Ένα άρθρο του Ν. Χάγερ - Μπουφίδη, δημοσιευμένο στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα το 1946 για τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί κρατούμενοι στις Φυλακές Χατζηκώστα προσπάθησαν να ανταπεξέλθουν στις βαριές συνθήκες κράτησης δημιουργώντας Τέχνη.
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Όταν έκλεισε πίσω μου η βαρειά πόρτα της φυλακής, δε φανταζόμουν τι θα εύρισκα κειμέσα, ούτε και τι θα δημιουργόταν σιγά σιγά μέσα στο κομμάτι αυτό της ελεύθερης Ελλάδας, όπως πολύ σωστά χαρακτήρισε ένας δημοσιογράφος τις φυλακές κρατουμένων του Χατζηκώστα. Δε φανταζόμουν ακόμα τι θα εμφάνιζαν οι φυλακισμένοι ελασίτες, οι τρομεροί και φοβεροί αυτοί άνθρωποι, στον τομέα της Τέχνης.
Αξίζει να δούμε μαζί την εξέλιξη που παρουσίασε ο τομέας αυτός τους τελευταίους μήνες, και τους πλούσιους καρπούς που απέδωσε. Χρειάστηκαν αγώνες βέβαια, στο διάστημα αυτό, και προσπάθεια μεγάλη, προσπάθεια όμως συνειδητή, οργανωμένη, συλλογική, προσπάθεια που δεν γνώρισεν εμπόδια, αλλά μονάχα τον πυρετό της δημιουργίας και τη χαρά της επιτυχίας. Όταν σκεφτεί ωστόσο κανένας πως αυτά όλα γίνονταν κάτω από τις πιο σκληρές συνθήκες, κάτω από την πιο βαρειά τρομοκρατία, όταν σκεφτεί κανένας πως ο αγώνας για την Τέχνη γινόταν παράλληλα με τον αγώνα για τη δημιουργία όρων κάπως πιο ανθρώπινης ζωής μέσα στις φυλακές, και ότι πρωταγωνιστές στην προσπάθεια αυτή ήταν κυρίως παιδιά του λαού, αντάρτες του βουνού, άνθρωποι που ούτε τους είχε δοθεί άλλοτε η ευκαιρία ν' ασχοληθούν συστηματικά με τα ζητήματα της Τέχνης, δε μπορεί παρά να θαυμάσει άλλη μια φορά τους θησαυρούς που κλείνει μέσ' στα σπλάχνα του ο λαός μας. Φανταστείτε τι θα αποδώσει ο λαός αυτός σ' όλους τους τομείς όταν αποχτήσει τη λευτεριά του, όταν του λυθούν τα χέρια και, αφέντης πια στον τόπο του, ριχτεί - όπως ξέρει αυτός να ρίχνεται - στη δουλειά.
***
Στου Χατζηκώστα με μετέφεραν ένα απόγεμα. Κι αμέσως με βάλαν σ' ένα μπουντρούμι, - συγγνώμην! - στον "θάλαμο " ήθελα να πω " των εισερχομένων ". Εκεί την πρώτη νύχτα. Και την επομένη θα με ταχτοποιούσαν κάπου αλλού.
Το πρώτο βράδυ, λοιπόν, όταν γυρίσαμε από τον περίβολο - ένα ανθυγιεινότατο τετράγωνο, σαν μεγάλο πηγάδι, στο κέντρο της φυλακής, όπου εσάπιζαν "κάνοντας βόλτες" πατείς με - πατώ σε πάνω από χίλιοι κρατούμενοι - και φάγαμε, αφού αμπαρώθηκαν φυσικά καλά οι πόρτες, παρατήρησα κάποια έκτακτη κίνηση στο θάλαμο.
- Τι συμβαίνει; ρώτησα τον μπάρμπα - Μήτσο, έναν ηλικιωμένο γαλατά, από τους παλιότερους εαμίτες, που λίγο πριν είχε κάνει μια σύντομη ομιλία για τον φεουδαρχισμό με πλήρη γνώση του ζητήματος.
