Προαγγελία Θυελλωδών ανέμων...

          " Ανάμεσα στα 1940 και στα 1943, η ελληνική κοινωνία γνώρισε έναν πόλεμο με τύχες μεταβαλλόμενες, τη στρατιωτική κατοχή  από τις δυνάμεις του Άξονα, που μαζί τους έφεραν και εφάρμοσαν τις εφιαλτικές παραμέτρους του φασισμού και του ναζισμού, τις στερήσεις, την πείνα και τελικά την επαναδιάταξη όλων των οικονομικών λειτουργιών. Γνώρισε τη βία της κατάκτησης, τη λεηλασία, την εκμετάλλευση ανθρώπων και υλικών χωρίς φραγμούς και όρια, και προπαντός γνώρισε την ταπείνωση , ως τις έσχατες μορφές της. Γνώρισε την ηθική κατάπτωση της πολιτικής, την προδοσία, τη στροφή των ισχυρών ενάντια στον ίδιο το λαό τους, τη ρήξη της παλιάς ιεραρχίας κάτω από το βάρος της μονομερούς καταγγελίας κάθε επιμέρους  " κοινωνικού συμβολαίου".

      Γνωρίζοντας όλα αυτά η ίδια η κοινωνία, η πραγματική, όπως είναι όλες οι κοινωνίες των ανθρώπων, με τις αρετές και τις μικρότητές της, απάντησε με την Αντίσταση, με το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ. Για αυτό το τελευταίο, πολύ λίγα πράγματα θα βρείτε στα σημερινά σχολικά βιβλία της ιστορίας. Για πολλούς και διάφορους λόγους, αυτό το πρωτοφανές και τεράστιο κίνημα δεν έγινε καθεστώς, δεν νίκησε στην αναμέτρηση με τους εχθρούς του. Δια πυρός και σιδήρου, με πόλεμο ως τα 1949, με τον ποικιλότροπο διωγμό ως τα 1974, εξοβελίστηκε από την κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Σήμερα κοντεύει να ξεχαστεί και από τους πολιτικούς` οι μόνοι που επιμένουν στην καταλυτική σημασία του, ανήκουν στον ίδιο πολιτικό χώρο που μπόρεσε  στα  δύσκολα  χρόνια να "διαβάσει" τη συγκυρία και να συμπορευθεί με τη λαϊκή έξαρση, ενσωματώνοντας τη δική του οργανωτική "τεχνογνωσία" σε αυτό: για τους κομμουνιστές γίνεται λόγος. Για τους ακαδημαϊκούς δασκάλους ας μην πούμε τίποτα. Όπως συνήθως συμβαίνει, οι περισσότεροι δείχνουν πρόθυμοι να "προσαρμοστούν" , με τον τρόπο που οι εκάστοτε ισχυροί επιθυμούν και υπαγορεύουν.

     Και όμως το ΕΑΜ υπήρξε και οι κομμουνιστές αποτέλεσαν βασική παράμετρο της ιστορίας του 20ου αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο - και στην Ελλάδα φυσικά. Το να μιλήσει δε κανείς γι' αυτό, αποτελεί προϋπόθεση για να μελετήσει την ιστορία. Εκτός, αν όντως η ιστορία  " τελείωσε" και από κάποια περίεργη πόρτα η ανθρωπότητα διάγει πλέον τα πρώτα της βήμτα στον κήπο του παραδείσου: του παραδείσου της "αγοράς" , εξυπακούεται.

      Ας αφήσουμε όμως της αστειότητες...

     Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο υπήρξε αρχικά μια καταστατική συμφωνία κορυφής. Οι ιδρυτικές συνιστώσες του ήταν, εκτός από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, μικροί σχηματισμοί της αριστεράς και ανεξάρτητες προσωπικότητες[...] Φυσικά , αποτελούσαν μέρος του ΕΑΜ οι μαζικές οργανώσεις τοτ αντιστασιακού κινήματος, η Εθνική Αλληλεγγύη, το ΕΕΑΜ και αργότερα η ΕΠΟΝ.

      Η ημερομηνία ίδρυσης του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου ήταν η 27η Σεπτεμβρίου 1941.

Από στενά πολιτική άποψη, η ίδρυση του ΕΑΜ μπορούσε να θεωρηθεί αποτυχία. Κανένας από τους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς της χώρας , ή έστω κάποιο σημαντικό τμήμα από αυτούς, καμία τρανταχτή προσωπικότητα της πολιτικής ζωής της χώρας  δεν πήρε μέρος στο μέτωπο. Όμως μικρή σημασία είχαν όλα αυτά. Στις τότε συνθήκες,, είναι πιθανόν ότι ούτε οι οι ίδιοι οι πρωτεργάτες της κίνησης αυτής είχαν συναίσθηση της δυναμικής που απελευθέρωναν με το νέο σχήμα. Δεν κρίνοταν στις προσωπικότητες ή στα κληροδοτήματα του παρελθόντος το πολιτικό παιχνίδι. Κρινόταν στις κοινωνικές λειτουργίες της δύσκολης και καινοφανούς συγκυρίας. Με άλλα λόγια, το ζητούμενο ήταν η συνάντηση του νέου σχήματος με την κοινωνία και τις διεργασίες της.

