Μνήμη Ιωάννη Γρυπάρη

Είναι κάποιοι ποιητές πολύ σημαντικοί αλλά  λησμονημένοι. Μία αναφορά στα πρόσωπα και στα γεγονότα της ημέρας μού θύμισε τον Ιωάννη Γρυπάρη, που πέθανε στις 10 Μαρτίου 1942 ( κατ' άλλους στις 13 Μαρτίου).
Τα Άπαντα Γρυπάρη είναι ένας τόμος, τον οποίο επιμελήθηκε ο Γ. Βαλέτας. Σε αυτόν υπάρχει εκτενέστατη βιογραφία και αναφορά στην προσωπικότητα και στο έργο - ποιητικό και πεζό -  του Γρυπάρη. 
Σύμφωνα με τον Βαλέτα ο Γρυπάρης άφησε έργο, τεράστιο σε ποσότητα και πολυσήμαντο σε ποιότητα. Δεν τον σταμάτησε καμμιά δυσκολία της ζωής, και βρήκε αμέτρητες. Ούτε ο πνευματικός περίγυρος τον έπνιξε. Τον οιστρηλατούσε το αναγεννητικό ιδανικό του. " Όσο για όρεξη, έγραφε στα 1913, δεν πιστεύω να λείψει, αφού δεν έλειψε στα χρόνια της δοκιμασίας, που μονάχα εγώ το ξέρω πώς τα ξεκεφάλωσα, για να κάμω έστω και κείνο το μικρό και το ασήμαντο που έκαμα". Το έργο του βγήκε μεσ' από ξενύχτια και ξημεροβραδιάσματα, απ' τις ώρες του ύπνου και της ανάπαυσης. Δεν άφησε ημέρα ανεκμετάλλευτη, χωρίς να βάλει το λιθάρι του στον πνευματικό μας πολιτισμό. Κι' όταν τον πνίγουν οι υπηρεσιακές ασχολίες και δεν μπορεί να δουλεύει δημιουργικά, κλονίζεται, κλαίει κι απελπίζεται. Ένας τέτοιος ιδεολόγος, φαντάζεται κανείς τι θάδινε, αν ήταν ανεξάρτητος. " Κι έτσι γράφει στα 1910, περνούν τα χρόνια άδικα κι ανωφέλευτα, σκλαβωμένα εις την αυτού Μεγαλειότητα το ψωμί. Κλαίτε με..." Απ' την άλλη μεριά ο υπαλληλισμός τον καταδεσμεύει ιδεολογικά, ακόμα και στο γλωσσικό, ακόμα και στα τραγούδια του, που μερικά είναι δημοσιευμένα με αρχικά γράμματα.
Αν και δεν έμεινε κλεισμένος στο δημοτικισμό και είδε πλατύτερα, όμως ο αγώνας και η προσφορά του στη γλωσσική μας επανάσταση στάθηκε πρωτοπορειακή, με την τεράστια απήχηση που είχε κάθε φανέρωμά του, κάθε έκδοση και μετάφρασή του. Κανείς δε σατιρίστηκε, κανείς δε χτυπήθηκε τόσο φανατικά για τη γλώσσα του, όσο ο Γρυπάρης. Ήταν με την ορθοδοξία του και με τη βαθειά του γλωσσοπλαστική του συνείδηση ένας σκανδαλοποιός για τους αντιδραστικούς[...]
Ήταν δημοκράτης και σοσιαλιστής. Ήθελε τέχνη εθνική και ρεαλιστική. Θαυμαστής του Βάρναλη, φίλος του Χατζόπουλου και του Γληνού, μέλος της Εταιρίας Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, ζήτησε πρώτος την επαγγελματική χειραφέτηση των λογοτεχνών μας, το συνδικαλισμό τους, την εξύψωση του πνευματικού εργάτη και την πολιτικοκοινωνική δραστηρίωσή του[...]
Όλος ο προοδευτισμός του διοχετεύτηκε στο μεταφραστικό ιδανικό. Δουλειά εθνικολαϊκής ανοικοδόμησης, απ' τις προοδευτικώτερες. Έτσι την έβλεπε κι έδωσε όλο τον εαυτό του και την έκανε " έργο ζωής"[...] Μας έδωσε ολάκερη βιβλιοθήκη, χτισμένη με το αίμα του. Τεράστια προσφορά, " κτήμα ες αεί" του ελληνισμού, που όσο περνάν τα χρόνια θα μεγαλώνει σε αξία και θ' απομνημονεύεται.