- Θα γίνει θέατρο. Περιμένετε. Σε λίγο θ' αρχίσει!
- Θέατρο; Πού; Εδώ μέσα;
Ο μπαρμπα - Μήτσος γέλασε.
- Αμ' πού αλλού; Εδώ, βέβαια! Δε βλέπεις που απλώνουν κείνη την κουβέρτα στη γωνία; Θάναι η αυλαία. Να δούμε τα παιδιά τι μας ετοίμασαν απόψε...Θα δεις! Θα σπάσουμε κέφι!
Σε μια γωνιά του θαλάμου, πράγματι είχαν απλώσει μια κουβέρτα πάνω σ' ένα σχοινί. Δυό - τρεις κρατούμενοι είχαν μαζευτεί πίσω απ' αυτήν και σιγοκουβέντιαζαν.
- Και...έχετε συχνά θέατρο; ξαναρώτησα.
Ο μπάρμπα - Μήτσος αυτή τη φορά σοβαρεύτηκε.
- Η ψυχαγωγία, μου είπε, είναι εκείνο που επείγει περισσότερο απ' όλα αυτή τη στιγμή στη φυλακή. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι κρατούμενοι είναι εντελώς αθώοι, όπως θα διαπιστώσεις και μόνος σου σαν μείνεις λίγον καιρό ακόμα εδώ. Οι υπεύθυνοι της ψυχαγωγίας όμως του θαλάμου, οι επονίτες μας δηλαδή, σκαρφίζονται κάθε βράδυ από ένα σκετς και το παίζουν " εκ των ενόντων". Οι άλλοι συναγωνιστές ξεσκάνε κάπως. Την ημέρα, πάλι, έχουμε άλλες ασχολίες: μορφωνόμαστε. Έχουμε αρκετούς συναγωνιστές καθηγητές δωμέσα. Αυτοί μαθαίνουν γράμματα τους αγράμματους, υπάρχουν "κουρ" για τους πιο προχωρημένους, γίνονται μαθήματα ανωτέρων μαθηματικών για τους επονίτες - σπουδαστές του Πολυτεχνείου, μαθήματα γαλλικών, μαθήματα πολιτικής οικονομίας, δημοσιογραφίας...Α, να! Είναι έτοιμοι! Θ' αρχίσουν τώρα...
Πραγματικά. Η αυλαία άνοιξε και η παράσταση άρχισε.
Μη με ρωτήσετε ποια είταν η υπόθεση του σκετς που παιζόταν. Το μόνο που θυμάμαι είναι ότι σατύριζε διάφορα "τρωτά" της φυλακής.
Αυτή είταν η πρώτη εκδήλωση της θεατρικής ζωής στου Χατζηκώστα:
μερικά άτεχνα " καραγκιοζλίκια", για να ξεχνάν οι κρατούμενοι τη σκληρή πραγματικότητα. Η κατάσταση όμως αυτή δε βάσταξε πολύ. Στη φυλακή είταν κρατούμενος ένας πραγματικός καλλιτέχνης: ο ηθοποιός Γαλανός. Αυτός ανάλαβε να βάλει μια τάξη στα πράματα. Γύρω του μαζεύτηκαν μερικοί επονίτες που έδειχναν κλίση στο θέατρο - ανάμεσά τους θα ξεχωρίσω τον Τάσο Παπαναστασίου, που αναδείχθηκε πρώτης γραμμής ηθοποιός - κι έτσι σχηματίστηκε ο " Κεντρικός Θίασος της Φυλακής" που άρχισε να δίνει παραστάσεις κάθε Κυριακή απόγεμα στο μεγαλύτερο θάλαμο, για να μπορούν να παρακολουθούν το θέαμα όλοι οι κρατούμενοι.
