσουμε κι άλλους χίλιους αστούς Γιαννιώτες. Απομένουν δέκα πέντε χιλιάδες. Αυτές οι δέκα πέντε χιλιάδες , ήταν ατόφιος λαός. Γιδοβοσκοί, ξωμάχοι, μεροκαματιάρηδες, άνθρωποι της καθημερινής χαμοζωής, της αφώτιστης, της πολύμοχθης. Πολλοί ανάμεσά τους δεν είχαν ίσως παρακολουθήσει, πριν από τη Δωδώνη, θεατρική παράσταση. Απαίδευτοι, σ’ ένα τόπο καθώς η Ήπειρος, που πρόσφερε τόσες προσωπικότητες λαμπρής παιδείας στο έθνος, αγνοούσαν και τη μορφή και το νόημα του κλασσικού θεάτρου. Και να που μέσα σε λίγα χρόνια έμαθαν να καρτερούν τις παραστάσεις της Δωδώνης σαν ένα λαϊκό πανηγύρι, όπου η συμμετοχή τους δεν αποτελεί απλή πράξη αναψυχής, αλλά πραγματική μέθεξη, ολόψυχη και ολόκαρδη. Αυτό είναι το θαυμαστό κατόρθωμα της Δωδώνης. Ξανάφερε το « κοινόν των Ηπειρωτών» στις αρχέγονες ρίζες του. Ξανάφερε και την τραγωδία στην αρχέγονη καταβολή της. Γιατί μέσ’ από τα σπλάχνα του λαού ξεκίνησε και η τραγωδία και μια λαϊκή τελετουργία, υποταγμένη σε πανάρχαια εθιμοταξία, υπήρξε ο διθύραμβος, ο πατέρας του θεάτρου. Το «κοινόν των Ηπειρωτών», στοιβαγμένο στις κερκίδες της Δωδώνης, με την ψυχή ανοιχτή, παραδινόταν στο θέαμα και το άκουσμα και ξεσπούσε σε καίρια  σημεία σε θριαμβευτικές ιαχές. Αυτό, το ξέσπασμα εννοώ, μολονότι σύντομο και διακριτικό, μια θερμή επιδοκιμασία, όχι αφορμή πατάγου, οι αρμόδιοι προσπάθησαν να το αποτρέψουν με αυστηρές προειδοποιήσεις. Αλλά γιατί να το αποτρέψουν; Γιατί να φυλακίσουν τη λαϊκή ψυχή μέσα σε μια σιωπηλή ευπρέπεια, που δεν είχε τόπο.

Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

 

Δημοσιευμένο στις 23 Αυγούστου 1964. Από το αρχείο του Εθνικού Θεάτρου

Η Αρχαία Δωδώνη στο Μουσείο της Ακρόπολης

Το περίφημο μαντείο της Δωδώνης, το παλαιότερο στον ελληνικό χώρο, θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Ακρόπολης από τις 20 Ιουνίου 2016 ως τις 10 Ιανουαρίου 2017, στο πλαίσιο της ομώνυμης περιοδικής έκθεσης.

Η προβολή του αρχαιολογικού χώρου της Δωδώνης μέσω του Μουσείου της Ακρόπολης είχε συμφωνηθεί κατά την επίσκεψη του Προέδρου του Μουσείου της Ακρόπολης, καθηγητή Αρχαιολογίας Δημήτρη Παντερμαλή στα Γιάννενα στα τέλη Ιουλίου του περασμένου έτους.

Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών», ενώ έπονται κι άλλες) με σημαντικά έργα του αρχαίου κόσμου από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας, μια πρωτοβουλία του Μουσείου Ακρόπολης με στόχο την παρουσίαση ασυνήθιστων θεμάτων που θα ενδιέφεραν τον σύγχρονο επισκέπτη και θα διέγειραν το ενδιαφέρον του να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων.