 Τριάντα χρόνια δάσκαλος. Όργωσε όλη την Ελλάδα. Απ' την Πόλη και τα περίχωρά της ως το Ταίναρο και το Αντίριο. Πέρασε όλη την ιεραρχία, σκαλί σκαλί. Απ' την ευσυνειδησία και την αγάπη στο έργο του έπαθε πολλά. Μηνύθηκε, συκοφαντήθηκε, κυνηγήθηκε, διώχτηκε, απολύθηκε. Όμως ήταν και το δασκαλίκι μια έπαλξη[...] Το δασκαλίκι τούφαγε κάθε ικμάδα και όμως η πηγή της δημιουργίας του δε στέρεψε ποτέ, γιατί δούλευε με την πίστη και τη φλόγα του αναγεννητή. Οι αμέτρητοι μαθητές του τον ευγνωμονούν και τον θυμούνται.
Η αρχαιομάθειά του ήταν τεράστια. Τη θαύμαζαν οι συγκαιρινοί του και την αναγνώριζαν οι πανεπιστημιακοί. Βυθίστηκε μέσα στον αρχαίο πολιτισμό κι έγινε ο φωτεινότερος ερμηνευτής του. Το αρχαίο πνεύμα βρήκε  την καλλίτερη κατανόησή του μέσα στη νεοελληνική ψυχή του και τον έκανε μύστη[...] Ο ουμανισμός του ήταν διάχυτος στο παράστημά του, στη σεμνότητα, στην καλωσύνη, και αξιοπρέπεια, στην ψυχική ισορροπία και φωτεινότητα. Πίστευε στον άνθρωπο και στην αξία του, στην προσωπικότητα - στο λαό σα φορέα και συντελεστή κάθε δημιουργίας[...] Στάθηκε αχτινοβόλος και καθαρός στα ψηλώματα[...] Το έμβλημά του ήταν " δουλειά μεθοδική και πίστη στο μέλλον". Ήταν ένας εμψυχωτής[...]

Ένα σονέτο ,το Σύννεφου δάκρυ,  από τη συλλογή Σκαραβαίοι (1894 - 1899). Ο λόγος για το άφταστο ιδανικό, που το κυνηγούν με ορμή οι νέοι, μα κουράζονται και επιστρέφουν στην πεζότητα της καθημερινής ζωής αφήνοντας μόνο τον ποιητή που ξέρει να αγαπήσει και να μείνει πιστός στα υψηλά και ωραία ιδανικά κι ας μην τα φτάσει ποτέ.

ΣΥΝΝΕΦΟΥ ΔΑΚΡΥ

Μες στη γαλάζια αντηλιά σε είδε θαμπό το μάτι
καν σύννεφο, καν φάντασμα Κόρης λευκό να βγαίνεις`
κι όλοι, γαμπροί της νύφης μας της πολυγερεμένης,
το καταπόδι σου πετούν στου νου τη φρεναπάτη.

Παίρνουν τη στράτα του βουνού, τ' ολόρθο μονοπάτι,
που στην κορφή του ραϊδινή παρθένα τους προσμένεις
κι όλους μ' ελπίδα πως θα βρουν στο πλάγι σου τους δένεις
της κούνιας την αγνότητα στο νυφικό κρεβάτι.

Μα είδαν κι απόειδαν οι ξανθοί κι όλοι γυρνώντας πίσω
μόνος μου εγώ μένω χλωμός, που ξέρω ν' αγαπήσω
ένα ήσκιο, κάποιο σύννεφο, τ' όνειρο που δε φτάνω...

Και συ, σα να συμπόνεσες για τον τρελό μου πόθο,
σκοτείνιασες - στην όψη μου τη φλογισμένη επάνω
θερμούς δακρύων σταλαγμούς να με ραντίζεις νιώθω.

Άπαντα Γρυπάρη, έκρινε Γ. Βαλέτας, Δωρικός 1980, έκδοση δεύτερη συμπληρωμένη

( Οι φωτογραφίες από το βιβλίο )