μερικά άτεχνα " καραγκιοζλίκια", για να ξεχνάν οι κρατούμενοι τη σκληρή πραγματικότητα. Η κατάσταση όμως αυτή δε βάσταξε πολύ. Στη φυλακή είταν κρατούμενος ένας πραγματικός καλλιτέχνης: ο ηθοποιός Γαλανός. Αυτός ανάλαβε να βάλει μια τάξη στα πράματα. Γύρω του μαζεύτηκαν μερικοί επονίτες που έδειχναν κλίση στο θέατρο - ανάμεσά τους θα ξεχωρίσω τον Τάσο Παπαναστασίου, που αναδείχθηκε πρώτης γραμμής ηθοποιός - κι έτσι σχηματίστηκε ο " Κεντρικός Θίασος της Φυλακής" που άρχισε να δίνει παραστάσεις κάθε Κυριακή απόγεμα στο μεγαλύτερο θάλαμο, για να μπορούν να παρακολουθούν το θέαμα όλοι οι κρατούμενοι.
Έτσι η κατάσταση βελτιώθηκε. Η σκηνή, βέβαια, είταν πρόχειρη, καμωμένη με κουβέρτες απλωμένες πάνω σε σχοινιά, το πρόγραμμα όμως είταν αρκετά περιορισμένο: Η παράσταση άρχιζε με τον Εθνικό Ύμνο που τον τραγουδούσε η Χορωδία. Γιατί είχε σχηματισθεί μια αρτιωτάτη χορωδία από τους πιο καλλίφωνους της φυλακής. Ακολουθούσαν τραγούδια του αγώνα αλλά και παλιές καντάδες, απαγγελίες ποιημάτων παλιών ποιητών - κατά προτίμηση του Βάρναλη που τον λάτρευαν οι κρατούμενοι - αλλά και νέων φυλακισμένων, σκετς και μονόπρακτες κωμωδίες. Τα σκετς είταν έργα κρατουμένων αγωνιστών και ζωντάνευαν σκηνές του απελευθερωτικού αγώνα. Δοθήκαν, μεταξύ άλλων, μια θεατρική διασκευή καμωμένη από τον κρατούμενο δημοσιογράφο Ελευθεριάδη μερικών σκηνών της Ζώγια, ένα δικό μου μονόπρακτο, μερικά έργα που είχαν παιχτεί στην Ελεύθερη Ελλάδα τον καιρό της κατοχής από περιοδεύοντες επονίτικους θιάσους...Οι κωμωδίες είταν παλιές: φάρσες του Λάσκαρη και του Άννινου. Το " κοκκαλάκι της νυχτερίδας" και το " Ζητείται υπηρέτης"...Είταν απαραίτητες όμως, γιατί το σκόρπισμα ευθυμίας είταν από τους κυριώτερους σκοπούς που είχε τάξει η οργάνωση της Φυλακής στο Θέατρο.
Το πρώτο ολοκληρωμένο έργο που δόθηκε είταν το " Στραβόξυλο" του Ψαθά. Επί μια βδομάδα είχαν σκάσει στις πρόβες οι φιλότιμοι επονίτες για να του το ανεβάσουν. Η πρεμιέρα του όμως έπεσε σε κακή εποχή: παίχτηκε την επαύριο της επιθέσεως που είχε γίνει εναντίον των πολιτικών κρατουμένων από διάφορους ενόπλους και που είχε σαν αποτέλεσμα τον τραυματισμό του ηρωικού μοίραρχου Βενετσανόπουλου και τριών άλλων ελασιτών. Βασίλευε, έτσι, μια δικαιολογημένη αναταραχή στα πνεύματα και η παράσταση δεν είχε μεγάλη επιτυχία.