Έτσι, και με τη συγκατάθεση του ΚΑΣ, περίπου 250 αρχαία έργα θα παρουσιαστούν στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης, με τα περισσότερα να προέρχονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων (με την οποία το Μουσείο συνεργάστηκε στενά για την πραγμάτωση της έκθεσης) και κάποια άλλα από τη συλλογή Καραπάνου που φυλάσσονται στις αίθουσες και στις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Επίσης, υπό συζήτηση είναι ο δανεισμός μερικών ακόμα αρχαίων αντικείμενων που σήμερα βρίσκονται σε συλλογές των Κρατικών Μουσείων του Βερολίνου.

Η έκθεση «Το Μαντείο της Δωδώνης» διαρθρώνεται σε οκτώ ενότητες. «Οι απαρχές της λατρείας», όπως ονομάζεται η πρώτη, εστιάζει στη Δωδώνη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Μέσα από επιλεγμένα πήλινα και χάλκινα αντικείμενα αναδεικνύεται η ταυτότητα των πρώτων κατοίκων, η αρχέγονη λατρεία της Μητέρας Γης και η καθιέρωση της λατρείας του Διός, ενώ ανιχνεύονται οι απαρχές της λειτουργίας αρχαιότερου ελληνικού μαντείου, το οποίο ήταν ήδη ευρύτατα γνωστό στην ομηρική εποχή. Η δεύτερη ενότητα με τίτλο «Ο Δίας και οι άλλοι θεοί της Δωδώνης» αναφέρεται στον θεό που λατρεύτηκε στη Δωδώνη ως Νάιος Δίας και ο οποίος εκπροσωπείται στην έκθεση από χάλκινα αγαλμάτια που τον δείχνουν να κρατά κεραυνό, καθώς και από χάλκινες απεικονίσεις αετών, συμβόλων του θεού. Παράλληλα γίνεται αναφορά στους άλλους Νάιους θεούς, τη Διώνη, την Αφροδίτη και τη Θέμιδα, καθώς και στη λατρεία του Ηρακλή και άλλων θεών μέσα από απεικονίσεις τους ή ενεπίγραφα αφιερώματα.

Η τρίτη ενότητα λέγεται «Φηγός, η μαντική βελανιδιά» και αναφέρεται στους τρόπους μαντείας. Με επίκεντρο την ιερή φηγό, την κατοικία του Διός, εξηγούνται οι διάφορες εκδοχές για τους τρόπους που γινόταν γνωστή η βούληση του θεού, από το θρόισμα των φύλλων της βελανιδιάς, τους ήχους των αντικειμένων που κρεμούσαν στα κλαδιά της και τις φωνές των περιστεριών ως τον κύκλο των τριπόδων με τους αδιάκοπους ήχους των λεβήτων και τον ήχο της Κερκυραίων μάστιγος. Η τέταρτη ενότητα («Ιστορίες χαραγμένες στο μολύβι») περιλαμβάνει τα μολύβδινα ελάσματα με τις χαραγμένες ερωτήσεις των επισκεπτών του μαντείου προς τη θεότητα, δηλαδή ερωτήματα είτε δημόσιου χαρακτήρα που υποβάλλουν οι πόλεις είτε ιδιωτών που αφορούν ποικίλα θέματα, όπως επικείμενους γάμους, προίκα, χηρεία, απόκτηση παιδιών, υγεία, μάγια, μεταναστεύσεις, εμπόριο, επαγγελματικές ανησυχίες, χρέη, κλοπές αντικειμένων, περιουσιακά. Η ενότητα κλείνει με απελευθερωτικές επιγραφές δούλων χαραγμένες, κυρίως, πάνω σε χάλκινα ελάσματα.