      Στο τελευταίο πεδίο, πέρα από το εξαιρετικά χρήσιμο εφόδιο της πείρας  των κομμουνιστών στις μαζικές εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις, οι ιδέες ήταν εξαιρετικά περιορισμένες και κάτω από διαρκή αλλαγή και προσαρμογή. Οι πρώτες εαμικές εκδηλώσεις στην κατεχόμενη Αθήνα ήταν συμβολικά πατριωτικές. Στις 28 Οκτωβρίου , για παράδειγμα, το κεντρικό σύνθημα ήταν " ΕΑΜ- τσαρούχι", σε υπόμνηση προφανώς των ελληνικών κατορθωμάτων στην Αλβανία, και στόχος ήταν το στεφάνωμα των "εθνικών μνημείων" στην πρωτεύουσα. Οι Ιταλοί κατακτητές ενοχλήθηκαν , οι Γερμανοί μάλλον χαμογέλασαν χαιρέκακα για τα "παθήματα" των συμμάχων τους, και το ΕΑΜ άρχισε να γίνεται γνωστό στον κόσμο της Αθήνας. Πολύ απείχε  όμως ακόμα από το να εκπροσωπεί και να εκφράζει πολιτικά αυτόν τον κόσμο.

      Τα μεγάλα βήματα έγιναν λίγους μήνες αργότερα. Από την αρχή κιόλας της περιόδου της επισιτιστικής κρίσης και των στερήσεων , το ΚΚΕ αρχικά, το ΕΑΜ αργότερα, συνδέθηκαν με τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας των αποκομμένων φαντάρων , από την Κρήτη πρώτα απ' όλα, που ζητούσαν να εξασφαλιστεί η επιστροφή στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Τον σκληρό χειμώνα που ακολούθησε, το ΕΑΜ οργάνωσε επίσης τον αγώνα των αναπήρων πολέμου, που είχαν συσσωρευτεί και αφεθεί στη μοίρα τους στα νοσοκομεία της πρωτεύουσας. Το διπλό πρόσωπο των κινητοποιήσεων των αναπήρων έκφραζε με τον καλύτερο τρόπο  τον αγώνα του ΕΑΜ. Οι ανάπηροι είχαν θυσιαστεί για την πατρίδα, ήταν ζωντανό και ενεργό σύμβολο του πατριωτισμού. Ταυτόχρονα , πέθαιναν από την πείνα, τις στερήσεις και την εγκατάλειψη του επίσημου κράτους. Οι μεγάλες κινητοποιήσεις των αναπήρων , βαθύτατα πολιτικές και γεμάτες μηνύματα , έφεραν το ΕΑΜ στην Αθήνα στην πρώτη σειρά της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Οι κατοχικές κυβερνήσεις δεν το ξέχασαν αυτό. Στα 1943, η πρώτη μεγάλη επιχείρηση των Ταγμάτων Ασφαλείας στράφηκε ενάντια στους αναπήρους και τα νοσοκομεία.

      Οι αγώνες των αναπήρων έφεραν το ΕΑΜ στην πρώτη γραμμή των αγώνων διεκδίκησης. Στον τομέα αυτό τού έδωσαν αίγλη και αξιοπιστία. Πολύ γρήγορα αυτού του τύπου οι κινητοποιήσεις έπαψαν να περιορίζονται σε "ειδικά" τμήματα αναξιοπαθούντων και απλώθηκαν σε ολόκληρη την κοινωνία. Στη διάρκεια του 1942 [...] το ζήτημα της κατανομής των διαθέσιμων ήρθε στην πρώτη γραμμή του πολιτικού αγώνα. Όταν ήρθε αυτή η ώρα , το ΕΑΜ ήταν ήδη στο κεντρικό προσκήνιο της πολιτικής και κοινωνικής λειτουργίας.

 Η βάση για τις μαζικές κινητοποιήσεις ήταν ήδη έτοιμη. Όλες αυτές οι ενώσεις, οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, οι ομάδες επιβίωσης που είχαν δημιουργηθεί τον καιρό των μεγάλων στερήσεων , διεκδικούσαν πλέον από την κυβέρνηση και τις αρχές κατοχής το δικαίωμά τους στη διανομή και στη διαχείριση  των διαθέσιμων ειδών πρώτης ανάγκης. Θεωρούσαν , πολύ δίκαια και σωστά, ότι με τις δικές τους ενέργειες  είχε σωθεί ο κόσμος της Αθήνας από την πείνα.  Ήταν φυσικό να μην αναγνωρίζουν στην κυβέρνηση , στους μεγαλεμπόρους και στους μαυραγορίτες  το δικαίωμα να μονοπωλούν αυτοί τα διαθέσιμα και να κανοναρχούν την πολιτική επισιτισμού για δικό τους όφελος. Η οργανωτική απογείωση του ΕΑΜ , τους τελευταίους μήνες του 1942 και τους πρώτους του 1943, ήταν φυσικό επακόλουθο αυτών των εξελίξεων. "

Από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Μαργαρίτη, Προαγγελία Θυελλωδών ανέμων..., Ο πόλεμος στην Αλβανία και η πρώτη περίοδος της Κατοχής, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009