Εννοείται ότι ανεξάρτητα από τις εβδομαδιαίες παραστάσεις του Κεντρικού Θεάτρου, οι θάλαμοι εξακολουθούσαν κάθε βράδυ να δίνουν τις δικές τους. Ολοένα, βέβαια, καλλιτέρευαν κι αυτές, οι σκηνογραφίες όμως εξακολουθούσαν να είναι " υποτυπώδεις". Τα γυναικεία πρόσωπα τα παριστάναν επονίτες τυλιγμένοι μέσα σε σεντόνια και με φακιόλια για να μη φαίνουνται τα κουρεμένα μαλλιά. Και η κάπως πρωτόγονη αυτή κατάσταση εβάσταξε ως τον καιρό που ήρθαν στη φυλακή τρεις τρομεροί και φοβεροί " εγκληματίες": Ο ζωγράφος - χαράκτης Χόροβιτς, ο ζωγράφος - σκηνογράφος Μπαχαριάν και ο γιατρός Μπαρτζώτας. Αυτοί οι τρεις με τη βοήθεια μερικών άλλων καλλιτεχνών έδωσαν μια νέα πνοή στη θεατρική ζωή της φυλακής. Να εξηγούμεθα όμως: αυτοί έδωσαν την ώθηση· τα θαύματα που ακολούθησαν, ωφείλοντο στην πρωτοβουλία και στην άοκνη εργασία των φιλότιμων απλών ελασιτών. Μη λησμονούμε, άλλωσετ, πως ό,τι έγινε το χρωστούμε κυρίως στο γεγονός ότι η τρομοκρατία, μέσα στη φυλακή τουλάχιστον, είχε πια σπάσει.
Μια μέρα μαθεύτηκε ότι στο " Θάλαμο Ζαχαριάδη" χτίζεται θέατρο. Μέγα γεγονός! Τα ελασιτάκια είχαν ξετρυπώσει κάτι σανίδια και...αμ' έπος αμ' έργον! σε λίγες μέρες το θέατρο είχε στηθεί. Το παλκοσένικο είταν ογδόντα πόντους πιο ψηλά από το πάτωμα, κι' έτσι οι θεατές καθισμένοι πάνω στα "τσαμασίρια" τους θα μπορούσαν να βλέπουν ολόκληρους τους ηθοποιούς, κι όχι από τη μέση κι απάνω όπως τους έβλεπαν ως τότε. Με αγάπη και με στοργή όλοι βαλθήκαν να τελειοποιήσουν το θεατράκι τους. Έτσι, την ημέρα των εγκαινίων, είχε " εσωτερικό" φωτισμό άριστο, αυλαία, αληθινή, και τρεις σκηνογραφίες. Οι " γυναίκες" άφησαν τα σεντόνια και εμφανισθήκαν με θαυμάσια και κομψότατα φορέματα, που είχαν φέρει αδερφές τους και συγγενείς τους απ' έξω. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως τους γυναικείους ρόλους τους " υπεδύοντο" ηρωικότατα παιδιά, που ύστερ' από αυστηρή εντολή της οργάνωσης της φυλακής και σαν καθήκον τους αναλάμβαναν.
Τους παίζαν εντούτοις με τόση ευσυνειδησία - είπαμε πως είταν " καθήκον" - ώστε δεν παρουσίαζαν τίποτα το αντιαισθητικό.
Η μεγάλη επιτυχία του Θεάτρου Ζαχαριάδη υπήρξε " Του φτωχού τ' αρνί" του Τσβάιχ. Γιατί το κοινόν είχε απαιτήσεις τώρα, κι οι καλλιτέχνες εννοούσαν να παρουσιάζουν έργα πραγματικής τέχνης. Στο έργο αυτό που παίχτηκε με κοστούμια Ναπολεοντείου εποχής παρακαλώ - καμωμένα όλα στη φυλακή - αναδείχθηκαν νέοι ηθοποιοί με πραγματικό ταλέντο που δεν διαφέραν και πολύ από τους επαγγελματίες συναδέλφους τους. Αξίζει ν' αναφέρω τον Μπαχαριάν, τον αξιωματικό Μπονάτσο ( καταδικασμένο σε πολυετή φυλάκιση για ανατινάξεις) έναν υπέροχο πατριώτη , λεπτότατο στους τρόπους, άψογο στο ήθος και θαυμάσιο δραματικό καλλιτέχνη και τον Δαβίδ μια πραγματικά καλλιτεχνική φύση.
Το " του Θαλάμου Ζαχαριάδη τρόπαιον" όμως δεν άφησε να κοιμηθούν ήσυχους τους συναγωνιστές των άλλων θαλάμων. Νέος οργασμός, λοιπόν, νέα προσπάθεια, νέα ξενύχτια, νέοι κόποι και σε λίγο ένα καινούργιο θέατρο στηνόταν στη φυλακή: το θέατρο του " Μάλλιαρη - Αργέντη". Ε, αυτό πια είχε τέλεια σκηνή: υποβολείο, ράμπα πραγματική, σαλόν φερμέ...Νέοι ηθοποιοί αναδειχθήκαν εκεί: ο Λουκίσας, ο Κουρής...