Η πέμπτη ενότητα «Νάια, η μεγάλη γιορτή της Δωδώνης» είναι αφιερωμένη στη γιορτή των Ναίων με την οποία συνδέεται η ανέγερση του θεάτρου και του σταδίου. Οι ιππικοί, γυμνικοί, δραματικοί και μουσικοί αγώνες που τελούνταν στο πλαίσιο της γιορτής αντιπροσωπεύονται στην έκθεση με αγαλμάτια αθλητών (χάλκινα) ή από τον κύκλο του Διονύσου ή με αγαλμάτια και αντικείμενα που σχετίζονται με τους μουσικούς αγώνες. Η επόμενη ενότητα ονομάζεται «Αναθέτες και αναθήματα». Περιλαμβάνει τμήματα από τους μεγάλους χάλκινους ανδριάντες που ήταν στημένοι σε βάθρα μπροστά από τα λατρευτικά κτήρια, ειδώλια πολεμιστών και άλλων ανδρικών μορφών, ειδώλια νέων, παιδιών και γυναικών, ζώων και μυθικών όντων, αγγεία και κοσμήματα.

Η έβδομη ενότητα («Η πολιτική Δωδώνη») ανιχνεύει τον ρόλο που έπαιξε το μαντείο στη διαμόρφωση της Δωδώνης σε πολιτικό κέντρο των Ηπειρωτών, που οδήγησε στην ανάγκη εμπλουτισμού του χώρου με οικοδομήματα όπως το Βουλευτήριο και το Πρυτανείο. Η πολιτική διάσταση της Δωδώνης αναδεικνύεται κυρίως μέσα από τα νομίσματα της Συμμαχίας και του Κοινού των Ηπειρωτών αλλά και του τοπικού νομισματοκοπείου, ενώ αναδεικνύεται και ο ρόλος του βασιλέως Πύρρου στην μνημειακή άνθιση του ιερού.

Η τελευταία ενότητα («Δωδώνη και Αθήνα») περιλαμβάνει δύο αντικείμενα που βρέθηκαν στην Ακρόπολη: Ένα τμήμα ψηφισματικού ανάγλυφου και ένα τμήμα θρόνου σε φυσικό μέγεθος, με επιγραφές που αναφέρονται στον Δία Νάιο και στη Διώνη. Πρόκειται για μαρτυρίες της προσπάθειας που κατέβαλε η Αθήνα τον 4ο αι. π.Χ. να προσεταιριστεί το μαντείο και κατ' επέκταση το βασίλειο της Ηπείρου.

Η έκθεση συμπληρώνεται με ψηφιακές αναπαραστάσεις αντικειμένων (όπως η Κερκυραίων μάστιξ), πλούσιο εποπτικό υλικό, επιστημονικό κατάλογο, καθώς και με ένα βίντεο που θα προβάλλεται σε γιγαντοοθόνη και το οποίο ετοιμάζεται ειδικά για το συγκεκριμένο γεγονός ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να συνδέσει τα αρχαιολογικά ευρήματα με τις ανασκαφές της Δωδώνης και το μοναδικό φυσικό περιβάλλον που πλαισιώνει τον αρχαιολογικό χώρο. Παράλληλα, θα διεξαχθούν εκπαιδευτικά προγράμματα και μια επιστημονική ημερίδα, ενώ καθ' όλη τη διάρκεια της έκθεσης το εστιατόριο του Μουσείου Ακρόπολης θα προσφέρει γιαννιώτικα εδέσματα σε συνεργασία με τον Δήμο Ιωαννίνων και άλλους τοπικούς φορείς.

Πηγή : Ηπειρωτικός Αγών

Λαβωματιές...

" Και τούτος διαολισμένος τόπος είναι!" συλλογίστηκε.