Όταν έφευγα ετοιμάζαν να ανεβάσουν την "Θεοδώρα" του Φωτιάδη με σκηνοθεσία Μαρουλάκου.
Τέλος, στήθηκε και το "Κεντρικό Θέατρο" στον μεγαλύτερο θάλαμο της φυλακής: στο θάλαμο " Στάλιγκραντ". Ε, αυτό πια είταν τέλειο θέατρο. Στο " Μπουρίνι" του Μπόγρη που είχε τεράστια επιτυχία, εμφανίστηκε στη σκηνή ένα τεράστιο πλαστικό δέντρο! Στο βάθος υπήρχε θάλασσα, που μ' έναν ειδικό μηχανισμό...σάλευε κάθε τόσο!
Στο " Κεντρικό Θέατρο" παίχτηκαν κι οι " Φουσκοθαλασσιές" του Μπόγρη, και λίγες μέρες πριν φύγω, ο " Μακρυνός Δρόμος". Ο " Μακρυνός Δρόμος" υπήρξε πραγματικός άθλος. Και σκηνοθετικός και σκηνογραφικός. Η σκηνή της σήραγγος αποδόθηκε θαυμάσια: οι θεατές είδαν να γκρεμίζεται πραγματικό τοίχωμα. Και οι γυναίκες είχαν περούκες! Πάνε πια τα φακιόλια κι οι αυτοσχεδιασμοί.
Αυτή είταν η εξέλιξη του "θεάτρου" στου Χατζηκώστα. Τώρα ετοιμάζουν, όπως έμαθα την τελευταία φορά που πήγα να τους επισκεφτώ την " Εισβολή" και " Το Καλοκαίρι θα θερίσουμε". Α! οι ελασίτες του Χατζηκώστα εννοούν να παρακολουθούν κάθε προοδευτικό έργο. Κι όταν δεν βρίσκουν έτοιμο, φτειάχνουν μόνοι τους. Ένας κρατούμενος, ο συν. Σαπουντζάκης, έγραψε μια τρίπραχτη κωμωδία πάνω στη μεταδεκεμβριανή κατάσταση. Το έργο είχε όλα τα στοιχεία της σάτυρας. Θα μπορούσε θαυμάσια ν' ανέβει σε μια κεντρική σκηνή. Η πρώτη πράξη είναι η σύλληψη ως " εκτελεστού" ενός σπαρταριστού τύπου, του Ανάγλυφου. Εννοείται ότι ο Ανάγλυφος είναι ένας αθωότατος ανθρωπάκος του λαού που θέλει να τον εκδικηθεί κάποια φιλενάδα του...Στη δεύτερη πράξη ο Ανάγλυφος είναι φυλακισμένος κι' αρχίζει παρέλαση διαφόρων " εθνικοφρόνων" πολιτών για την αναγνώριση. Όλοι τους, φυσικά, τον αναγνωρίζουν. Και στην τρίτη πράξη είναι η δίκη του. Ανάγλυφος είταν ο ίδιος ο Σαπουντζάκης, που φανέρωσε έτσι κι ένα εξαιρετικό ταλέντο κωμικού.
Και το " κοινόν" ξεκαρδίζονταν και ξεχνούσε την τραγική πραγματικότητα, γιατί έβλεπε ζωντανά πόσο λίγο απέχει το τραγικό από το γελοίο...
Εκτός από το Θέατρο, κι οι άλλες εκδηλώσεις παρουσιάσαν μεγάλη άνθηση στου Χατζηκώστα. Γι' αυτές όμως θα μιλήσουμε σ' άλλο σημείωμα.
Ν. Χάγερ - Μπουφίδης
Ελεύθερα Γράμματα,αριθμ. 14, Παρασκευή 4 Ιανουαρίου 1946
Τηρήθηκε η ορθογραφία του συγγραφέα.
Το πρώτο ολοκληρωμένο έργο που δόθηκε είταν το " Στραβόξυλο" του Ψαθά. Επί μια βδομάδα είχαν σκάσει στις πρόβες οι φιλότιμοι επονίτες για να του το ανεβάσουν. Η πρεμιέρα του όμως έπεσε σε κακή εποχή: παίχτηκε την επαύριο της επιθέσεως που είχε γίνει εναντίον των πολιτικών κρατουμένων από διάφορους ενόπλους και που είχε σαν αποτέλεσμα τον τραυματισμό του ηρωικού μοίραρχου Βενετσανόπουλου και τριών άλλων ελασιτών. Βασίλευε, έτσι, μια δικαιολογημένη αναταραχή στα πνεύματα και η παράσταση δεν είχε μεγάλη επιτυχία.
Εννοείται ότι ανεξάρτητα από τις εβδομαδιαίες παραστάσεις του Κεντρικού Θεάτρου, οι θάλαμοι εξακολουθούσαν κάθε βράδυ να δίνουν τις δικές τους. Ολοένα, βέβαια, καλλιτέρευαν κι αυτές, οι σκηνογραφίες όμως εξακολουθούσαν να είναι " υποτυπώδεις". Τα γυναικεία πρόσωπα τα παριστάναν επονίτες τυλιγμένοι μέσα σε σεντόνια και με φακιόλια για να μη φαίνουνται τα κουρεμένα μαλλιά. Και η κάπως πρωτόγονη αυτή κατάσταση εβάσταξε ως τον καιρό που ήρθαν στη φυλακή τρεις τρομεροί και φοβεροί " εγκληματίες": Ο ζωγράφος - χαράκτης Χόροβιτς, ο ζωγράφος - σκηνογράφος Μπαχαριάν και ο γιατρός Μπαρτζώτας. Αυτοί οι τρεις με τη βοήθεια μερικών άλλων καλλιτεχνών έδωσαν μια νέα πνοή στη θεατρική ζωή της φυλακής. Να εξηγούμεθα όμως: αυτοί έδωσαν την ώθηση· τα θαύματα που ακολούθησαν, ωφείλοντο στην πρωτοβουλία και στην άοκνη εργασία των φιλότιμων απλών ελασιτών. Μη λησμονούμε, άλλωσετ, πως ό,τι έγινε το χρωστούμε κυρίως στο γεγονός ότι η τρομοκρατία, μέσα στη φυλακή τουλάχιστον, είχε πια σπάσει.
Μια μέρα μαθεύτηκε ότι στο " Θάλαμο Ζαχαριάδη" χτίζεται θέατρο. Μέγα γεγονός! Τα ελασιτάκια είχαν ξετρυπώσει κάτι σανίδια και...αμ' έπος αμ' έργον! σε λίγες μέρες το θέατρο είχε στηθεί. Το παλκοσένικο είταν ογδόντα πόντους πιο ψηλά από το πάτωμα, κι' έτσι οι θεατές καθισμένοι πάνω στα "τσαμασίρια" τους θα μπορούσαν να βλέπουν ολόκληρους τους ηθοποιούς, κι όχι από τη μέση κι απάνω όπως τους έβλεπαν ως τότε. Με αγάπη και με στοργή όλοι βαλθήκαν να τελειοποιήσουν το θεατράκι τους. Έτσι, την ημέρα των εγκαινίων, είχε " εσωτερικό" φωτισμό άριστο, αυλαία, αληθινή, και τρεις σκηνογραφίες. Οι " γυναίκες" άφησαν τα σεντόνια και εμφανισθήκαν με θαυμάσια και κομψότατα φορέματα, που είχαν φέρει αδερφές τους και συγγενείς τους απ' έξω. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως τους γυναικείους ρόλους τους " υπεδύοντο" ηρωικότατα παιδιά, που ύστερ' από αυστηρή εντολή της οργάνωσης της φυλακής και σαν καθήκον τους αναλάμβαναν.