[...] Κατηφόρισε να διασχίσει τον κάμπο της Δωδώνης, να κάνει μια ερώτηση εδώ , να πάρει την κρυάδα, κι από κει να φύγει πάλι όλο δυτικά, να φτάσει στο χάνι Τζεμαλή Αγά, κι ύστερα από ώρες να γυρίσει πάλι στα Τσαμοχώρια. Άκουγε από κει βουητό και το άκουγε  με τον ασύρματο της μέλισσας, μίλια μακριά. Όλα εδώ του φαινόνταν περίεργα και κάπως τον φοβίζαν. Πρώτη φορά είδε ανάποδη  πόλη και μαντριά τσιμεντόχτιστα σαν οχυρά. Μα κι όταν έφτασε στη μέση του κάμπου, στάθηκε πάλι με απορία μπροστά σε κάτι ογκώδη περίεργα κτίσματα. Σίγουρα ήταν παλιά, μα δεν καταλάβαινε αν είναι μισοχαλασμένα ή μισοαρχινισμένα. Έβλεπε ένα πλακόστρωτο αλώνι κι απάνω απ' αυτό άπλωναν σαν κύματα αμέτρητα σειρές σκαλοπάτια, που όμως δεν έβγαζαν σε κανένα κάστρο ή παλάτι! Δεν μπορούσε να καταλάβει. Σκέφτηκε μήπως κι εδώ οι μαστόροι δούλεψαν με ανάποδη τεχνική κι άρχισαν το παλάτι από τις σκάλες! Μπορεί όμως να ήταν αλώνι όπου οι παλιοί αλωνίζαν τα σιτάρια του κάμπου και σε τούτα τα σκαλοπάτια λιάζαν τα χερόβολα. Δεν άργησε όμως ν' ακούει την ανάσα του βαθιά και μακρόσυρτη, σαν να παλεύει με γυναίκα, και τ' αλαφροπάτητα βήματά του ν' αντιλαλούν. Το βρήκε παιχνίδι στην αρχή κι έτριβε ξερόφυλλα στα δάχτυλα για ν' ακούει θόρυβο σαν να σωριάζεται βαλανιδιά. Άνοιξε και το στόμα να τραγουδήσει και τότε του φάνηκε ότι θα τον άκουσαν απ' την Παραμυθιά! Βγήκε ανήσυχος έξω στις χωραφιές. " Και τούτος διαολισμένος τόπος είναι!" συλλογίστηκε. "Εκτός κι αν στ' αλώνι στεκόταν κανένας καλός και τραγουδούσε και οι παλαιοί μαζεύονταν στα σκαλοπάτια απ' όλα τα χωριά και τον άκουγαν. Μα στ' αλήθεια θα κάναν τόση δουλειά και θα χτίζαν τόσο καλοπελεκημένο λιθάρι για χοροστάσια;" Το' βγαλε κι αυτό απ' το νου του.

    " Πού ρωτάνε;" απευθύνθηκε σ' έναν ξυπόλυτο και ξαπλωμένο κι εκείνος, χωρίς ν' ανοίξει τα μάτια , του' δειξε με το άπλυτο πόδι προς μια βαλανιδιά.
Πήγε προς τα εκεί πατώντας ένα μονοπατάκι στρωμένο με τσακίσματα από μυκηναϊκά αγγεία. Αυτά που αγόραζαν οι αρχαίοι Βλάχοι απ' τα λιμάνια του Ιονίου κι όταν ανεβαίναν στην Πίνδο να ξεκαλοκαιριάσουν, τα χαρίζαν στο Θεό. Τον ρωτούσαν και απαντούσε, τους ρωτούσε και απαντούσαν. Παράμερα έβλεπε μολύβδινες πλάκες με χαραγμένα γράμματα. Ενώ σίμωνε προς το δέντρο, άκουγε απ' αυτό ψιθυρισμούς, χωρίς όμως να βλέπει εκεί κανένα να ρωτήσει.
" Υπάρχει εδώ κανένας;" φώναξε παραξενεμένος.
Μόνο το δέντρο θορυβήθηκε, σχεδόν σείστηκε, σαν να ήταν  η φωνή του πετριά που ρίχτηκε απάνω του και φτερουγίσαν χιλιάδες φωλιασμένα πουλιά. Άκουγε φτερακισμούς, όμως κανένα πτηνό δεν ξεφωλιάστηκε. Παρατηρούσε με έκσταση το δέντρο κι αυτά που αρχικά νόμιζε άρρωστα καφεκόκκινα φύλλα ή φύλλα γηραλέου δέντρου είχαν απάνω νεύρα ζωντανά! Λοιπόν ήταν αναρίθμητες γλώσσες που συγκρατιόνταν από μίσχους, όπως στου Αχέροντα τα δέντρα κρατιόνταν οι φωτογραφίες! Κάτι πήγε να πει κι αυτό πάλι αναταράχτηκε. Πλαταγίζαν οι γλώσσες διαμορφώνοντας ανθρώπινες λέξεις και ήχους. Μέσα στον καταρράχτη του ήχου έπιανε ανακατωμένα ελληνικά, αρβανίτικα, βλάχικα, τούρκικα. Κι άλλη γλώσσα σαν ν' ακουγόταν απ' τα ψηλά κλωνάρια, που αυτός όμως δεν την είχε ξανακούσει. Του μοιάζαν κάπως με αρβανίτικα, αλλά δεν ήταν. Άκουγε: "γαρ", "Ζευς εστί",
 " ανιπτόποδες", " Πελασγικέ" κι άλλα ακατανόητα. Τέτοιο αλαλούμ μονάχα στο καφενείο του Τριαντάφυλλου στην Παραμυθιά, μπορούσε κανείς ν' ακούσει!. Όταν ο θόρυβος καταλάγιασε, αποφάσισε να ρωτήσει τον καημό του.
" Γυρεύω ένα στραβοπόδη χορευτή. Έχει πολλές προσωπίδες και μία του μου μοιάζει. Πού θα τον τσακώσω;"
Μόλις τελείωσε, αντήχησε σωστό χαλάζι απάνω σε ξερόφυλλα. Γλώσσες διεγερμένες, φιδίσιες, τινάζαν ήχους, αργοκίνητες, αγελαδινές, έπλαθαν λέξεις, περιστερίσιες, γουργούριζαν! Πριν λιώσει όλο αυτό το χαλάζι και γίνει νερό και χαθεί, προσπαθούσε να συγκρατήσει κανένα σπυρί, μα ό,τι κάπως συγκρατούσε τ' αυτί του ήταν πρωτάκουστες , άσχετες λέξεις: " Εφύρα", Απολλωνία"," Θυάμιδες",
 " Ελλοί", " Επίδαμνος". Όταν το δέντρο ησύχασε, δεν του απόμεινε τίποτε στο κεφάλι.
" Τσεκούρι που σου χρειάζεται!" φοβέριξε και γύρισε.
Ζήτησε το λόγο από τον ξαπλωμένο:
" Γιατί μ' έστειλες στο στοιχειό; Εγώ το ρωτούσα ανθρωπινά κι αυτό μου τσαμπούναγε..."γαργάρ"! "
"Αφού κι εσύ στοιχειό είσαι!"
" Κι εσύ πώς το ξέρεις, αφού δεν άνοιξες μάτια να με δεις;"
"Και τι μ' αυτό; Τα σκουλήκια, που' ναι τυφλά, έχασαν ποτέ το δρόμο; Αυτοί όμως που έχουν μάτια βλέπουν πολλούς δρόμους και παίρνουν τον λαθεμένο!"
"Καλά, κι εσύ πώς με γνωρίζεις;"
" Γι' αυτό είμαι ξαπλωμένος με το ποδάρι στο χώμα!  Νιώθω τρανταγμούς. Μόλις ζύγωνες, είπα: Τώρα σιμώνει ακόμα ένα τέρας, πο' χει βάρος για δυο κορμιά και το βαστά μόνο σε δυο ποδάρια!"
"Αν έτσι μάντεψες, θέλεις κι εσύ τσεκούρι όπως το δέντρο σας. Εξαπατάτε τους πονεμένους πο' ρχονται απ' άκρη τόπου να ρωτήσουν! "
" Δε φταίει τίποτα ο Θεός! Κάτι τέτοιοι σαν και εσένα τον μπερδέψατε και απαντάει άλλα αντ' άλλων! Εσείς ρωτάτε για το μέλλον κι αυτός απαντά για το παρελθόν".
"Σε τι φταίξαμε το λοιπόν; Μαντείο έχει, αυτή είναι η δουλειά του! Όταν παίρνει τα χρυσά κύπελλα και τα κανάτια, είναι καλά;"
" Είναι προσβολή για το Θεό να του ζητάτε εξ αρχής το ασήμαντο, το εύκολο. Να σας δείξει δηλαδή μια ώρα αρχύτερα αυτά που έτσι κι αλλιώς έρχονται και θα τα δείτε! Ο Θεός πρέπει πρώτα να φανερώσει ό,τι συναντήσατε και δεν το αντιληφθήκατε ή είδατε μόνο την αστραψιά του, όπως του ψαριού που υψώνεται πάνω απ' τα νερά, αλλά με το πρώτο σκίρτημα ξαγκιστρώνεται και χάνεται".
" Και τι θα με ωφελήσουν εμένα όλα αυτά;"
" Θα μάθεις έτσι να ρωτάς ή να σωπαίνεις".
" Άνοιξε τώρα τα μάτια σου να ιδείς ότι η ζυγαριά σου λαθεύει! Ένα κορμί κρατώ σαν όλους!"
" Αυτό το λες γιατί νιώθεις ελαφρύς! Η αγάπη δημιουργεί άνωση στα κορμιά, τα ελαφραίνει. Έτσι οι μανάδες σηκώνουν αγόγγυστα τα παιδιά, οι γυναίκες τους άντρες, και νομίζουν ότι τις βαραίνει πούπουλο, ενώ, αν δεν τους θέλουν, νιώθουν να τις πλακώνει βράχος, έτσι κι εσύ! Είναι κορμί σου και το θέλεις, ακόμα κι αν το μισείς. Αν όμως κάποια στιγμή σού πεθάνει, τότε θα με θυμηθείς. Θα καταλάβεις τι βάρος έχουν οι νεκροί!"
" Αυτά τα λες με τα σωστά σου ή θες να με ζουρλάνεις;"
" Όσοι φορτώνονται πληγωμένους τότε νιώθουν ότι τελειώσαν, όταν ξαφνικά τους κόβονται τα γόνατα απ' το βάρος".
" Λιγάκι ακόμα αν κάτσω στον τόπο σας, θα λαλήσω κι εγώ!"
Έτσι είπε κι απομακρύνθηκε βιαστικός προς τη δημοσιά. 