Τους παίζαν εντούτοις με τόση ευσυνειδησία - είπαμε πως είταν " καθήκον" - ώστε δεν παρουσίαζαν τίποτα το αντιαισθητικό.
Η μεγάλη επιτυχία του Θεάτρου Ζαχαριάδη υπήρξε " Του φτωχού τ' αρνί" του Τσβάιχ. Γιατί το κοινόν είχε απαιτήσεις τώρα, κι οι καλλιτέχνες εννοούσαν να παρουσιάζουν έργα πραγματικής τέχνης. Στο έργο αυτό που παίχτηκε με κοστούμια Ναπολεοντείου εποχής παρακαλώ - καμωμένα όλα στη φυλακή - αναδείχθηκαν νέοι ηθοποιοί με πραγματικό ταλέντο που δεν διαφέραν και πολύ από τους επαγγελματίες συναδέλφους τους. Αξίζει ν' αναφέρω τον Μπαχαριάν, τον αξιωματικό Μπονάτσο ( καταδικασμένο σε πολυετή φυλάκιση για ανατινάξεις) έναν υπέροχο πατριώτη , λεπτότατο στους τρόπους, άψογο στο ήθος και θαυμάσιο δραματικό καλλιτέχνη και τον Δαβίδ μια πραγματικά καλλιτεχνική φύση.
Το " του Θαλάμου Ζαχαριάδη τρόπαιον" όμως δεν άφησε να κοιμηθούν ήσυχους τους συναγωνιστές των άλλων θαλάμων. Νέος οργασμός, λοιπόν, νέα προσπάθεια, νέα ξενύχτια, νέοι κόποι και σε λίγο ένα καινούργιο θέατρο στηνόταν στη φυλακή: το θέατρο του " Μάλλιαρη - Αργέντη". Ε, αυτό πια είχε τέλεια σκηνή: υποβολείο, ράμπα πραγματική, σαλόν φερμέ...Νέοι ηθοποιοί αναδειχθήκαν εκεί: ο Λουκίσας, ο Κουρής...
Όταν έφευγα ετοιμάζαν να ανεβάσουν την "Θεοδώρα" του Φωτιάδη με σκηνοθεσία Μαρουλάκου.
Τέλος, στήθηκε και το "Κεντρικό Θέατρο" στον μεγαλύτερο θάλαμο της φυλακής: στο θάλαμο " Στάλιγκραντ". Ε, αυτό πια είταν τέλειο θέατρο. Στο " Μπουρίνι" του Μπόγρη που είχε τεράστια επιτυχία, εμφανίστηκε στη σκηνή ένα τεράστιο πλαστικό δέντρο! Στο βάθος υπήρχε θάλασσα, που μ' έναν ειδικό μηχανισμό...σάλευε κάθε τόσο!
Στο " Κεντρικό Θέατρο" παίχτηκαν κι οι " Φουσκοθαλασσιές" του Μπόγρη, και λίγες μέρες πριν φύγω, ο " Μακρυνός Δρόμος". Ο " Μακρυνός Δρόμος" υπήρξε πραγματικός άθλος. Και σκηνοθετικός και σκηνογραφικός. Η σκηνή της σήραγγος αποδόθηκε θαυμάσια: οι θεατές είδαν να γκρεμίζεται πραγματικό τοίχωμα. Και οι γυναίκες είχαν περούκες! Πάνε πια τα φακιόλια κι οι αυτοσχεδιασμοί.