Βασίλης Γκουρογιάννης, Το ασημόχορτο ανθίζει, Καστανιώτης, 1996, 3η έκδοση

"Δωδώνη: ταύτιση και πρώτες ανασκαφές στον ύστερο 19ο αιώνα"

Τις απόψεις που είχαν διατυπωθεί μέχρι σήμερα για την Δωδώνη και το ανασκαφικό έργο σε έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, ανατρέπει η μελέτη που έκανε ο υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γρηγόρης Μανόπουλος.

Η μελέτη του κ. Μανόπουλου παρουσιάστηκε από τον ίδιο στη Ρώμη, σε Διεθνές Συνέδριο για την Κλασική Αρχαιολογία που διοργάνωσε το Σουηδικό Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών και το πλήρες κείμενο που θα δημοσιευθεί στα πρακτικά του Συνεδρίου είναι σίγουρο ότι θα δώσει το έναυσμα για επιστημονικές και όχι μόνο συζητήσεις.
Η Δωδώνη λοιπόν, μετά από χρόνια, θα επανέλθει στο επίκεντρο του διεθνούς επιστημονικού ενδιαφέροντος, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό.

Στην ανακοίνωση που παρουσίασε ο κ. Μανόπουλος, αρχικά, ανέπτυξε διεξοδικά πώς ο Βρετανός αρχιτέκτονας Thomas Donaldson ταύτισε για πρώτη φορά η θέση της αρχαίας Δωδώνης το 1820.

Στο δεύτερο μέρος παρουσίασε, με βάση αθησαύριστα δημοσιεύματα, ένα χρονικό της πρώτης συστηματικής ανασκαφής της Δωδώνης το 1875-1876. Όπως φαίνεται, ο θεωρούμενος πρώτος ανασκαφέας Κωνσταντίνος Καραπάνος απέκτησε το μεγαλύτερο και πιο αξιόλογο μέρος της συλλογής του αγοράζοντάς το από τους Γιαννιώτες πρόκριτους της εποχής Αλκιβιάδη Λιάμπεη και Δαβιτζόν Λεβή. Αυτοί ήταν χρηματοδότες της πρώτης περιόδου της ανασκαφής, που διεξήχθη από τον τότε αρχιμηχανικό του βιλαετίου Ιωαννίνων, τον Πολωνό Σιγισμούνδο Μινέικο.

 Παραθέτουμε σε μετάφραση από την περίληψη της ανακοίνωσης:

«Η μέχρι σήμερα αρχαιολογική έρευνα θεωρούσε ότι ο πρώτος που ταύτισε το χώρο της αρχαίας Δωδώνης ήταν ο Βρετανός Christopher Wordsworth το 1830 και το δημοσίευσε το 1839. Αντίθετα, η πραγματικότητα, όπως προκύπτει από τα νέα στοιχεία που συγκέντρωσε και παρουσίασε ο κ. Μανόπουλος, είναι ότι πρώτος ο Donaldson επισκέφτηκε και ταύτισε το χώρο το 1820 και το δημοσίευσε το 1830. Παρότι αρκετοί ξένοι επιστήμονες γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τα πορίσματα του Donaldson όλο τον 19ο αιώνα, στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία αυτά δεν ήταν γνωστά, με αποτέλεσμα όταν έγιναν το 1875-1876 οι πρώτες ανασκαφές να μην είναι γνωστό περί ποιας αρχαίας θέσης επρόκειτο.

Το ζήτημα των ανασκαφών του 1875-1876 είναι πιο περίπλοκο. Μέχρι σήμερα πιστευόταν, ότι πρώτος ο Καραπάνος σκέφτηκε να ανασκάψει το χώρο γιατί κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εκεί ήταν η Δωδώνη. Σε αυτή του την ανασκαφή συμμετείχε αρχικά ο Μινέικο, αλλά μετά αποχώρησε. Αργότερα ο Καραπάνος έγραψε ότι "κάποιοι", εννοώντας το Μινέικο, έσκαβαν κρυφά κι έκλεβαν, τρόπον τινά, τα ευρήματα. Αυτά ήταν γνωστά μέχρι σήμερα.

Όπως φαίνεται όμως, ο Μινέικο ήταν αυτός που πρώτος σκέφτηκε να ανασκάψει το συγκεκριμένο χώρο, όχι βέβαια επειδή πίστευε ότι εκεί είναι η Δωδώνη, αλλά απλά επειδή τον εντυπωσίασε το μέγεθος του θεάτρου.

Στην αρχή βρήκε χρηματοδότη κάποιον Φουάντ πασά, ο οποίος όμως μετατέθηκε από τα Γιάννενα. Κατόπιν απευθύνθηκε στον Καραπάνο, που τότε ήταν στα Γιάννενα με σκοπό την αγορά γαιών. Δεκαπέντε μέρες, όμως, μετά την έναρξη της ανασκαφής, επειδή τα ευρήματα ήταν πολύ φτωχά, ο Καραπάνος παραιτήθηκε από το εγχείρημα κι έφυγε για την Κωνσταντινούπολη. Τότε ο Μινέικο συνέχισε για δύο μήνες με δικά του έξοδα το ανασκαφικό έργο και πράγματι βρέθηκαν πλούσια ευρήματα. Αυτό κίνησε το ενδιαφέρον του Λιάμπεη και του Λεβή, οι οποίοι ανέλαβαν τα έξοδα και συνεχίστηκε η ανασκαφή για άλλους τρεις μήνες.

Εντωμεταξύ, ο Μινέικο ανακοίνωσε το Δεκέμβριο του 1875 σε λέσχη των Ιωαννίνων ότι η ανασκαφή αποκάλυψε τη Δωδώνη και σύντομα τα νέα έφτασαν στον Καραπάνο. Τότε αυτός ζήτησε σουλτανική άδεια για να κάνει ο ίδιος τις ανασκαφές και να ακυρώσει την άδεια που είχε ο Μινέικο.