Αυτή είταν η εξέλιξη του "θεάτρου" στου Χατζηκώστα. Τώρα ετοιμάζουν, όπως έμαθα την τελευταία φορά που πήγα να τους επισκεφτώ την " Εισβολή" και " Το Καλοκαίρι θα θερίσουμε". Α! οι ελασίτες του Χατζηκώστα εννοούν να παρακολουθούν κάθε προοδευτικό έργο. Κι όταν δεν βρίσκουν έτοιμο, φτειάχνουν μόνοι τους. Ένας κρατούμενος, ο συν. Σαπουντζάκης, έγραψε μια τρίπραχτη κωμωδία πάνω στη μεταδεκεμβριανή κατάσταση. Το έργο είχε όλα τα στοιχεία της σάτυρας. Θα μπορούσε θαυμάσια ν' ανέβει σε μια κεντρική σκηνή. Η πρώτη πράξη είναι η σύλληψη ως " εκτελεστού" ενός σπαρταριστού τύπου, του Ανάγλυφου. Εννοείται ότι ο Ανάγλυφος είναι ένας αθωότατος ανθρωπάκος του λαού που θέλει να τον εκδικηθεί κάποια φιλενάδα του...Στη δεύτερη πράξη ο Ανάγλυφος είναι φυλακισμένος κι' αρχίζει παρέλαση διαφόρων " εθνικοφρόνων" πολιτών για την αναγνώριση. Όλοι τους, φυσικά, τον αναγνωρίζουν. Και στην τρίτη πράξη είναι η δίκη του. Ανάγλυφος είταν ο ίδιος ο Σαπουντζάκης, που φανέρωσε έτσι κι ένα εξαιρετικό ταλέντο κωμικού.
Και το " κοινόν" ξεκαρδίζονταν και ξεχνούσε την τραγική πραγματικότητα, γιατί έβλεπε ζωντανά πόσο λίγο απέχει το τραγικό από το γελοίο...
Εκτός από το Θέατρο, κι οι άλλες εκδηλώσεις παρουσιάσαν μεγάλη άνθηση στου Χατζηκώστα. Γι' αυτές όμως θα μιλήσουμε σ' άλλο σημείωμα.
Ν. Χάγερ - Μπουφίδης
Ελεύθερα Γράμματα,αριθμ. 14, Παρασκευή 4 Ιανουαρίου 1946
Τηρήθηκε η ορθογραφία του συγγραφέα.
Ο Νίκος Χάγερ-Μπουφίδης γεννήθηκε το 1899 στην Αθήνα και καταγόταν από τον πατέρα του από τη Γερμανία. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Πάτρα και στη συνέχεια έζησε με την οικογένειά του στο Κάιρο της Αιγύπτου, όπου τέλειωσε τη σχολή Lycee Francais. Μετά το τέλος των σπουδών του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα, και πέθανε το 1950 από καρκίνο του πνεύμονα. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και στον εμφύλιο διώχτηκε και φυλακίστηκε στις φυλακές Χατζηκώστα για τα αριστερά πολιτικά του φρονήματα. Πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας το 1916 με δημοσιεύσεις στίχων στο περιοδικό Αρμονία και το 1918 κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή του, με τίτλο Τραγούδια σε μοντέρνους σκοπούς. Συνεργάστηκε με διάφορα αθηναϊκά περιοδικά, όπως τα Γράμματα (Αλεξάνδρειας), Βωμός, Αλεξανδρινή Τέχνη, Απόλλων, Μούσα, Κριτική και Τέχνη, Αργώ, Ελεύθερα Γράμματα και άλλα, όπου δημοσίευσε ποικίλα κείμενα, υπογράφοντας άλλοτε με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο και άλλοτε με το ψευδώνυμο Άρις Ίσαντρος. Ασχολήθηκε επίσης με την πεζογραφία (Τρεις νύχτες ηδονής, 1927), το θέατρο (Το δράμα της κοκαΐνης, 1928) και το δοκίμιο. Το 1928 τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων για το μονόπρακτο έργο Παραμονή Πρωτοχρονιάς, που έγραψε από κοινού με τον Κωστή Βελμύρα. Το λογοτεχνικό έργο του Χάγερ–Μπουφίδη τοποθετείται από τους μελετητές της λογοτεχνίας στο χώρο της λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου, ειδικότερα στην νεορομαντική και νεοσυμβολιστική τάση της, και παρουσιάζει έντονα στοιχεία πεσιμισμού, κοσμοπολιτισμού και επιρροές από το καβαφικό έργο και γάλλους συγγραφείς όπως ο Verlaine και ο Francis Jammes.
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
1 σχόλιο :
Τι ανάρτηση !!!
Δημοσίευση σχολίου