Όταν ήρθε ο απεσταλμένος του Καραπάνου οι ανασκαφές συνεχίστηκαν για άλλους τέσσερις μήνες, αλλά και πάλι τα ευρήματα ήταν λιγοστά και όχι τόσο αξιόλογα. Όταν τελικά ο Καραπάνος επέστρεψε στα Γιάννενα, έπεισε τους Λιάμπεη-Λεβή να του πουλήσουν τα ευρήματα και συμφώνησε με το Μινέικο να δημοσιεύσουν μαζί τα πορίσματα. Πηγαίνοντας όμως στο Παρίσι και κάνοντας δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις ο Καραπάνος παρουσίασε την εικόνα που λίγο πολύ επικρατούσε μέχρι σήμερα.»

Η μελέτη του κ. Μανόπουλου και η ανακοίνωσή της που έγινε στη Ρώμη έρχεται να αποκαταστήσει την ιστορική πραγματικότητα και να προσθέσει πολλά στοιχεία για τη διαδρομή του ανασκαφικού έργου στη Δωδώνη τα οποία ήταν άγνωστα μέχρι σήμερα.

«Η ιστορία αλλά και κάθε επιστήμη πρέπει να περιγράφει την πραγματικότητα και να αποδίδει τα εύσημα σε όσους προηγήθηκαν. Είναι θέμα δεοντολογίας αλλά και η σωστή βάση για την παραπέρα εξέλιξη», σημειώνει ο υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Αναδημοσίευση από epirusPost.gr

Θὰ φύγω σὲ ψηλὸ βουνό, σὲ ριζιμιὸ λιθάρι...*

   Tο ρολόι έδειχνε πέντε το πρωί. Στο σπίτι σήμανε εγερτήριο. Είχαμε αποφασίσει να ανέβουμε στο βουνό, στα 1600 μέτρα, πριν πιάσει η ζέστη.


 Είχα χρόνια να ανέβω ψηλά στην Ολύτσικα και τον τελευταίο καιρό το επιθυμούσα πολύ. Πριν μερικές μέρες το οριστικοποιήσαμε για την Κυριακή το πρωί. Σήμερα.
    Παίρνουμε εφόδια, νερό , μπαστούνια και ξεκινάμε στις έξι την ανάβαση. Ήθελα να προλάβω την ανατολή του ήλιου.
    Πολύ όμορφη η διαδρομή αν και δύσκολη. Οι ρίζες των θάμνων και των δέντρων έχουν κάνει σκαλοπάτια. Τα πόδια σχηματίζουν ορθή γωνία με το σώμα για να ανέβουν.
    Πιο δύσκολη όμως η κατάβαση. Τα μονοπάτια έχουν έντονη κατωφερική κλίση και πολύ εύκολα τα πόδια γλιστρούν.
  
    Ξεκινάμε την ανάβαση από τη μεριά του βουνού που στους πρόποδες του βρίσκεται η Δωδώνη.

Αρχίζει να γλυκοχαράζει

Παίρνουμε το μονοπάτι

Ροδοκόκκινα τα χρώματα της αυγής. Αχνογάλαζα τα απέναντι βουνά

 Ανατολή

Τα τζιτζίκια μας ξεκουφαίνουν. Η μέρα προμηνύεται πολύ ζεστή. Έλατα, βελανιδιές, πεύκα, πουρνάρια δροσίζουν το πρωινό.

Μετά από μιάμιση ώρα ανάβασης φτάνουμε στη θέση " Παναγία ". Ένα εκκλησάκι χτισμένο από το 18ο αι. βρίσκεται εδώ. Πολλές οι παρεμβάσεις του ανθρώπου πάνω του, αλλά εξακολουθεί να είναι σημαντικό για τους κατοίκους των Δωδωνοχωρίων καθώς  γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο και είναι σημείο αναφοράς. Το εκκλησάκι αυτό υπήρξε καταφύγιο των κατοίκων στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής.

Συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε

* Νικηφόρος Βρεττάκος, Πικραμένος αναχωρητής

Πρωινή βόλτα στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης